محمد بن احمد سمرقندی (مقاله سوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابو بکر محمد بن احمد بن منصور سمرقندی، ملقب به ابن خیّاط اهل
سمرقند بود و در سال
۲۸۵ هجری برای تحصیل به
بغداد رفت.
او از بزرگانی چون
مبرّد و
ثعلب در زمینه
نحو، شعر و ادب آموخت و به درجات بالایی در ادبیات عرب رسید.
ابن خیّاط در سفرهایش به شهرهای مختلف
عراق، به ویژه
بصره و
کوفه، با بزرگان نحو دیدار کرد و در مناظره‌های معروفی شرکت کرد.
او تلاش کرد آرای مکتب‌های کوفه و بصره را ترکیب کند و به نوعی پایه‌گذار مکتب بغداد باشد.
برخی او را به دلیل اشعارش در وصف
ائمه اطهار (علیهم‌السلام)،
شیعه دانسته‌اند، در حالی که دیگران او را
سنی مذهب می‌خوانند.
ابن خیّاط فردی نرمخوی و با کمالات اخلاقی بود.
تألیفاتش شامل
معانی القرآن،
النحو الکبیر و
الموجر است.
او در سال
۳۲۰ هجری در بصره درگذشت.
ابو بکر اهل سمرقند بود
و در سال ۲۸۵ هجری
برای آموختن دانش، رهسپار بغداد شد.
و در آنجا و بصره سکنی گزید.
این سفر، مهم ترین رویداد در زندگی او به شمار می آمد؛
بیشتر منابع، هنگام اشاره به سفر وی به بغداد، داستان مناظره او با
ابواسحاق ابراهیم بن سری زجّاج در باب نحو را گزارش کرده اند.
ابن خیّاط زمانی به جرگه نحویان عراق پیوست که نزاع میان دو
مکتب کوفه و
مکتب بصره به اوج خود رسیده بود و او می بایست به استادان یکی از این دو گروه می پیوست.۹
او به بزرگان مکتب کوفه همچون
مبرّد و
ثعلب پیوست؛ ولی به طورکامل از نظریات نحوی آنان پیروی نکرد؛ بلکه کوشید آرای کوفیان و بصریان را در هم آمیزد و گاهی نیز از روش یکی از آنها پیروی می کرد.
وقتی سخن از آمیزش دو مکتب نحوی می رود، ناگزیر باید به مکتب بغداد. اندیشید که گونه ای آشتی میان نحو کوفه و بصره ایجاد کرده بود؛
ولی در زمان
ابن خیّاط، این مکتب هنوز به شکل نهایی و رسمی خود درنیامده بود. بنابراین شیوه مردانی چون ابن خیّاط را باید سرآغازی در پیدایش مکتب بغداد دانست.
برخی از
رجال نویسان
شیعه چون
ابن شهر آشوب و سپس
شیخ حر عاملی، وی را به دلیل سرودن اشعاری در وصف ائمه اطهار (علیهم‌السلام) شیعه شمرده اند؛
ولی برخی دیگر چون صاحب
روضات الجنّات، با رد این نظریه، وی را سنی مذهب دانسته اند.
سمرقندی فردی نرمخوی و متصف به کمالات اخلاقی بود.
سمرقندی از بزرگانی چون مبرّد
و ثعلب، نحو، شعر و ادب آموخت و در ردیف نحویان بزرگ،
مفسران،
ادیبان و شاعران روزگار خود قرار گرفت و در نحو و ادبیات عرب به درجات عالی رسید. او به شهرهای گوناگون عراق چون سامرا، بصره و کوفه سفر کرد و با بزرگان نحو در بصره و کوفه دیدار کرد.
بزرگانی چون
ابو علی فارسی،
ابو القاسم زجاجی و
ابو بکر محمد بن ابی ازهر از شاگردان
محمد سمرقندی بودند و از او نحو آموختند.
• معانی القرآن • النحوالکبیر • الموجر • المقنع '''
• النحو الملتزم''
تألیفات
محمد بن احمد هستند.
ابن خیّاط سرانجام به سال ۳۲۰ هجری در شهر بصره از دنیا رفت.
(دیگر منابع:
)
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد ـ سمرقندی»، ج ۲، ص ۳۹۸.
