فتح الله شریعت اصفهانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شریعت اصفهانی، شیخ فتح الله
از برجسته ترین علما و مراجع تقلید مجاهد ایران در قرن سیزدهم و چهاردهم هجری. او در ۱۲ ربیع الاول یا ربیع الاخر ۱۲۶۶ ق در اصفهان به دنیا آمد. پدرش حاج میرزا محمدجواد از خاندان معروف نمازی شیراز و ساکن اصفهان بود. وی در حوزه علمیه اصفهان نزد استادانی چون ملاعبدالجواد خراسانی مدرس کبیر، ملا حیدرعلی اصفهانی، ملااحمد سبزواری، ملامحمدصادق تنکابنی و حاج شیخ محمدباقر نجفی درس خواند و به تدریس اصول به شیوة شیخ مرتضی انصاری پرداخت و از برخی علمای اصفهان اجازه گرفت.
او در ۱۲۹۵ یا ۱۲۹۶ ق برای ادامه و تکمیل تحصیل عازم نجف اشرف گردید و در محضر درس میرزا حبیب الله رشتی و شیخ محمدحسین فقیه کاظمی حاضر شد استفاده شایانی برد. همه صاحبان تراجم، مراتب فضل و کمال و جامعیت علمی را ستوده اند. میرزامحمدعلی مدرس تبریزی، او را از علمای طراز اول نامیده و در تجلیل از وی می نویسد: «او جامع معقول و منقوو حاوی فروع و اصول، فقیه اصولی رجالی، حکیم متکلم، ادیب مفسر اخلاقی، بالجمله در جامعیت و اشتراک در اکثر علوم عقلیه و نقلیه، از اغلب معاصرین خود ممتاز بود، بالخصوص در رجال و علوم حدیثیه و قرآنیه، گوی سبقت از دیگران ربود. علاوه بر مراتب علمیه، بسیار لطیف المحاوره بود و قوه حافظة او را از خوارق عادات و عجایب اتفاقات می شمارند… مقامات علمیه اش نزد علمای مشاهد مقدسه، مسلم و مورد تحسین شایان و تقدیر بی پایان بود…». او در حوزه نجف به تدریس و تألیف و تصنیف پرداخت و در ۱۳۱۳ ق به زیارت حج رفت و بعد از مراجعت، به امور علمی خود مشغول شد.
او به شریعه الحق و سپس به شیخ الشریعه ملقب و معروف گردید. شیخ الشریفعه علاوه بر فضایل علمی، مجتهدی روشن بین و متعهد بود و به سرنوشت سیاسی و اجتماعی جهان اسلام و ترفندهای استعمار، وقوف کامل داشت.
او به عنوان مبارزه با استیلای استعمار بر بازارهای مسلمانان در ۱۳۱۵ ق فتوای تحریم خود را در خصوص استفاده نکردن از کالاهای فرنگی صادر کرد. وی رمز پیشرفت مسلمانان را در آشنایی با علوم و فنون جدید می دانست، از اینرو مدارس نوینی را که در آنها علوم جدید اروپایی و زبان های فرانسه و انگلیسی تدریس می شد، تأیید کرد و برای ادارة آن هم، «هیأت علمی» تشکیل داد.
شریعت اصفهانی همانند مراجع مشروطه خواه نجف، نظام مشروطت ایران را تأیید و از آن حمایت نمود و مردم ایران را به شرکت در انتخابات و حفاظت از آن فراخواند.
وی بر ضد استعمارگران ایتالیایی در حمله به لیبی (از متصرفات عثمانی)، حمله متجاوزان روس به شمال ایران و کشتار آزادیخواهان در ۱۳۲۹ ق/ ۱۹۱۱، حمله متفقین به عثمانی در ۱۳۳۲ ق/ ۱۹۱۴، و نیز تجاوز نیروهای انگلیسی به عراق و اشغال بصره در ۱۳۳۸ ق/ ۱۹۲۰، هشت فتوای جهاد صادر کرد که در آنها مسلمانان سراسر جهان اسلام را به مقاومت در برابر استعمارگران و بیرون راندن آنها از سرزمین های اسلامی و نفی و طرد هرگونه حاکمیت سیاسی، نظامی،اقتصادی و فرهنگی آنان فراخواند.
همچنین در حدود ۱۳۲۹ ق جزوه ای به زبان فارسی منتشر و در آن مسلمانان را به ترک اختلافات و تفره و تمسک به اتحاد و دوستی برای حفظ استقلال کشورهای اسلامی به عنوان اساس مقاومت در برابر فعالیت های استعماری دعوت کرد.
اعلامیه جهادی او بر ضد متجاوزان ایتالیایی گواه روشن و آشکاری بر آگاهی کامل سیاسی وی از شئون مختلف استعمار در سرزمین های اسلامی است. در این اعلامیه. شرعیت اصفهانی خطاب به علما، فرماندهان، رؤسای قبایل، بازرگان بزرگ و همه مسلمانان جهن ده هدف عمده استعمار در سرزمین های اسلامی را بر می شمرد:
۱٫ بیگانگان استعمارگر با ملایمت و روش دوستانه، دل های مردم نادان را جلب کردند. ۲٫ استعمارگران با آوردن ساخته ها و دستاوردهای خود به بازار، مردم مسلمان را در همه امور زندگی، به خود نیازمند ساختند. ۳٫ آنان به بهانه آموزش و پرورش و خدمات پزشکی، شیوه های خرافات دینی و گمراه کننده خویش را تبلیغ کردند. ۴٫ استعمارگران، مبلغان مذهبی خود را به میان مسلمانان فرستادند تا آنان را از علمای اسلام دور سازند. ۵٫ آنها کتاب های ضد دینی خود را در میان مسلماان به رایگان و یا به بهایی ارزان منتشر کردند،۶٫ بیگانگان استعمارگر زر و سیم مسلمانان را گرفته، به جای آن، کاغذ و اشیاء تجملی و مصرفی به آنان دادند. ۷٫ مسلمانان را به مصرف مواد غیر لازم مانند قند و شکر، چای و بعضاً زیان آور مانند سیگار معتاد کردند ۸٫ استعمارگران، اصل «تفرقه بینداز و حکومت کن» را به کار برده، بدان وسیله بسیاری از سرزمین های اسلامی را اشغال کردند. ۹٫ تنی چند از روحانی نمایان، خود را به لباس روحانیت درآورده و ادعای دانش می کنند،در حالی که واقعاً از گروه علمای روحانی به شمار نمی روند. بیگانگان این علما را نیز همردیف علمای واقعی قلمداد کرده و فسادی را که علمای دروغین مرکتب می شوند به حساب بدی مذهب اسلام می گذارند و بدین وسیله مردم را به سرپیچی از اوامر علمای حقیقی اسلام می خوانند. ۱۰٫ استعمارگران با به دست آوردن امتیازات و دادن وام ها و انعقاد قراردادهای گوناگون نفوذ خویش را در کشورهای اسلامی می گسترانند.
شیخ الشریعه پس از اشغال بخشی از سرزمین عراق در جریان جنگ اول توسط انگلیسی ها، فتوای جهاد بر ضد اشغالگران انگلیسی صادر کرد و خود، همراه سایر علما رهسپار جبهه های نبرد گردید. وی در جبهه قرنه در کنارمجاهدین و رزمندگان حضور فعال داشت. او همچنین در مهاجرت بزرگ اعتراض آمیز علما به کاظمین که به رهبری آخوند خراسانی انجام شد شرکت کرد.
پس از صدرو فرمان جهاد بر ضد متفقین و انگلستان، شیخ الشریعه با ارسال نامه ای برای شیخ خزعل، حاکم شیعی خوزستان از او دعوت کرد تا همراه نیروهای خود، مردم عراق را در مبارزه ضد انگلیسیان یاری دهد.
وی عامل اصلی شکست انقلاب ضد انگلیسی نجف (۱۹۱۸) را فراهم نبودن شرایط می دانست، از اینرو به فراهم نبودن مقدمات مبادرت ورزید. او همراه شیخ عبدالکریم جزایری (از علمای نجف) با رهبران شایر شیعه عراق ارتباط برقرار کرد و تأیید میرزا محمدتقی شیرازی را هم در آن باره به دست آورد. به همین منظور در اواخر ۱۹۱۸، سازمان دینی ـ سیاسی«الهئه العلمیه» را در نجف تأسیس کرد.
او به همراه میرزا محمدتقی شیرازی طی نامه ای به رئیس جمهور وقت امریکا، تمایل مردم مسلمان عراق را به انتخاب دولت مستقل عربی – اسلامی و پادشاهی مسلمان و مقید به مجلس شورای ملی را خواستار شدند.
در ۱۳۳۸ ق که شهر کربلا آزاد شد، اداره امور سیاسی، اداری و مالی آن را انجمنی بر عهده داشت که شیخ الشریعه رئیس آن بود.
پس از درگذشت میرزا محمدتقی شیرازی (۱۳۳۸ق)، شیخ الشریعه مرجع تقلید اغلب شیعیان گردید و جنبش ضد انگلیسی مردم عراق را ادامه داد.
در ذیحجة ۱۳۳۸ ق/ اواخر آگوست ۱۹۲۰، زمانی که انقلاب عراق در شرایط مناسبی قرار داشت، نایب حاکم عراق در نامه ای به شیخ الشریعه خواستار گفت و گو با رهبران انقلاب شد. این پیشنهاد موجب بروز دو خط مشی در میان آنها گردید. شیخ الشریعه همراه با عده ای دیگر از علما، روحانیون و مجاهدان،هر نوع گفت و گو را منوط به ترک شهر توسط مهاجمان نمود.
بعد از تشکیل حکومت موقت در عراق که با سرکوب انقلاب ۱۳۳۸ ق/ ۱۹۲۰ و بازداشت و تبعید چند تن از علما همراه بود، شیخ الشریعه رهبری مبارزه علیه اشغال، قیمومت،و حکومت موقت را برعهده گرفت.
او در ۸ ربیع الاخر ۱۳۳۹ ق در نجف اشرف درگذشت و در یکی از حجره های شرقی در صحن غزوی امیرمؤمنان دفن شد.
شیخ الشریعه از شیخ محمد طه نجف، سیدمهدی قزوینی، سید محمد باقر خوانساری (صاحب روضات)، و برادرش میرزامحمدهاشم و استاد خود شیخ محمدحسین فقیه کاظمی اجازه روایت داشت. برخی از آثار او از این قرار است:
ابانه المختار فی ارث الزوجه من ثمن العقار، اصاله الصحه، اناره الحالک فی قرائه ملک و مالک؛ حاشیه فصول؛ قاعدة صدور در حکمت؛ قاعدة ضرر؛ افاضه القدیر فی حل العصیر، و قاعدة طهارت.
منابع: احسن الودیعه فی تراجم المشاهیر، ۱۷۱-۱۷۳؛ الاعلام قاموس تراجم لا شهر الرجال و النساء، ۱۳۵:۵؛ تاریخ جنبش اسلامی در عراق (۱۹۰۰-۱۹۲۴م)،۱۴۵، ۱۷۵-۱۷۶، ۱۸۵، ۲۰۴، ۲۰۹-۲۱۰، ۲۱۹؛ تذکره القبور،۳۷۳، ۳۷۴، تشیع و مشروطیت در ایران، ۱۶۵، ۱۶۶، دانشنامه جهان اسلام،۶۴۶:۶، رسایل و فتاوای جهدی،۲۵۹، ۲۹۸، ۳۰۳، ۳۱۶، ۳۱۷، ۳۲۰، ۳۴۴؛ ریحانه الادب، ۲۰۶:۳، ۲۰۷؛ شرح حال رجال ایران، ۱۷۵:۶، طبقات اعلام الشیعه نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، ۸۴۹:۲؛ عالمان شیعه رویارویی استعمار، ۴۳، ۷۴، ۸۹؛ علما معاصرین، ۱۲۲، ۱۲۳؛ فقهای نامدار شیعه، ۴۱۳-۴۱۶؛ فوائد الرضویه،۳۴۵؛ معارف الرجال فی تراجم العلما و الادباء،۲: ۱۵۴-۱۵۶؛ مکارم الآثار، ۵: ۱۸۱۶-۱۸۱۹؛ نهضت روحانیون ایران، ۲۱۲:۱٫
