• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

غنیمت (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




غَنْم (به فتح غین و سکون نون)، و غُنْم (به ضم غین و سکون نون)، و غَنيمت (به فتح غین)، از مفردات به کار رفته در قرآن کریم به معنای غنيمت جنگ و هم به معنى هر فايده است و مَغانِم (به فتح میم و کسر نون) جمع مَغْنَم، به معنای غنيمت است.



غَنْم و غُنْم: (بر وزن فَلْس و قُفْل) و غَنيمت هم به معنى غنيمت جنگ و هم به معنى هر فايده است. و معنى اول از مصاديق معناى دوم است پس آن يك معنى بيشتر ندارد و آن هر فايده است. اينك اقوال بزرگان در معنى آن:
راغب گويد: غُنْم (بر وزن قُفْل) در اصل دست يافتن به گوسفند است، سپس در هر دست يافته بكار رفته، خواه از دشمن باشد يا غير آن.
قاموس آنرا فيى‌ء و رسيدن به شى‌ء بدون مشقت گفته است. ظاهرا مرادش از «فيى‌ء» غنيمت است، گر چه فيى‌ء غنائم بعد از جنگ است.
در اقرب الموارد آمده: غنيمت آنست كه از محاربين در حال جنگ گرفته شود و هر شى‌ء بدست آمده غَنم، مَغْنَم و غَنيمت ناميده می‌شود.
[۶] شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ذیل واژه «غنم».



طبرسی (رحمه‌اللّه) در ذيل آيه‌ (وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ‌ ...) (بدانيد هرگونه غنيمتى به دست آوريد) در مجمع البیان، «اللغة»، آنرا غنيمت جنگى گفته؛ در ذيل «المعنى» فرموده: در عرف لغت به هر فائده غنم و غنيمت گفته می‌شود.
در المنار ذيل آيه فوق گفته: غنم، مَغْنَم و غنيمت در لغت چيزيست كه به دست انسان بى‌مشقّت آيد، چنانكه قاموس گفته. سپس به قيد «مشقّت» اشكال كرده كه در موارد غنيمت صادق نيست و بعد گفته: متبادر از استعمال اين است كه غنيمت و غنم آن‌چيزى است كه انسان بدست می‌آورد بى‌آنكه مالى و غيره درباره آن بذل كند.
خلاصه آنكه: غنيمت در اصل بمعنى كلّ فائده است. و ظهور (فَعِنْدَ اللَّهِ‌ مَغانِمُ‌ كَثِيرَةٌ) (زيرا غنيمت‌هاى فراوانى براى شما نزد خداست) در كلّ فائده است چنانكه طبرسى آنرا فواضل نعمت‌ها و رزق گفته است. ايضا در المنار رزق و فواضل نعمت گفته است.
(وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ‌ مِنْ شَيْ‌ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى‌ وَ الْيَتامى‌ وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى‌ عَبْدِنا يَوْمَ الْفُرْقانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ ...)، «بدانيد آنچه فائده برده‌ايد از چيزى، پنج يك آن براى خدا و رسول و قريب رسول (امام كه ذى‌القربى مفرد است) و [یتیم [|يتيمان]] و مسکینان و ابن سبیل است، اگر به خدا و به آنچه روز فرقان (روز بدر) و روزی‌كه دو گروه مسلمان و مشرک با هم ملاقات كردند، ایمان داريد».
ظهور آيه می‌رساند كه خمس يك حکم تشریعی ابدى است در هر فائده كه به انسان ميرسد خواه به وسيله جنگ باشد يا غير آن و اينكه مورد نزول آیه غنائم جنگى است، مخصّص آن نمی‌تواند باشد، بلكه مورد سبب نزول حكم كلّى است، كه مورد يكى از مصاديق آنست. لذا ائمّه اهل بیت (علیهم‌السّلام) آنرا كل فائده فرموده و فوائد هفتگانه را: غنائم جنگى، ارباح مكاسب، زميني كه ذمّى از مسلمان خريده، معدن، گنج، مال مختلط به حرام و آنچه با غواصى بدست آيد، از آن شمرده‌اند.
شیخ (عليه‌الرحمة) در استبصار، باب وجوب الخمس، از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل كرده، كه راوی از آيه‌ (وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ‌ مِنْ شَيْ‌ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ‌)، سوال کرد، امام فرمود: «هِيَ وَ اللَّهِ الْإِفَادَةُ يَوْماً بِيَوْمٍ ...». اين روايت در کافی نيز نقل شده است.
در كافى از سماعة نقل شده كه از ابوالحسن امام کاظم (علیه‌السّلام) سؤال كردم از خمس فرمود: «فِي كُلِّ مَا أَفَادَ النَّاسُ مِنْ قَلِيلٍ أَوْ كَثِيرٍ».


مَغانِم: جمع مَغْنَم به معنى غنیمت است‌.
(وَ مَغانِمَ‌ كَثِيرَةً يَأْخُذُونَها ...)، (و همچنين غنايم بسيارى‌كه آن را به دست مى‌آورند).
مغانم چهار بار در قرآن مجید آمده است:
ظاهرا جز آیه ۹۴ نساء همه درباره غنائم جنگى‌اند.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۵، ص۱۲۳.    
۲. طریحی نجفی، مجمع البحرین، ج۶، ص۱۲۹.    
۳. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۷، ص۲۷۱.    
۴. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۶۱۵.    
۵. فیروزآبادی، قاموس المحیط، ج۴، ص۱۵۸.    
۶. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ذیل واژه «غنم».
۷. انفال/سوره۸، آیه۴۱.    
۸. مکارم شیرازی، ترجمه قرآن، ص۱۸۲.    
۹. طبرسی، مجمع البیان، ج۴، ص۸۳۶.    
۱۰. رشید رضا، محمد، تفسیر المنار، ج۱۰، ص۴.    
۱۱. نساء/سوره۴، آیه۹۴.    
۱۲. مکارم شیرازی، ترجمه قرآن، ص۹۳.    
۱۳. طبرسی، مجمع البیان، ج۳، ص۱۴۶.    
۱۴. رشید رضا، محمد، تفسیر المنار، ج۵، ص۲۸۳.    
۱۵. انفال/سوره۸، آیه۴۱.    
۱۶. شیخ طوسی، الاستبصار، ج۲، ص۵۴.    
۱۷. شیخ کلینی، الکافی، ج۲، ص۷۲۹.    
۱۸. شیخ کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۴۵.    
۱۹. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۵، ص۱۲۴.    
۲۰. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۶۱۵.    
۲۱. طریحی نجفی، مجمع البحرین، ج۶، ص۱۲۹.    
۲۲. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۷، ص۲۷۳.    
۲۳. فتح/سوره۴۸، آیه۱۹.    
۲۴. مکارم شیرازی، ترجمه قرآن، ص۵۱۳.    
۲۵. نساء/سوره۴، آیه۹۴.    
۲۶. فتح/سوره۴۸، آیه۱۵.    
۲۷. فتح/سوره۴۸، آیه۱۹.    
۲۸. فتح/سوره۴۸، آیه۲۰.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "غنیمت"، ج۵، ص۱۲۳-۱۲۵.    






جعبه ابزار