فخرالدین بن محمدعلی طریحی (خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
طُریحی، فخر الدین بن محمدعلی، ازعلمای امامیه در سدۀ یازدهم ومؤلف کتاب مَجمع البَحرَین. وی در ۹۷۹ در نجف به دنیا آمد و ازاین رو به نجفی شهرت یافت (حر عاملی، ج۲، ص۲۱۴؛ بحرانی، مدینة المعاجز، ج۳، ص۲۹۸؛ بحرانی، مدینة المعاجز، ج۳، ص ۳۲۵؛ بحرانی، مدینة المعاجز، ج۳، ص ۳۲۸؛ آقا بزرگ طهرانی، ۱۴۱۱، ص۴۳۳). هرچند طریحی (طریحی، تفسیر غریب القرآن، ص۴) پدر خود را محمد علی معرفی کرده، اما در برخی منابع (حر عاملی، ج۲، ص۲۱۴؛ موسوی جزائری، ص۳۷؛ نوری طبرسی، ج۲، ص۷۵) نام پدراومحمد ذکرشده است. آقا بزرگ طهرانی (آقا بزرگ طهرانی، ۱۴۱۱، ص۴۳۳) گزارش نام «محمد» را – که مبدع آن حر عاملی بوده است و دیگران از او تبعیت کرده اند – اشتباه دانسته و نام«محمد علی» را تأیید کرده است (آقا بزرگ طهرانی، ۱۴۱۱، ص۴۳۳؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱، ص۱۱۴؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱، ص ۲۸۲؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱۱، ص۱۷۴؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱۸، ص۳۴۹ که نام پدر وی را محمد ثبت کرده است).
ظاهراً سبب این اختلاف، افزوده شدن واژۀ «بن» است که موجب شده است برخی نام پدرش را محمد بن علی گزارش کنند. به گفتۀ سماهیجی بحرانی (سماهیجی بحرانی، ص۱۰۸)، مادر وی ایرانی و از اهالی مشهد مقدّس بوده است.
خانوادۀ طریحی از خاندانهای کهن و مشهور نجف بودند که بنا بر نام جدّ اعلایشان، طُریح، به طُریحی شهرت یافتند (مدرس تبریزی، ج۴، ص۵۴؛ امین، ج۸، ص۳۹۴؛ نجفی، ص۷۲۳، پانوشت۲ برای وجه تسمیۀ جدّ وی به طُریح).
نسب این خاندان به حَبیب بن مُظاهر اسدی، صحابی مشهور امام علی و امام حسین علیهما السلام، می رسد (امین، ج۸، ص۳۹۴؛ نجفی، ص۷۲۳- ۷۲۴). ظاهراً این خاندان پس از تخریب کوفه، و در قرن ششم به نجف اشرف رفته اند (امین، ج۸، ص۳۹۴؛ نجفی، ص۷۲۳- ۷۲۴). به گفتۀ نجفی (نجفی، ص۷۲۳- ۷۲۴)، شیخ داود اسدی نخستین فرد از این خاندان بود که در نجف، در محله ای که امروزه بِراق خوانده می شود، سکنا گزید.
طریحی اوان جوانی را در نجف نزد پدرش و عمویش، محمد حسین طریحی، گذراند (طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، مقدمۀ محقق، ص۹- ۱۰؛ نجفی، ص۷۲۴-۷۲۵). در ۱۰۶۲ ازعراق به مکه رفت و شماری از آثار خود را در اثنای این سفر نگاشت. پس از آن به ایران سفر کرد (نجفی، ص۷۲۷).وی، بنابر زمان تألیف آثارش، در ۱۰۷۹ به مشهد رفته است (طريحی، ۱۴۰۸، ج۴، ص۵۸۷؛ افندی، ج۴، ص۳۳۳). وی تألیف ایضاح الحساب را در ۱۰۸۳ در اصفهان به پایان رسانده است (آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۲، ص۴۹۳-۴۹۴)، که نشان می دهد مدتی نیز در اصفهان اقامت داشته است. او پس ازسفر به چند شهردیگر، به نجف بازگشت (امین، ج۸، ص۳۹۵).
بسیاری (بحرانی، مدینة المعاجز، ج۴، ص۳۱۱-۳۱۲؛ حر عاملی، ج۲، ص۲۱۵؛ بحرانی، الحدائق الناضرة، ج۶، ص۶۶؛ بحرانی، لؤلؤة البحرین، ص۶۶) طریحی را ستوده اند، تا آنجا که افندی (افندی، ج۴، ص۳۳۲) وی را از عابدترین افراد زمان خود برشمرده است.
از استادان طریحی، محمدبن جابرنجفی، امیر شرف الدین علی شولستانی و شیخ محمود بن حسام الدین بن درویش بوده اند (بحرانی، لؤلؤة البحرین، ص۶۷-۶۸؛ کشمیری، ۱۴۰۹، ص۱۰۷؛ امین، ج۸، ص۳۹۵؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، مقدمۀ محقق، ص۱۰- ۱۱ برای دیگر استادان وی).
صفی الدین بن فخر الدین طریحی، محمد باقر مجلسی، سید هاشم بحرانی و سید هاشم بن سلیمان کتکانی، از جمله شاگردان طریحی بوده اند (کشمیری، ص۱۰۷؛ مدرس تبریزی، ج۴، ص۵۴؛ امین، ج۸، ص۳۹۵؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، مقدمۀ محقق، ص۱۱- ۱۲ برای دیگر شاگردان وی). آقا بزرگ طهرانی (آقا بزرگ طهرانی، ۱۴۱۱، ص۴۳۴) طریحی را – با فرض اینکه کتکانی مستقیماً از وی روایت کرده باشد – جزو معمران برشمرده است.
نام طریحی در سند اجازه نامه های روایتی آمده (سماهیجی بحرانی، ص۱۰۸-۱۰۹؛ سماهیجی بحرانی، ص ۱۶۰؛ موسوی جزائری، ص۳۷؛ موسوی جزائری، ص ۸۸-۹۰؛ نراقی، عوائد الأیام، مقدمۀ محقق، ص۷۱) و خود او نیز دارای اجازۀ روایت و سماع بوده (بحرانی، لؤلؤة البحرین، ص۶۷-۶۸؛ نجفی، ص۷۲۵) و به برخی از شاگردانش اجازۀ روایت داده است (امین، ج۸، ص۳۹۵؛ بحرانی، مدینة المعاجز، ج۴، ص۳۱۲؛ مدرس تبریزی، ج۴، ص۵۴).
به گفتۀ برخی (افندی، ج۴، ص۳۳۲؛ موسوی خوانساری، ج۵، ص۳۵۰؛ مدرس تبریزی، ج۴، ص۵۵)، طریحی در ۱۰۸۵ در شهر رَمّاحیّه در گذشت و پس از انتقال جسدش به نجف، نزدیک مسجدش در محلۀ بِراق – که امروزه به الجامع الطریحی شناخته می شود – دفن گردید.اما برخی (کشمیری، ص۱۰۷؛ جعفر آل محبوبه، ۱۴۰۶، ج۲، ص۴۵۷) تاریخ وفات طریحی وی را ۱۰۸۷ گزارش کرده اند و برآن اند که تاریخ نخست را حر عاملی، به اشتباه، به کار برده و دیگران از او پیروی کرده اند.
از مهمترین کتابهای طریحی، مَجمع البحرین و مَطلع النیرین است. این کتاب نخستین اثر شیعی است که به توضیح واژگان مشکل قرآن و حدیث، در کنارهم، پرداخته است (افندی، ج۴، ص۳۳۳؛ بحرانی، لؤلؤة البحرین، ص۶۷؛ کشمیری، ص۱۰۷). وی این کتاب را پس از تألیف دو کتاب دیگرش، غریب القرآن و غریب الحدیث، نگاشت (افندی، ج۴، ص۳۳۳؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۲۰، ص۲۲).
ظاهراً طریحی در تألیف این کتاب، بیشترین تأثیر را از آثاری چون الصحاح جوهری (متوفی ۳۹۳)، معجم مقاییس اللغة و مجمل اللغة احمد بن فارس (متوفی ۳۹۵)، النهایة فی غریب الحدیث ابن اثیر جزری (متوفی ۶۰۶)، و القاموس المحیط مجد الدین فیروزآبادی (متوفی ۸۱۷) گرفته است (آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۲۰، ص۲۲).
وی در روش بیان معانیِ واژگان مشکل احادیث، بیشتر به روش ابن اثیر متمایل است (امین، ج۸، ص۳۹۵؛ نجفی، ص۷۲۷). او واژگان را، همچون کتاب الصحاح جوهری، به روش قَوافی مرتب کرده است (طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص۲۰). طریحی در مورد معنای هر واژه، ابتدا شواهد قرآنی را ذکر و وجوه معنایی یک کلمه را در کاربردهای مختلف، تبیین كرده است.
در برخی موارد نیز برای توضیح معنای واژگان در آیات، از احادیث تفسیری بهره گرفته است (طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص۲۸۹-۲۹۰؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۳، ص۹۱؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۳، ۱۵۲-۱۵۳). وی گاه، به هنگام بررسی معنای واژگان آیات، به مناسبت، برخی قواعد نحوی را نیز بیان نموده است (طریحی، ۱۴۰۸،ج۱، ص۲۱؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۲۸).
طریحی پس از بیان وجوه معنای یک واژه در آیات، به بررسی معنای واژه در احادیث نیز پرداخته است (طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص۳۵-۳۶). احادیث مورد استشهاد طریحی در این کتاب، بدون ذکر سند و به ندرت با ذکر نام منبع است (طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص۱۷۱؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۱۷۴؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۲۳۲؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۳، ص۱۲۸).
طریحی تحت عناوینی چون «قال بعض الشارحین» (طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص۵۹؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۱۱۵؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۲، ص۲۰۶؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۲، ص ۳۶۵؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۳، ص۵۶) و «قال بعض الأفاضل» (طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص۱۰۷؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۳۱۹؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۲، ص۱۴۸؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۲، ص ۴۲۸) به توضیح روایات پرداخته است.
او در مواردی که هیچ شاهد قرآنی برای واژگان نیافته، به ذکر شواهدی از احادیث بسنده کرده است (طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص۲۴؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۲۵؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۱۵۳؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۲۸۷؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۳، ص۴؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۳، ص ۲۵۹). حتی در مواردی (طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۳۸۸؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۴۶۴-۴۶۵؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۲، ص ۶۰؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۲، ص ۲۰۲) هیچ شاهدی از قرآن و حدیث نيافته و صرفاً به بیان معنای واژه اکتفا كرده است.
در مواردی نیز (طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۱۴۶؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۲۳۴-۲۳۵؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۳، ص ۳۳۳؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۴، ص ۴۷-۴۸) به دفاع از دیدگاههای شیعۀ امامی پرداخته و برای ترجیح برخی آرای لغوی، از احادیث ائمه علیهم السلام بهره برده است. گفتنی است که وی در برخی موارد (طریحی، ۱۴۰۸، ج۳، ص ۳۱۶؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۳، ص ۴۳۶؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۴، ص۱۷۱) به شرح حال برخی عالمان نیز اشاره کرده است.
طریحی علاوه بر منابع لغوی، از منابع حدیثی و رجالی و اخلاقی نیز بهره برده است. مهمترین منابعی که در متن بدانها اشاره کرده است عبارت اند از:
الکافی (طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۱۱۵؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۱۹۴؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۲، ص ۱۲۸)، كتاب من لا یحضره الفقیه (طریحی، ۱۴۰۸، ج۲، ص ۱۲۸؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۳، ص ۴۴۵)، تهذیب الأحکام (طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۲۶۳؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۳۲۱)، تفسیر علی بن ابراهیم قمی (طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۳۴؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۷۱؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۱۲۷؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۲، ص ۸۳)، مجمع البیان طبرسی (طریحی، ۱۴۰۸، ج۲، ص ۸۸؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۲، ص ۲۳۶؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۴، ص ۴۴۲)، الکشّاف زمخشری (طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۳۱۵؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۴۴۰؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۵۶۹)، اخلاق ناصری خواجه نصیر الدین طوسی (طریحی، ۱۴۰۸، ج۳، ص ۱۰۸).
در میان منابع لغوی، طریحی بیشترین استفاده را از الصحاح محمد بن اسماعیل جوهری (متوفی ۳۹۳) کرده است (طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۶۹؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۸۰؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۲۱۰؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۲۳۳).
دیگر منابع لغوی وی عبارت بوده اند از:
مُعجم مَقاییس اللغة احمد بن فارس (متوفی ۳۹۵) (طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۳۱۲؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۲، ص ۲۰۴؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۲، ص ۲۳۲؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۳، ص ۱۹۰)، مُجمل اللغة احمد بن فارس (طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۸۰؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۲، ص ۱۷۲؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۲، ص ۳۵۲)، النهایة فی غریب الحدیث ابن اثیر جزری (متوفی ۶۰۶) (طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۶۳؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۸۰؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۱۰۸؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۱۸۲؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۲، ص ۶۷؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۲، ص ۷۳ و جاهای دیگر)، المصباح المُنیر احمد بن محمد فیّومی (متوفی ۷۷۰) (طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۵۸۱؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۲، ص ۱۶۸؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۴، ص ۱۲)، و القاموس المحیط مجد الدین فیروزآبادی (متوفی ۸۱۷) (طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۸۰؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۱۰۳؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص ۵۸۲؛ طریحی، ۱۴۰۸، ج۳، ص ۱۶۸).
گفته شده است که اثر طریحی در بیان معنای واژگان مشکل احادیث، جامع نیست (بحرانی، لؤلؤة البحرین، ص۶۷؛ کشمیری، ص۱۰۷). طریحی تألیف این کتاب را در اوایل اقامتش در مشهد، در ۱۶ رجب ۱۰۷۹ به پایان رساند (افندی، ج۴، ص۳۳۳؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۲۰، ص۲۲). این کتاب از همان آغاز نگارش مورد توجه و استفادۀ عالمان و فقیهان شیعه، همچون بحرانی (بحرانی، الحدائق الناضرة، ج۶، ص۶۶؛ بحرانی، الحدائق الناضرة، ج۷، ص۶۵)، بوده است.
طریحی خود و پسرش، شیخ صفی الدین طریحی (متوفی بعد از ۱۱۰۰)، حاشیه های فراوانی بر این کتاب نوشته اند (افندی، ج۴، ص۳۳۵؛ آقا بزرگ طهرانی، ج۲۰، ص۲۲؛ نجفی، ص۷۲۷). افزون بر این، شیخ صفی الدین طریحی مُستدرکی بر این کتاب نگاشته است (آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۲۱، ص۵). تعلیقه های شیخ صفی الدین، محمدبن علی بهاءالدین طریحی و سید شبر نجفی بر نسخۀ خطی موجود در کتابخانۀ علی کاشف الغطاء موجود است (آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۲۰، ص۲۲-۲۳).
اثر دیگر طریحی در بیان معنای واژگان مشکل قرآن کریم، کتاب غریب القرآن است (افندی، ج۴، ص۳۳۴) که با عنوان تفسیر غریب القرآن چاپ شده است. به گفتۀ آقا بزرگ طهرانی (آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱۶، ص۴۸) طریحی تألیف این کتاب را پیش از مَجمع البحرین، در ۱۰۵۱ به پایان رسانده است.
ظاهراً طریحی در این اثر، کتاب نزهة القلوب و فرحة المکروب ابوبکر محمدبن عزیز سجستانی (متوفی ۳۳۰) را، برای استفادۀ آسان تر، به ترتیب الفبایی وبا افزودن برخی مطالب، تدوین کرده است (طریحی، تفسیر غریب القرآن، ص۴). آقا بزرگ طهرانی (آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱۶، ص۴۸) به تمایز کتاب غریب القرآن با دو اثر دیگر وی، نزهة الخاطر و سُرور الناظر و کشف غوامض القرآن، تأکید کرده، اما جعفر آل محبوبه (جعفر آل محبوبه، ۱۴۰۶، ج۲، ص۴۵۶) بر آن است که میان این آثار تفاوتی نیست و هر سه، نامهای متفاوتی برای یک کتاب است.
یکی از آثار مشهور طریحی در دانش رجال تألیف شده است. از این اثر با عناوین گوناگونی یاد شده است، ازجمله جامع المقال فی تمییز المشترکة من الرجال (افندی، ج۴، ص۳۳۴؛ بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، ص۴۳۲؛ امین، ج۸، ص۳۹۵)، جامع المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال و تمییز المشترکات منهم (آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۵، ص۷۳)، و تمییز المتشابه من أسماء الرجال (سماهیجی بحرانی، ص۱۰۸؛ اعجاز حسین، کشف الحجب والأستار، ص۱۴۱). طریحی این کتاب را در دوازده باب، درسال ۱۰۵۳ تألیف کرده، که ظاهراً متن اصلی کتاب است. وی دوازده فایده در شناخت مشترکات در اسم و نسب و کنیه و القاب و برخی نکات حائز اهمیت دیگر، مانند شمار احادیث کتابهای چهارگانۀ حدیثی، تاریخ وفات برخی از مشایخ متقدم را آورده است (طریحی، جامع المقال، ص۵۱-۱۹۸). شاگردش، محمد امین کاظمی صاحب کتاب هدایة المُحدّثین، بر باب دوازدهم این کتاب شرح نوشته است (حر عاملی، ج۲، ص۲۴۶؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۵، ص۷۴؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۲۵، ص۱۹۰). به گفتۀ امین (امین، ج۷، ص۴۵۱)، شیخ عبدالحسین طریحی (نوۀ فخر الدین طریحی) جامع المقال را در ۱۲۶۲ با عنوان ُمتقن الرجال فی تلخیص جامع المقال خلاصه کرده است.
اثر دیگر طریحی المُنتخب فی جمع المَراثی و الخُطَب است، مشتمل بر مرثیه ها و خطبه-هایی در رثای اهل بیت علیهم السلام (اعجاز حسین، کشف الحجب والأستار، ص۵۵۸؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۲۲، ص۴۲۰). مجموعه ای از اشعار خود طریحی در این مجموعه نیز آمده است (نجفی، ص۷۲۹). به نوشتۀ حر عاملی (حر عاملی، ۱۱۰۴، ج۲، ص۲۱۵)، طریحی اثر دیگری با نام المَقتل نیز داشته است، اما افندی (افندی، ج۴، ص۳۳۴) این دو را یک کتاب دانسته است. این کتاب که با عناوینی همچون مجالس الطریحی و المجالس الفخریة نیز از آن یاد شده است، نخستین بار در ۱۳۰۷ش در حاشیۀ مَقاتل الطالبین ابوالفرج اصفهانی در تهران چاپ شد. جزء اول و دوم آن نیز، جداگانه، بارها به چاپ رسیده است (طریحی، جامع المقال، مقدمۀ محقق، ص «یب»، پانوشت ۲؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۲۲، ص۴۲۰).
اثر دیگر طریحی، کتابی فقهی با عنوان الفخریة الکبری است که در آن فتواهای خود را درباب طهارت و بخشی از صلاة گرد آورده وتألیف آن را در ۱۰۸۲ به پایان رسانده است (افندی، ج۴، ص۳۳۴؛ موسوی خوانساری، ج۵، ص۳۵۱؛ امین، ج۸، ص۳۹۵؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱۶، ص۱۲۷). طریحی خود این اثر را با عنوان الفخریة الصغری تلخیص کرده است (افندی، ج۴، ص۳۳۴؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱۶، ص۱۲۶).
احتمالاً اثری که حر عاملی (حر عاملی، ج۲، ص۲۱۵) با عنوان الفخریة فی الفقه معرفی کرده، اشاره به همین دو اثر بوده است. صفی الدین طریحی، فرزند فخر الدین طریحی، شرحی با عنوان الریاض الزهریة فی شرح الفخریة (امین، ج۷، ص۳۹۱؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱۱، ص۳۲۵؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱۶، ص۱۲۷) و برادرزادۀ فخر الدین طریحی، شیخ حسام الدین، نیز شرحی مزجی با عنوان منهج الشریعة الغراء فی شرح فخریة الصغری (آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱۳، ص۳۷۸؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۲۲، ص۱۹۲) بر اين كتاب نوشته اند.
طریحی آثاری نیز در شرح برخی کتابها نوشته، که از جملۀ آنهاست:
الضیاء اللامع فی شرح مختصر الشرائع (افندی، ج۴، ص۳۳۴؛ کشمیری، ص۱۰۷؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱۵، ص۱۲۸)؛
النکت الفخریة شرح رسالة الاثنی عشریة فی الطهارة و الصلاة، اثر شیخ حسن بن شهید ثانی (افندی، ج۴، ص۳۳۴؛ امین، ج۸، ص۳۹۵؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۲۴، ص۳۰۵؛ بحرانی، الحدائق الناضرة، ج۹، ص۳۸۹-۳۹۱ برای نقل قولهایی از آن)؛
النکتُ اللطیفة فی شرح صحیفة السجادیة (افندی، ج۴، ص۳۳۴؛ افندی، ج۴، ص۳۳۵)؛
شرح المبادئ الأصولیة علامه حلی (موسوی خوانساری، ج۵، ص۳۵۱؛ امین، ج۸، ص۳۹۵؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱۴، ص۵۳)؛
إیضاح الحساب شرح خلاصة الحساب شیخ بهایی (امین، ج۸، ص۳۹۵؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۲، ص۴۹۳-۴۹۴)؛
اللمع فی شرح الجمع (آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱۸، ص۳۴۹؛ طریحی افندی، ج۴، ص۳۳۳-۳۳۵ برای آگاهی از دیگر آثار ؛ امین، ج۸، ص۳۹۵؛ نجفی، ص۷۲۷-۷۲۹).
-------------------------------------
(۱) آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت؛
(۲) آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، بیروت ۱۴۱۱؛
(۳) اعجاز حسین، کشف الحجب و الأستار، قم ۱۴۰۹؛
(۴) عبد الله افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۳؛
(۵) محسن امین، اعیان الشیعة، بیروت۱۴۱۰؛
(۶) هاشم بحرانی، مدینة معاجز الأئمة الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر، قم ۱۴۱۳؛
(۷) یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم؛
(۸) یوسف بن احمد بحرانی، لؤلؤة البحرین، قم؛
(۹) اسماعیل پاشا بغدادی، هدیة العارفین، اختصارات؛
(۱۰) جعفر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، بیروت ۱۴۰۶؛
(۱۱) محمد بن حسن حر عاملی، امل الآمل، قم ۱۳۶۳ش؛
(۱۲) عبد الله بن صالح سماهیجی بحرانی، الإجازة الکبیرة، چاپ مهدی عوازم قطیفی، قم ۱۴۱۹؛
(۱۳) فخر الدین طریحی، المنتخب فی جمع المراثی و الخطب، بیروت ۱۴۱۲؛
(۱۴) فخر الدین طریحی، تفسیر غریب القرآن، چاپ محمد کاظم طریحی، قم؛
(۱۵) فخر الدین طریحی، جامع المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال، تهران؛
(۱۶) فخر الدین طریحی، مجمع البحرین ومطلع النیرین، تهران ۱۴۰۸؛
(۱۷) محمد علی کشمیری، نجوم السماء فی تراجم العلماء، قم؛
(۱۸) محمد علی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران ۱۳۶۹ش؛
(۱۹) عبد الله موسوی جزائری تستری، الإجازة الکبیرة، چاپ محمد سمامی حائری، قم ۱۴۰۹؛
(۲۰) محمد باقر موسوی خوانساری، روضات الجنات، قم ۱۳۹۲؛
(۲۱) خبیر نجفی، الشیخ فخر الدین الطریحی، لغة العرب، السنة ۶، الجزء ۱۰ (المسلسل ۶۶)؛
(۲۲) احمد نراقی، عوائد الأیام، قم ۱۴۱۷؛
(۲۳) حسین نوری طبرسی، خاتمة مستدرک الوسائل، قم ۱۴۱۵؛
