محمد بن عبدالله شیبانی (مقاله دوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوالمفضل محمد بن عبداللّه بن محمد بن عبیداللّه شیبانی کوفی در سال
۲۹۷ هجری متولد شد و نیاکانش کوفی بودند.
او در
بغداد زندگی می‌کرد و از جوانی به علم آموزی پرداخت.
شیبانی از
محدثان برجسته‌ای چون
محمد بن یعقوب کلینی و
جعفر بن محمد عیاشی روایت کرده و سفرهای زیادی به شهرهای مختلف برای کسب علم انجام داد.
وی در سال
۳۸۷ هجری در نود سالگی درگذشت.
آثار متعددی از جمله
شرف التربه و
فضائل العباس بن عبدالمطلب را تألیف کرد.
با وجود اینکه برخی او را تضعیف کرده‌اند، شخصیت علمی و حافظه قوی او مورد تأکید قرار گرفته است.
روایت او از
صحیفه سجادیه نیز به صحت این اثر آسیب نمی‌زند.
شیبانی حافظ و محدث شیعی و از راویان صحیفه سجادیه
که در سال ۲۹۷ هجری زاده شد.
نیاکان او کوفی بودند و خود او در بغداد می‌زیست.
نجاشی نیز اگر چه شاگرد او بوده و بسیار از او بهره برده است؛ ولی می‌گوید از آنجا که
شیبانی در اوایل عمرش مورد اطمینان و ثقه بود؛ ولی بعدها دچار لغزشهایی شد و بیشتر اصحاب ما او را تضعیف و متهم کردند، از روایت بی واسطه از او خودداری کرده است.
شیخ طوسی نیز از جماعتی از
امامیه خبر داده که او را تضعیف کرده‌اند. پس از شیخ نیز برخی او را ضعیف دانسته و حتی به وضع حدیث متهم کرده‌اند.
با این همه نجاشی در جایی بر او رحمت فرستاده
و همچنین
سید بن طاووس در آثار خود پیاپی بر او رحمت می‌فرستد.
که نشان دهنده این است که نجاشی یا سید در واقع او را به کذب و وضع حدیث متهم نمی‌دانسته‌اند.
به گفته برخی پژوهشگران، روایت نجاشی از او به واسطه راوی دیگر نیز می‌تواند دلیل ضعیف بودن
شیبانی باشد و اینکه به نظر می‌رسد نجاشی (متولد
۳۷۲ق) تنها به سبب کمی سن یا به منظور رفع اتهام از خود در نقل از راویان ضعیف از روایت کردن بی واسطه از او خودداری می‌کرده است.
شیخ نیز ـ به واسطه مشایخ خود ـ بسیار از او روایت کرده
و به نظر می‌رسد روایت مشایخ بزرگ شیخ طوسی و نجاشی چون
غضائری،
ابن عبدون و
سیرافی و دیگر بزرگان شیعه از او که ظاهراً در دوران ثبات
شیبانی نیز بوده، بی گمان روایاتی صحیح قلمداد می‌شود.
بنابراین وجود
شیبانی در میان راویان صحیفه سجادیه نیز گذشته از اینکه از طریق‌های دیگر نیز صحیفه سجادیه روایت شده، به صحت و اتقان صحیفه سجادیه آسیبی نمی‌رساند.
گفته شده
شیبانی خوش سیما، خوش لباس، باوقار و از حافظه‌ای نیرومند برخوردار بود.
محمد شیبانی از آغاز جوانی به دانش اندوزی روی آورد؛ به گونه‌ای که در سال
۳۱۰ هجری به تحمل و سماع حدیث از
احمد بن محمد بن عیسی بن غراد پرداخت
و در همین سال از
ابوالقاسم حمید بن زیاد دهقان (م. ۳۱۰ق) اجازه روایت دریافت کرد.
او در راستای دانش اندوزی مسافرت‌های فراوانی به شهرها و سرزمین‌های گوناگون کرد و از بسیاری از محدثان شیعه و
اهل سنّت مصر،
شام،
عراق و
ایران کسب فیض نمود.
وی از محمد بن یعقوب کلینی،
جعفر بن محمد بن مسعود عیاشی،
محمد بن علی شلمغانی (م.
۳۲۲ق)،
یحیی بن سامان عبرتایی (م. ۳۱۴ق)،
محمد بن احمد بن ابی الثلج کاتب،
ابوالعباس محمد بن جعفر بن محمد قرشی رزاز و برخی دیگر از محدثان شیعه روایت کرده است.
همچنین راوی از
ابوجعفر محمد بن جریر طبری،
محمد بن عباس یزیدی،
ابوالقاسم عبداللّه بن محمد بغوی،
ابوسهل محمد بن علی مروزی،
عبدالمجید بن عبدالوهاب شیبانی و برخی دیگر بوده است.
شیبانی همچنین
علی بن حسین مسعودی (م.
۳۴۶ق)، تاریخ نگار نامی را دیده و از وی
اجازه روایت گرفته است.
ابوالحسن علی بن احمد بن حسن نُعیمی (م.
۴۲۳ق)،
ابوالقاسم عبیداللّه بن احمد بن عثمان ازهری (م.
۴۳۵ق)،
ابومحمد حسن بن محمد بن حسن خلاّل بغدادی (م.
۴۳۹ق)،
ابوالحسن احمد بن محمد بن احمد عتیقی (م.
۴۴۱ق)،
احمد بن علی بن نوح سیرافی و دانشمند بزرگ شیعه
حسین بن عبیداللّه غضائری (م.
۴۱۱ق) راوی از
محمد شیبانی بوده‌اند.
شاگرد دیگر او
ابوالفرج محمد بن علی بن یعقوب قُنانی (م.
۴۵۰ق) است که کتابی در مشایخ استادش
ابوالمفضل به نام
معجم رجال ابی المفضل نگاشته است.
نجاشی هم جزء شاگردان
شیبانی بوده است.
شیبانی دارای آثار و تألیفاتی بوده که عبارت‌اند از:
•
شرف التربه، •
مزار امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام)، •
مزار الحسین (علیه‌السّلام).
•
فضائل العبّاس بن عبدالمطلب، •
الدعاء.
•
مَن روی حدیث غدیر خم، •
رسالة فی التقیه و الأذاعه، •
مَن روی عن زید بن علی بن الحسین (علیه‌السّلام)، •
فضائل زید (علیه‌السّلام).
•
الشافی فی علوم الزیدیّه، •
اخبار ابی حنیفه، •
القلم.
•
الولادات الطیبه الطاهره، •
الفرائض.
•
افضل اهل البیت فی الحال و نعت اکملهم فی الحال و البال، •
المقنعه، •
القنوت، •
الامالی ابن شهرآشوب از کتاب اخیر او روایتی گزارش کرده است.
اثر دیگر او کتاب
المباهله است که سید بن طاووس جریان
مباهله را از این کتاب نقل کرده است.
ابوالمفضل سرانجام در
ربیع الآخر سال ۳۸۷ هجری در نود سالگی درگذشت.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد ـ شیبانی»، ج ۲، ص ۴۰۲.
