قاعده « اذا تعذرت الحقیقه»
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قاعده عقلایى ترجیح
معناى مجازی نزدیک تر به
معناى حقیقى را قاعده « اذا تعذرت الحقیقه» گویند .
قاعده "اذا تعذرت الحقیقة فاقرب المجازات اولى " از قواعد عقلایى است که
عرف عقلا در محاورات خود به آن تمسک نموده اند .
این قاعده به این معنا است که اگر در موردى
اراده معناى حقیقى از لفظ متعذر باشد ، و آن لفظ داراى معانى
مجازى متعددى هست ولى معلوم نباشد که در کدام یک از معانى
استعمال شده است ، باید " اقرب المجازات الى الواقع "یعنى نزدیک ترین
معناى مجازى به
معناى حقیقى را بر گزید.
براى مثال، در روایات باب
استصحاب آمده است: "لا تنقض الیقین بالشک "
یقین را با
شک نقض نکن؛ چون
معناى حقیقى نقض، باز کردن و جدا کردن
اجزاى چیزى است که محکم به هم متصل هستند. و از آن جا که
یقین چیزى نیست که داراى هیئت اتصالى باشد تا بتوان استحکام آن را نقض نمود، اراده
معناى حقیقى نقض متعذر است و "لا تنقض" در
معناى مجازى استعمال شده است
نقض در محل بحث ، دو
معناى مجازى دارد :
معناى
مجازى اقرب: یعنى رفع امر ثابت و مستحکمى که اقتضاى ثبوت دارد، مانند
زوجیت دایمى و
ملکیت که در آن ها استعداد و اقتضاى بقا وجود دارد، مگر این که مثلا
طلاق ى محقق شده و سبب از بین رفتن علقه
زوجیت گردد .
معناى
مجازى ابعد: یعنى مطلق رفع ید از چیزى و ترک عمل به آن، هر چند اقتضاى ثبوت نیز نداشته باشد، مانند
زوجیت غیر دایم.
"شیخ انصاری" فرموده اند
معناى مجازى اول به معناى حقیقى اقرب ـ نزدیک تر و مناسب تر ـ است سپس نتیجه مى گیرد که
استصحاب آن گاه
حجت است که
متیقن، اقتضا و استعداد بقا را داشته باشد و
شک در رافع باشد
انصارى ، مرتضى بن محمدامین ، فرائدالاصول ، ج ۲ ، ص ۵۷۴
جزایری ، محمدجعفر ، منتهى الدرایة فى توضیح الکفایة ، ج ۷ ، ص ۱۰۶
ذهنی تهرانی ، محمد جواد ، تحریرالفصول ، ج ۵ ، ص ۸۳۴-۸۳۵
فاضل لنکرانی ، محمد ، ایضاح الکفایة ، ج ۵ ، ص ۲۴۸-۲۵۵
آخوندخراسانى ، محمدکاظم بن حسین ، کفایة الاصول ، ص ۴۴۴
مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی
