للببب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تکثرگرایی دینی:از مباحث فلسفه دین:اعتقاد به حقانیت یا نجاتبخشی همه یا مجموعه ای از ادیان در عصر واحد
تکثرگرایی یا آیین کثرت از مباحث فلسفه دین و به معنای پذیرش کثرت و نفی انحصار است. تکثرگرایی معادل فارسی واژه پلورالیسم (Pluralism) در زبان انگلیسی است که ترکیبی است از واژه پُلُو رال (PLu ral) به معنای جمع و کثرت و پسوند ایسم یا ایزم (Ism) که بر گرایش و طرز فکر دلالت دارد.
این واژه را نخستین بار «لوتسه» در سوره بقره آیه ۴
امده است.
دائرة المعارف قرآن کریم، جلد ۸، صفحه ۵۰۵
(Lotze) فیلسوف و منطق دان آلمانی در سال ۱۸۴۱ میلادی در کتاب ما بعد الطبیعه خود وارد فلسفه کرد.
تکثرگرایی دینی گاه بر پذیرش کثرت در محدوده مذاهب یک دین اطلاق می‌شود و گاه بر پذیرش تکثر در ادیان. در این مقاله تنها از تکثرگرایی برون دینی از منظر قرآن کریم بحث می‌شود؛ همچنین مراد از تکثرگرایی در این مقاله، تکثرگرایی عرضی است نه طولی؛ بدین معنا که تکثر طولی ادیان آسمانی و ظهور دینی پس از دین• دیگر مورد بحث نیست، بلکه بحث در کثرت عرضی ادیان و حجیت و حقانیت آن‌ها در یک زمان و در عرض هم است.
تکثرگرایی دینی مورد بحث عبارت است از نفی انحصارِ حقانیت یا نجاتبخشی در دین واحد و گسترش دادن آن به همه یا مجموعه ای از ادیان در عصر واحد
، به گونه ای که هریک از ادیان جلوه ای از «حق مطلق» به شمار آید.
به نظر جان هیک (John Hick)، کشیش و فیلسوف دین شناس مسیحی معاصر و پایه گذار پلورالیسم دینی
، ادیان بزرگ جهان صورت‌هایی از تجربه کردن حق متعالی را گزارش می‌کنند و نوع یکسانی از ثمرات اخلاقی و معنوی را در زندگی بشر نشان می‌دهند.
وی ادیان بزرگ را پاسخ‌هایی برای حقیقت غایی می‌داند که هریک از آن‌ها طریق نجات انسان را فراهم می‌کند.
او ادیان را طرح کننده پرسش‌هایی گوناگون می‌دانست که به یک پرسش باز می‌گردند:انسان چگونه از این زندگی ناقص به حیات کامل تر دست یابد و رستگار شود.
وی در پی آن بود که معیار زبانی یکسانی را برای همه ادیان جهانی درباره غایت ارائه کند.
جان هیک از نظریه تکثرگرایی دینی خود با وصف «انقلاب کپرنیکی در الهیات مسیحی» یاد می‌کرد
و بر این باور بود که همان گونه که کپرنیک (Copernicus) ستاره شناس و ریاضی دان لهستانی بنای کهن نجوم وهیئت بطلیموس را ویران و «خورشیدْ محوری» را جایگزین «زمینْ محوری» کرد، در انقلاب کپرنیکی دین نیز باید ایمان به خدا و نسبت انسان با پروردگار را در مرکز اعتقادات قرار داد و عقاید خاص ادیان را به منزله کراتی دانست که حول محور آن می‌گردند.
او تکثرگرایی دینی را در قالب تمثیل‌هایی نیز
دائرة المعارف قرآن کریم، جلد ۸، صفحه ۵۰۶
ترسیم کرد؛ مانند تشبیه تنوع تاریخی فرهنگ های گوناگون به عینک‌هایی که حقیقت متعالی (واقعیت الهی واحد) از درون آن‌ها متنوع ادراک می‌شود
، تمثیل قدیمی «فیل و مردان کور»
و چراغ های متفاوتی که نور واحد دارند.
منابع:
آزادی یا توطئه، جمعی از فضلاء و روحانیان، قم، فیضیه، ۱۳۷۹ ش؛ آلاءالرحمن، البلاغی (م ۱۳۵۲ ق)، تهران، بعثت، ۱۴۲۰ ق؛ آموزه (فصلنامه)، قم، مؤسسه امام خمینی (قدس سره)؛ الاحتجاج، ابومنصور الطبرسی (م ۵۲۰ ق)، به کوشش بهادری و هادی به، تهران، اسوه، ۱۴۱۶ ق؛ الاساس فی التفسیر، سعید الحوّی، دارالسلام، ۱۴۰۹ ق؛ الاستبصار، الطوسی (م ۴۶۰ ق)، به کوشش موسوی الخرسان، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۳ ش؛ اسلام و کثرت گرایی دینی، محمد لگن هاوزن، ترجمه جوان دل، قم، فرهنگ طه، ۱۳۷۹ ش؛ اظهارالحق، رحمة الله بن خلیل الرحمن الهندی (م ۱۳۰۸ ق)، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۳ ق؛ انیس الاعلام، محمد صادق فخر الاسلام، تهران، مرتضوی، ۱۳۶۴ ش؛ اوصاف پارسایان، عبدالکریم سروش، تهران، صراط، ۱۳۷۱ ش؛ بازتاب اندیشه (ماهنامه)، قم، صدای و سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ بحارالانوار، المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق؛ البرهان فی تفسیر القرآن، البحرانی (م ۱۱۰۷ ق)،
