محمد بن حسن سرخسی (خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سَرَخسى، ابوالفضل محمد بن حسن، از عرفاى قرن چهارم. از زندگانى و مراحل تعليم و تعلم و سيروسلوك وى اطلاعى در دست نيست. همينقدر ميدانيم كه او در سرخس به دنيا آمده (مدرس تبريزى، ج ۷، ص ۲۳۸) و به گزارش منابع (محمد بن منوّر، ج ۱، ص ۲۶؛ ابوروح، ص ۳۹؛ جامى، ص۲۹۰) از مريدان ابونصر سرّاج (متوفى ۳۷۸) بوده است.
از حكايتى، كه در آن سرخسى، هفتصد تفسير از آيۀ ۵۴ سورۀ مائده، «يُحِبُّهُم و يُحِبّونَه»، براى ابوسعيد ابوالخير ذكر كرده، تسلط سرخسى بر علوم و معارف قرآنى آشکار می‌شود. (عطار، ص ۸۱۷) ميبدى (ج ۵، ص ۲۰۶) حكايتى مبنى بر حضور سرخسى در مجلس سماع آورده است. اينكه ابوعلى زاهر بن احمد فقيه، ابوسعيد را به حضور در مجلس صوفيانۀ سرخسى تشويق ميكرد (ابوروح، ص ۴۱) و نيز آنچه هجويرى (هجويرى، ص ۲۸۴) از سرخسى نقل كرده است، نشانۀ اعتدال سرخسى در سلوك است، به نحوى كه مخالفت اهل مدرسه را برنمي‌انگيخت. ابوسعيد ابوالخير و بابوفله احمد بن على فلى ميهنى (متوفى۴۶۰) از شاگردان وى بودند. ابوسعيد با اشراف سرخسى به رياضت و ذكر ميپرداخت و هرگاه مشكل يا سؤالى برايش مطرح ميشد از ميهنه تا سرخس به ديدار محمد بن حسن ميشتافت و پس از وفات سرخسى، هنگام قبض، با زيارت مزارش فتوح و بسط مي‌يافت. بابوفله نيز پس از درگذشت سرخسى، امامت خانقاه سرخس را برعهده گرفت. (هجويرى، ص۲۵۰؛ محمد بن منوّر، ج ۱، ص ۲۴؛ محمد بن منوّر، ج ۱، ص ۲۶ـ۲۷؛ محمد بن منوّر، ج ۱، ص ۳۲؛ محمد بن منوّر، ج ۱، ص ۴۲؛ محمد بن منوّر، ج ۱، ص ۵۰ـ۵۳؛ محمد بن منوّر، ج ۱، ص ۲۲۴؛ محمد بن منوّر، ج ۱، ص ۳۷۵؛ محمد بن منوّر، ج ۲، ص۶۹۰ تعليقات شفيعى كدكنى؛ ابوروح، ص ۴۴؛ عطار، ص ۸۱۶(
به نوشتۀ مدرّس تبريزى، (مدرّس تبريزى، ج ۷، ص ۲۳۸ـ۲۳۹) سرخسى در سال ۴۰۰ در سرخس وفات يافت. (محمد بن منوّر، ج ۲، ص ۶۷۲، تعليقات شفيعى كدكنى) سرخسى از مريدان خود خواسته بود كه وى را در بين خراباتيان و گناهكاران به خاك بسپارند. (عطار، ص ۸۱۸(
منابع :
(۱) ابوروح لطف‌اللّه بن ابي‌سعد، حالات و سخنان ابوسعيد ابوالخير، تصحيح محمدرضا شفيعى كدكنى، تهران ۱۳۶۶؛
(۲) عبدالرحمان جامى، نفحات الانس، به اهتمام محمود عابدى، تهران ۱۳۷۰؛
(۳) فريدالدين عطار، تذكرة الاولياء، تصحيح محمد استعلامى، تهران ۱۳۷۸؛
(۴) محمد بن منور، اسرار التوحيد فى مقامات الشيخ ابي‌سعيد، تصحيح محمدرضا شفيعى كدكنى، تهران ۱۳۶۶؛
(۵) محمدعلى مدرس تبريزى، ريحانة الادب، تهران ۱۳۶۹؛
(۶) ابوالفضل ميبدى، كشف الاسرار وعدةالابرار، به اهتمام علي‌اصغر حكمت، تهران ۱۳۶۱؛
(۷) علي بن عثمان هجويرى، كشف‌المحجوب، به اهتمام محمود عابدى، تهران۱۳۸۳.
