• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن ابی‌الفرج ذکّی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: محمد بن ابی‌الفرج ذکّی


محمد بن ابی‌الفرج ذکّی (۴۲۷ ـ ۵۱۶ هـ.ق) معروف به ذکی مالکی یا ذکی نحوی، از عالمان قرن پنجم (هجری قمری) بود.
وی در شهر مازر جزیرۀ سیسیل به دنیا آمد.
او برای طلب علم به شهرهایی چون قیروان، مراکش، مصر، شام، بغداد، خراسان و غزنه سفر کرد.
ایشان فقیه، مفسر، قاری، نحوی و ادیبی برجسته بود و در بحث و جدل با علمای زمانه شهرت داشت.
ذکی در پی یافتن لغزش‌های استادان خود بود، هرچند خود در فقه و نحو امام دانسته می‌شد.
از استادانش می‌توان محمد بن یونس و عبدالخالق سوری را نام برد.
وی سرانجام در اصفهان درگذشت.
از آثار اوست: مقدمةٌ فی النحو، الاستیلاء فی القراآت و تعلیق کبیر فی المذاهب (دربرگیرندۀ هزار سؤال).


ابوعبداللّه محمد بن ابی الفرج بن فرج کتّانی صِقِلّی مازری قیروانی
[۱] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۳۲۸.    
[۲] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
[۳] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    
معروف به ذکی مالکی یا ذکی نحوی.
[۴] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۳۲۸.    
[۵] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
[۶] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۱۲۴.    
[۷] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    

وی در سال ۴۲۷ (هجری قمری) در صِقِلّیّه
[۸] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۳۲۸.    
[۹] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
[۱۰] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    
( سیسیل ) و به گفته کحّاله در مازَر، یکی از شهرهای جزیره سیسیل متولد شد.
[۱۱] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۱۲۴.    
[۱۲] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    

او در طلب علم به شهرها و ممالک گوناگون ازجمله قیروان، مرکز افریقیه، مراکش، مصر، شام، بغداد، خراسان و غزنه مسافرت کرد.
[۱۳] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۳۲۸.    
[۱۴] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
[۱۵] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۱۲۴.    
[۱۶] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    

ایشان عالم به لغت
[۱۷] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۳۲۸.    
[۱۸] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
[۱۹] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    
، نحو
[۲۰] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
[۲۱] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    
و دیگر فنون ادب
[۲۲] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
[۲۳] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    
و همچنین فقیه، حافظ
[۲۴] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۱۲۴.    
، قاری، مفسر
[۲۵] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۱۲۴.    
و صاحب نظر در دیگر علوم
[۲۶] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۱۲۴.    
رایج زمان خود شد.
ابوعبداللّه از عادت او این بود که با دانشمندان زمان خود به مخاصمه
[۲۷] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
و مجادله برمی‌خاست و درباره آنان زبان به طعن می‌گشود.
[۲۸] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۳۲۸.    
[۲۹] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    

نیز به گفته سلفی، او از مغرب ( مراکش ) بیرون نیامد مگر اینکه امام در فقه و نحو گردیده بود.
[۳۰] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
[۳۱] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    

با وجود این همیشه در پی لغزش های استادان خود بود.
[۳۲] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    
[۳۳] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    


ذکّی اساتیدی داشت.
از استادان او محمد بن یونس
[۳۴] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
[۳۵] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    
، ابوعلی حیّولی
[۳۶] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
[۳۷] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    
و عبدالخالق سوری است.
[۳۸] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    


صِقِلّی آثاری نگاشته است که عبارتند از:
•مقدمةٌ فی النحو،
[۳۹] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۳۲۸.    

• الاستیلاء فی القراآت،
[۴۰] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۱۲۴.    

• تعلیقٌ کبیر فی المذاهب
[۴۱] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
، این اثر حاوی هزار سؤال است.
[۴۲] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۹.    


قیروانی درنهایت به اصفهان
[۴۳] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
[۴۴] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۱۲۴.    
رفت و در سال ۵۱۶ (هجری قمری) در همانجا از دنیا رفت.
[۴۵] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۳۲۸.    
[۴۶] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
[۴۷] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
[۴۸] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    


۱. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۳۲۸.    
۲. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
۳. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    
۴. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۳۲۸.    
۵. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
۶. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۱۲۴.    
۷. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    
۸. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۳۲۸.    
۹. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
۱۰. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    
۱۱. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۱۲۴.    
۱۲. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    
۱۳. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۳۲۸.    
۱۴. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
۱۵. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۱۲۴.    
۱۶. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    
۱۷. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۳۲۸.    
۱۸. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
۱۹. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    
۲۰. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
۲۱. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    
۲۲. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
۲۳. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    
۲۴. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۱۲۴.    
۲۵. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۱۲۴.    
۲۶. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۱۲۴.    
۲۷. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
۲۸. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۳۲۸.    
۲۹. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    
۳۰. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
۳۱. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    
۳۲. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    
۳۳. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
۳۴. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
۳۵. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    
۳۶. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
۳۷. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    
۳۸. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
۳۹. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۳۲۸.    
۴۰. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۱۲۴.    
۴۱. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
۴۲. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۹.    
۴۳. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
۴۴. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۱۲۴.    
۴۵. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۳۲۸.    
۴۶. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
۴۷. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۲۲۷.    
۴۸. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ص۲۱۰.    


پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن ابی‌الفرج ذکّی»، ج۴، ص۳۲۲.


رده‌های این صفحه : ادیبان قرن 6 (قمری) | حافظان حنفی قرن 6 (قمری) | درگذشتگان سال 516 (قمری) | زادگان سال 427 (قمری) | شخصیت‌های قرن 6 (قمری) | علماان قرن 6 (قمری) | علمای علم قرائت قرن 6 (قمری) | کاتبان قرن 6 (قمری) | مؤلفان قرن 6 (قمری) | مفسران حنفی قرن 6 (قمری) | نحویان قرن 6 (قمری)
جعبه ابزار