فشل (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فَشَل (به فتح فاء و شین) از
واژگان قرآن کریم به معنای
ضعف و
ترس است و
فَشِل (به فتح فاء و كسر شین) به معنای جَبَان و ضعيف القلب است.
فَشَل:
(بر وزن فَرَس)
ضعف و
ترس است.
راغب آن را ضعف توأم با ترس گفته است.
طبرسى ذيل
آيه ۱۲۲ و
۱۵۲ آل عمران آن را جُبْن
و ذيل
آيه ۴۳ انفال ضعف ناشى از
فَزَع معنى كرده است.
فيومى در
مصباح فَشِل (به فتح اول و كسر دوم) را جبان و ضعيف القلب گفته است.
به قول
ابن اثير در
نهايه آن به معنى ضعف و ترس است.
نگارنده نيز با دقت در
آيات، قول ابن اثير را پسنديدم و خواهيم ديد كه معنى آن گاهى ضعف و گاهى ترس است. مثلا در آيه:
(وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِيحُكُمْ ...) به معنى ضعف است نه ترس، يعنى: «منازعه و اختلاف نكنيد كه ضعيف شويد و نيرويتان از بين برود». می‌دانيم كه اختلاف موجب ضعف و پراكندگى است، ولى در آيه:
(حَتَّى إِذا فَشِلْتُمْ وَ تَنازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ ...) (تا اين‌كه سست شديد؛ و در كار حفظ سنگرها به
نزاع پرداختيد)
و آيه:
(وَ لَوْ أَراكَهُمْ كَثِيراً لَفَشِلْتُمْ وَ لَتَنازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ ...) (و اگر آنان را فراوان نشان مى‌داد، به يقين سست مى‌شديد؛ و درباره شروع
جنگ با آنها كارتان به اختلاف مى‌كشيد)
معنى ترس بهتر به نظر می‌رسد.
(إِذْ هَمَّتْ طائِفَتانِ مِنْكُمْ أَنْ تَفْشَلا وَ اللَّهُ وَلِيُّهُما ...) فشل را در آيه جبن و يا ضعف توأم با
جبن گفته‌اند، يعنى: «آنگاه كه دو طائفه از شما خواستند بترسند و يا خواستند از ترس ضعيف گردند»، ولى اين معنى با ملاحظه
(هَمَّتْ) جور در نمی‌آيد.
به نظر نگارنده فشل در آيه به معنى برگشتن از تصميم است كه لازمه جبن است، در
اقرب الموارد گويد: «عَزَم عَلى كذا ثُمَ فَشَلَ عَنْهُ اىْ نَكَلَ عَنْهُ وَ لَمْ يَمْضِهِ» يعنى: به فلان كار تصميم گرفت سپس برگشت و بجا نياورد.
آيه درباره دو گروه
بنى سلمه و
بنى حارثه است كه با
رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) به «
جنگ احد» خارج شدند و چون
عبداللّه بن ابى با ياران خويش از راه برگشت آنها نيز قصد كردند كه برگردند ولى برنگشتند يعنى: «ياد كنيد آنوقت را كه دو طائفه از شما، خواستند از تصميم خود (كه
جهاد بود) برگردند حال آنكه
خدا يار آنهاست».
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "فشل"، ج۵، ص۱۷۸-۱۷۹.
