فرزند ارشدخام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فرزند ارشد فرزند بزرگ‌تررا می گویند.
از احکام آن در بابهای صلات، صوم و ارث سخن گفته‌اند.
ولایت: در فقه، ولیّ میّت موضوع احکامی خاص، همچون وجوب قضای نمازهای فوت شده میّت قرار گرفته است.
به قول مشهور، فرزند ارشد میّت، ولیّ او به شمار می‌رود. مقصود از فرزند ارشد، پسر بزرگ‌تر میّت است. بنابر این، دختر بزرگ‌تر میّت، ولیّ او نخواهد بود و در نتیجه موضوع احکامی که می‌آید نمی‌باشد. از برخی نقل شده است که در صورت نداشتن پسر، دختر بزرگ‌تر، ولیّ میّت محسوب می‌گردد. (جواهر الکلام، ج ۱۷، ص ۳۹ ـ ۴۱ )
برخی گفته‌اند: ولایت اختصاص به پسر بزرگ‌تر ندارد؛ بلکه هر یک از مردان که در ارث بردن سزاوارتر از سایر خویشاوندان است، بر میّت ولایت دارد. بنابر این، با وجود پسر بزرگ‌تر، او و با نبود او، سایر مردان به ترتیب اولویت در ارث، ولیّ میّت محسوب می‌شوند. (مدارک الاحکام، ج ۶، ص ۲۲۵ )
آیا در ثبوت احکام خاص بر ولیّ میّت، بالغ و عاقل بودن او هنگام فوت میّت، شرط است یا نه؟ مسئله اختلافی است. بنابر قول نخست، در صورت بالغ یا عاقل نبودن هنگام فوت، بر بلوغ و عقل پس از آن، اثری مترتب نمی‌شود؛ لیکن بنابر قول دوم، هرگاه بالغ و عاقل گردد، احکام خاص بر او جاری می‌شود. (الحدائق الناضرة، ج ۱۳، ص ۳۲۶؛ جواهر الکلام، ج ۱۷، ص ۴۲ )
احکام: از اختصاصات پسر بزرگ‌تر حبوه است که از مال میّت (میّت) به او داده می‌شود (حبوه).
قضای نمازها و روزه‌های واجب فوت شده از میّت بر ولیّ او ـ که بنابر قول مشهور پسر بزرگ‌تر می‌باشد ـ واجب است (مستند الشیعة، ج ۷، ص ۳۳۰ ـ ۳۳۴؛ جواهر الکلام، ج ۱۷، ص ۳۵ ) (نماز قضا). البته در اینکه قضای همه نمازها و روزه‌های فوت شده بر او واجب است یا تنها نمازها و روزه‌هایی که از روی عذر، مانند بیماری و سفر فوت شده و یا تنها نمازهای فوت شده در دوران بیماری منجر به مرگ، مسئله اختلافی است. (مستند الشیعة، ج ۷، ص ۳۳۰ ـ ۳۳۳؛ جواهر الکلام، ج ۱۷، ص ۳۶ ـ ۳۷؛ العروة الوثقی، ج ۳، ص ۹۹ ـ ۱۰۱ )
بر ولیّ میّت تنها قضای روزه‌هایی واجب است که میّت بر قضای آنها قادر بوده و نگرفته است. بنابر این، قضای روزه هایی که میّت قبل از مرگش قدرت بر قضای آنها نداشته است بر ولیّ واجب نیست؛ مگر روزه‌هایی که به سبب سفر فوت شده باشد که در این صورت بنابر قول گروهی، قضای آنها بر ولیّ میّت واجب است؛ هرچند پدر او در همان سفر فوت کرده باشد. (جواهر الکلام، ج ۱۷، ص ۳۷ ـ ۳۸)
آیا وجوب قضا بر پسر بزرگ‌تر به نمازها و روزه‌های فوت شده از پدر اختصاص دارد یا شامل نماز و روزه‌های فوت شده از مادر نیز می‌شود؟ مسئله محل اختلاف است. (العروة الوثقی، ج ۳، ص ۶۴۵.)
فهرست منابع:
(۱) جواهر الکلام
(۲) مدارک الاحکام
(۳) الحدائق الناضرة
(۴) مستند الشیعة
(۵) العروة الوثقی
