• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن عبدالله شیبانی (مقاله دوم)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: محمد بن عبدالله شیبانی (مقاله دوم)
مقالات مرتبط: ابوالمفضل محمد بن عبدالله شیبانی.


ابوالمفضل محمد بن عبداللّه بن محمد بن عبیداللّه شیبانی کوفی در سال ۲۹۷ هجری متولد شد و نیاکانش کوفی بودند.
او در بغداد زندگی می‌کرد و از جوانی به علم آموزی پرداخت.
شیبانی از محدثان برجسته‌ای چون محمد بن یعقوب کلینی و جعفر بن محمد عیاشی روایت کرده و سفرهای زیادی به شهرهای مختلف برای کسب علم انجام داد.
وی در سال ۳۸۷ هجری در نود سالگی درگذشت.
آثار متعددی از جمله شرف التربه و فضائل العباس بن عبدالمطلب را تألیف کرد.
با وجود اینکه برخی او را تضعیف کرده‌اند، شخصیت علمی و حافظه قوی او مورد تأکید قرار گرفته است.
روایت او از صحیفه سجادیه نیز به صحت این اثر آسیب نمی‌زند.


شیبانی حافظ و محدث شیعی و از راویان صحیفه سجادیه
[۱] نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج ۷، ص ۱۸۸.    
که در سال ۲۹۷ هجری زاده شد.
[۲] نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۳۹۶.    
[۳] بغدادی، خطیب، تاریخ بغداد - ت بشار، ج ۳، ص ۴۹۹.    

نیاکان او کوفی بودند و خود او در بغداد می‌زیست.
[۴] نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۳۹۶.    
[۵] بغدادی، خطیب، تاریخ بغداد - ت بشار، ج ۳، ص ۴۹۹.    

نجاشی نیز اگر چه شاگرد او بوده و بسیار از او بهره برده است؛ ولی می‌گوید از آنجا که شیبانی در اوایل عمرش مورد اطمینان و ثقه بود؛ ولی بعدها دچار لغزشهایی شد و بیشتر اصحاب ما او را تضعیف و متهم کردند، از روایت بی واسطه از او خودداری کرده است.
[۶] نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۳۹۶.    

شیخ طوسی نیز از جماعتی از امامیه خبر داده که او را تضعیف کرده‌اند. پس از شیخ نیز برخی او را ضعیف دانسته و حتی به وضع حدیث متهم کرده‌اند.
[۷] شیخ طوسی، الفهرست، ج ۱، ص ۱۴۰.    
[۸] حلی، حسن بن علی، رجال ابن داود، ج ۱، ص ۲۷۳.    

با این همه نجاشی در جایی بر او رحمت فرستاده
[۹] نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۷۷.    
و همچنین سید بن طاووس در آثار خود پیاپی بر او رحمت می‌فرستد.
[۱۰] سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ج ۱، ص ۱۸.    
[۱۱] سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ج ۱، ص ۴۹۶.    
[۱۲] بن طاووس، فلاح السائل، ج ۱، ص ۲۸۶.    
که نشان دهنده این است که نجاشی یا سید در واقع او را به کذب و وضع حدیث متهم نمی‌دانسته‌اند.
به گفته برخی پژوهشگران، روایت نجاشی از او به واسطه راوی دیگر نیز می‌تواند دلیل ضعیف بودن شیبانی باشد و اینکه به نظر می‌رسد نجاشی (متولد ۳۷۲ق) تنها به سبب کمی سن یا به منظور رفع اتهام از خود در نقل از راویان ضعیف از روایت کردن بی واسطه از او خودداری می‌کرده است.
[۱۳] مازندرانی حائری، محمد بن اسماعیل، منتهی المقال، ج ۶، ص ۱۰۰.    
[۱۴] آقابزرگ تهرانی، محمد محسن، الذریعه، ج ۱، ص ۳۱۶.    
[۱۵] آقابزرگ تهرانی، محمد محسن، الذریعه، ج ۱۴، ص ۱۸۰.    

شیخ نیز ـ به واسطه مشایخ خود ـ بسیار از او روایت کرده
[۱۶] شیخ طوسی، الآمالی، ج ۱، ص ۴۴۵ - ۴۴۹.    
[۱۷] شیخ طوسی، الآمالی، ج ۱، ص ۴۵۳.    
[۱۸] شیخ طوسی، الآمالی، ج ۱، ص ۵۸۹.    
و به نظر می‌رسد روایت مشایخ بزرگ شیخ طوسی و نجاشی چون غضائری، ابن عبدون و سیرافی و دیگر بزرگان شیعه از او که ظاهراً در دوران ثبات شیبانی نیز بوده، بی گمان روایاتی صحیح قلمداد می‌شود.
[۱۹] تستری، محمد تقی، قاموس الرجال، ج ۹، ص ۳۶۴.    

بنابراین وجود شیبانی در میان راویان صحیفه سجادیه نیز گذشته از اینکه از طریق‌های دیگر نیز صحیفه سجادیه روایت شده، به صحت و اتقان صحیفه سجادیه آسیبی نمی‌رساند.
گفته شده شیبانی خوش سیما، خوش لباس، باوقار و از حافظه‌ای نیرومند برخوردار بود.
[۲۰] بغدادی، خطیب، تاریخ بغداد - ت بشار، ج ۳، ص ۴۹۹.    
[۲۱] شیخ طوسی، الفهرست، ج ۱،ص ۱۴۰.    


محمد شیبانی از آغاز جوانی به دانش اندوزی روی آورد؛ به گونه‌ای که در سال ۳۱۰ هجری به تحمل و سماع حدیث از احمد بن محمد بن عیسی بن غراد پرداخت
[۲۲] نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۳۳۶.    
و در همین سال از ابوالقاسم حمید بن زیاد دهقان (م. ۳۱۰ق) اجازه روایت دریافت کرد.
[۲۳] نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۱۳۲.    

او در راستای دانش اندوزی مسافرت‌های فراوانی به شهرها و سرزمین‌های گوناگون کرد و از بسیاری از محدثان شیعه و اهل سنّت مصر، شام، عراق و ایران کسب فیض نمود.
[۲۴] بغدادی، خطیب، تاریخ بغداد - ت بشار، ج ۳، ص ۴۹۹.    
[۲۵] حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، ج ۱، ص ۴۳۷.    

وی از محمد بن یعقوب کلینی،
[۲۶] علامه مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۱۶۱.    
[۲۷] علامه مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۰۳.    
جعفر بن محمد بن مسعود عیاشی،
[۲۸] شیخ طوسی، رجال الطوسی، ج ۱، ص ۴۵۹.    
محمد بن علی شلمغانی (م. ۳۲۲ق)،
[۲۹] آقابزرگ تهرانی، محمد محسن، الذریعه، ج ۴، ص ۴۰۶.    
یحیی بن سامان عبرتایی (م. ۳۱۴ق)، محمد بن احمد بن ابی الثلج کاتب،
[۳۰] نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۱۶۶.    
[۳۱] نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۳۸۲.    
ابوالعباس محمد بن جعفر بن محمد قرشی رزاز و برخی دیگر از محدثان شیعه روایت کرده است.
[۳۲] شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج ۱۰، ص ۸۴.    

همچنین راوی از ابوجعفر محمد بن جریر طبری، محمد بن عباس یزیدی، ابوالقاسم عبداللّه بن محمد بغوی،
[۳۳] بغدادی، خطیب، تاریخ بغداد - ت بشار، ج ۳، ص ۴۹۹.    
ابوسهل محمد بن علی مروزی، عبدالمجید بن عبدالوهاب شیبانی و برخی دیگر بوده است.
[۳۴] بغدادی، خطیب، تاریخ بغداد - ت بشار، ج ۴، ص ۱۲۷.    
[۳۵] بغدادی، خطیب، تاریخ بغداد - ت بشار، ج ۱۲، ص ۴۵۲.    

شیبانی همچنین علی بن حسین مسعودی (م. ۳۴۶ق)، تاریخ نگار نامی را دیده و از وی اجازه روایت گرفته است.
[۳۶] نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۲۵۴.    


ابوالحسن علی بن احمد بن حسن نُعیمی (م. ۴۲۳ق)، ابوالقاسم عبیداللّه بن احمد بن عثمان ازهری (م. ۴۳۵ق)، ابومحمد حسن بن محمد بن حسن خلاّل بغدادی (م. ۴۳۹ق)، ابوالحسن احمد بن محمد بن احمد عتیقی (م. ۴۴۱ق)،
[۳۷] بغدادی، خطیب، تاریخ بغداد - ت بشار، ج ۳، ص ۴۹۹.    
احمد بن علی بن نوح سیرافی
[۳۸] نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۳۶۳.    
و دانشمند بزرگ شیعه حسین بن عبیداللّه غضائری (م. ۴۱۱ق) راوی از محمد شیبانی بوده‌اند.
[۳۹] ذهبی، شمس الدین، سیر اعلام النبلاء، ج ۱۷، ص ۳۲۹.    
[۴۰] اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج ۲، ص ۱۴۳.    

شاگرد دیگر او ابوالفرج محمد بن علی بن یعقوب قُنانی (م. ۴۵۰ق) است که کتابی در مشایخ استادش ابوالمفضل به نام معجم رجال ابی المفضل نگاشته است.
[۴۱] نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۳۹۸.    

نجاشی هم جزء شاگردان شیبانی بوده است.

شیبانی دارای آثار و تألیفاتی بوده که عبارت‌اند از:
• شرف التربه، • مزار امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام)، • مزار الحسین (علیه‌السّلام).
[۴۲] نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۳۹۶.    

• فضائل العبّاس بن عبدالمطلب، • الدعاء.
[۴۳] نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۳۹۶.    

• مَن روی حدیث غدیر خم، • رسالة فی التقیه و الأذاعه، • مَن روی عن زید بن علی بن الحسین (علیه‌السّلام)، • فضائل زید (علیه‌السّلام).
[۴۴] نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۳۹۶.    

• الشافی فی علوم الزیدیّه، • اخبار ابی حنیفه، • القلم.
[۴۵] نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۳۹۶.    

• الولادات الطیبه الطاهره، • الفرائض.
[۴۶] شیخ طوسی، الفهرست، ج ۱،ص ۱۴۰.    

• افضل اهل البیت فی الحال و نعت اکملهم فی الحال و البال، • المقنعه، • القنوت، • الامالی
[۴۷] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، ج ۱، ص ۱۴۱.    

ابن شهرآشوب از کتاب اخیر او روایتی گزارش کرده است.
[۴۸] ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، ج ۳، ص ۱۷۹.    

اثر دیگر او کتاب المباهله است که سید بن طاووس جریان مباهله را از این کتاب نقل کرده است.
[۴۹] سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ج ۱، ص ۴۹۶.    


ابوالمفضل سرانجام در ربیع الآخر سال ۳۸۷ هجری در نود سالگی درگذشت.
[۵۰] بغدادی، خطیب، تاریخ بغداد، ج ۳، ص ۸۸.    
[۵۱] ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج ۳، ص ۶۰۸.    

(دیگر منابع:
[۵۲] ابن غضائری، احمد بن حسین، الرجال، ج ۱، ص ۹۸.    
[۵۳] علامه حلی، خلاصة الاقوال، ج ۱، ص ۴۰۳.    
[۵۴] شیخ طوسی، رجال الطوسی، ج ۱، ص ۴۱۵.    
[۵۵] اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج ۲، ص ۱۴۰.    
[۵۶] قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج ۵، ص ۲۴۷.    
[۵۷] استرآبادی، محمد بن علی، منهج المقال، ج ۵، ص ۱۵۴.    
[۵۸] بروجردی، سید علی، طرائف المقال، ج ۱، ص ۱۵۲.    
[۵۹] بروجردی، سید علی، طرائف المقال، ج ۱، ص ۱۶۳.    
[۶۰] حسینی تفرشی، سید مصطفی، نقد الرجال، ج ۴، ص ۴۷۸.    
[۶۱] حسینی تفرشی، سید مصطفی، نقد الرجال، ج ۲، ص ۲۳۹.    
[۶۲] حسینی تفرشی، سید مصطفی، نقد الرجال، ج ۵، ص ۲۳۰.    
[۶۳] ابطحی، سید محمدعلی، تهذیب المقال، ج ۱، ص ۵۶.    
[۶۴] ابطحی، سید محمدعلی، تهذیب المقال، ج ۱، ص ۹۰.    
[۶۵] ابطحی، سید محمدعلی، تهذیب المقال، ج ۱، ص ۳۵۵.    
[۶۶] خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج ۱۷، ص ۲۶۱.    
[۶۷] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج ۶، ص ۱۸۳.    
[۶۸] آقابزرگ تهرانی، محمد محسن، طبقات اعلام الشیعه، ج ۱، ص ۲۸۰.    
[۶۹] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج ۹، ص ۳۸۴.    
[۷۰] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج ۹، ص ۳۹۲.    
[۷۱] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج ۱۰، ص ۵۷.    
[۷۲] ذهبی، شمس الدین، العبر، ج ۲، ص ۱۷۳.    
[۷۳] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج ۵، ص ۲۳۱.    
[۷۴] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج ۱۱، ص ۲۷۶.    
[۷۵] ذهبی، شمس الدین، المغنی فی الضعفاء، ج ۲، ص ۶۰۲.    
[۷۶] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج ۵۴، ص ۱۶.    
[۷۷] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج ۱۰، ص ۲۴۴.    
)
۱. ↑ نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج ۷، ص ۱۸۸.    
۲. ↑ نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۳۹۶.    
۳. ↑ بغدادی، خطیب، تاریخ بغداد - ت بشار، ج ۳، ص ۴۹۹.    
۴. ↑ نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۳۹۶.    
۵. ↑ بغدادی، خطیب، تاریخ بغداد - ت بشار، ج ۳، ص ۴۹۹.    
۶. ↑ نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۳۹۶.    
۷. ↑ شیخ طوسی، الفهرست، ج ۱، ص ۱۴۰.    
۸. ↑ حلی، حسن بن علی، رجال ابن داود، ج ۱، ص ۲۷۳.    
۹. ↑ نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۷۷.    
۱۰. ↑ سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ج ۱، ص ۱۸.    
۱۱. ↑ سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ج ۱، ص ۴۹۶.    
۱۲. ↑ بن طاووس، فلاح السائل، ج ۱، ص ۲۸۶.    
۱۳. ↑ مازندرانی حائری، محمد بن اسماعیل، منتهی المقال، ج ۶، ص ۱۰۰.    
۱۴. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمد محسن، الذریعه، ج ۱، ص ۳۱۶.    
۱۵. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمد محسن، الذریعه، ج ۱۴، ص ۱۸۰.    
۱۶. ↑ شیخ طوسی، الآمالی، ج ۱، ص ۴۴۵ - ۴۴۹.    
۱۷. ↑ شیخ طوسی، الآمالی، ج ۱، ص ۴۵۳.    
۱۸. ↑ شیخ طوسی، الآمالی، ج ۱، ص ۵۸۹.    
۱۹. ↑ تستری، محمد تقی، قاموس الرجال، ج ۹، ص ۳۶۴.    
۲۰. ↑ بغدادی، خطیب، تاریخ بغداد - ت بشار، ج ۳، ص ۴۹۹.    
۲۱. ↑ شیخ طوسی، الفهرست، ج ۱،ص ۱۴۰.    
۲۲. ↑ نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۳۳۶.    
۲۳. ↑ نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۱۳۲.    
۲۴. ↑ بغدادی، خطیب، تاریخ بغداد - ت بشار، ج ۳، ص ۴۹۹.    
۲۵. ↑ حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، ج ۱، ص ۴۳۷.    
۲۶. ↑ علامه مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۱۶۱.    
۲۷. ↑ علامه مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۰۳.    
۲۸. ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ج ۱، ص ۴۵۹.    
۲۹. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمد محسن، الذریعه، ج ۴، ص ۴۰۶.    
۳۰. ↑ نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۱۶۶.    
۳۱. ↑ نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۳۸۲.    
۳۲. ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج ۱۰، ص ۸۴.    
۳۳. ↑ بغدادی، خطیب، تاریخ بغداد - ت بشار، ج ۳، ص ۴۹۹.    
۳۴. ↑ بغدادی، خطیب، تاریخ بغداد - ت بشار، ج ۴، ص ۱۲۷.    
۳۵. ↑ بغدادی، خطیب، تاریخ بغداد - ت بشار، ج ۱۲، ص ۴۵۲.    
۳۶. ↑ نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۲۵۴.    
۳۷. ↑ بغدادی، خطیب، تاریخ بغداد - ت بشار، ج ۳، ص ۴۹۹.    
۳۸. ↑ نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۳۶۳.    
۳۹. ↑ ذهبی، شمس الدین، سیر اعلام النبلاء، ج ۱۷، ص ۳۲۹.    
۴۰. ↑ اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج ۲، ص ۱۴۳.    
۴۱. ↑ نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۳۹۸.    
۴۲. ↑ نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۳۹۶.    
۴۳. ↑ نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۳۹۶.    
۴۴. ↑ نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۳۹۶.    
۴۵. ↑ نجاشی، ابو عباس، رجال النجاشی، ج ۱، ص ۳۹۶.    
۴۶. ↑ شیخ طوسی، الفهرست، ج ۱،ص ۱۴۰.    
۴۷. ↑ ابن شهر آشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، ج ۱، ص ۱۴۱.    
۴۸. ↑ ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، ج ۳، ص ۱۷۹.    
۴۹. ↑ سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ج ۱، ص ۴۹۶.    
۵۰. ↑ بغدادی، خطیب، تاریخ بغداد، ج ۳، ص ۸۸.    
۵۱. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج ۳، ص ۶۰۸.    
۵۲. ↑ ابن غضائری، احمد بن حسین، الرجال، ج ۱، ص ۹۸.    
۵۳. ↑ علامه حلی، خلاصة الاقوال، ج ۱، ص ۴۰۳.    
۵۴. ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ج ۱، ص ۴۱۵.    
۵۵. ↑ اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج ۲، ص ۱۴۰.    
۵۶. ↑ قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج ۵، ص ۲۴۷.    
۵۷. ↑ استرآبادی، محمد بن علی، منهج المقال، ج ۵، ص ۱۵۴.    
۵۸. ↑ بروجردی، سید علی، طرائف المقال، ج ۱، ص ۱۵۲.    
۵۹. ↑ بروجردی، سید علی، طرائف المقال، ج ۱، ص ۱۶۳.    
۶۰. ↑ حسینی تفرشی، سید مصطفی، نقد الرجال، ج ۴، ص ۴۷۸.    
۶۱. ↑ حسینی تفرشی، سید مصطفی، نقد الرجال، ج ۲، ص ۲۳۹.    
۶۲. ↑ حسینی تفرشی، سید مصطفی، نقد الرجال، ج ۵، ص ۲۳۰.    
۶۳. ↑ ابطحی، سید محمدعلی، تهذیب المقال، ج ۱، ص ۵۶.    
۶۴. ↑ ابطحی، سید محمدعلی، تهذیب المقال، ج ۱، ص ۹۰.    
۶۵. ↑ ابطحی، سید محمدعلی، تهذیب المقال، ج ۱، ص ۳۵۵.    
۶۶. ↑ خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج ۱۷، ص ۲۶۱.    
۶۷. ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج ۶، ص ۱۸۳.    
۶۸. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمد محسن، طبقات اعلام الشیعه، ج ۱، ص ۲۸۰.    
۶۹. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج ۹، ص ۳۸۴.    
۷۰. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج ۹، ص ۳۹۲.    
۷۱. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج ۱۰، ص ۵۷.    
۷۲. ↑ ذهبی، شمس الدین، العبر، ج ۲، ص ۱۷۳.    
۷۳. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج ۵، ص ۲۳۱.    
۷۴. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج ۱۱، ص ۲۷۶.    
۷۵. ↑ ذهبی، شمس الدین، المغنی فی الضعفاء، ج ۲، ص ۶۰۲.    
۷۶. ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج ۵۴، ص ۱۶.    
۷۷. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج ۱۰، ص ۲۴۴.    


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد ـ شیبانی»، ج ۲، ص ۴۰۲.


رده‌های این صفحه : حافظان شیعه قرن 4 (قمری) | درگذشتگان سال 387 (قمری) | شخصیت‌های قرن 4 (قمری) | فقهای شیعه قرن 4 (قمری) | مؤلفان قرن 4 (قمری) | محدثان اسلامی | محدثان شیعه قرن 4 (قمری)
جعبه ابزار