• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

شیخ محمد کشی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



نام وی، محمد فرزند عمر بن عبدالعزیز، کنیه اش «ابو عمرو»
[۱] . معجم رجال الحدیث، ج۱۷، ص ۶۴؛ بهجه الآمال فی شرح زبده المقال، ج۶، ص ۵۳۴؛ ریحانه الأدب،ج۳،ص ۳۶۷.
و زادگاهش شهر «کش» از شهر های کشور ازبکستان است.»
[۲] . کش، که امروزه به شهر سبز مشهور است، از شهر های تابع استان سمرقند ازبکستان است. مفاخر فراوانی از این مکان برخاسته اند؛ از جمله: شیخ ابو اسحق کشی و محمد بن سعید کشی. (ازبکستان، ص ۴۶؛ لغت نامه دهخدا، ج۱۱، ص ۱۶۱۷۲).





تاریخ دقیق ولادت شیخ محمد کشی و به تبع آن، سن وی مشخص نیست؛ ولی با ملاحظه سال وفات معاصران، مشایخ و شاگردان او، می توان به دورنمایی از این واقعیت پی برد.
شیخ محمد کشی، هم عصر با دانشمندان بزرگ، محمد بن یعقوب کلینی (متوفای ۳۲۹ ق.)، نویسنده کتاب «کافی» است. آن دو در بسیاری از مشایخ، مثل محمد بن اسماعیل نیشابوری و شاگردان، مثل جعفر بن محمد بن قولویه قمی، مشترک بوده اند؛ در نتیجه، می توان محمد کشی را همانند شیخ کلینی، از دانشمندان نیمه دوم قرن سوم و نیمه اول قرن چهارم هجری به شمار آورد.
[۳] . اختیار معرفه الرجال، دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشهد، مقدمه، ص ۱۳.

سال تقریبی ولادت وی را می توان ۲۴۰ ق. دانست؛ چه این که برخی از مشایخ کشی در دهه ششم و هفتم قرن سوم هجری وفات یافته است؛ مثل محمد بن حسین بن ابی الخطاب همدانی (متوفای ۲۶۲ ق.)
[۴] . بهجه الآمال فی شرح زبده المقال، ج۶، ص ۳۸۸.
و مسلم است که شیخ کشی باید از نظر سنی به آن حد رسیده باشد (۲۰ یا ۲۵ سالگی) ؛ تا شرایط نقلی روایت از آن بزرگان را در خود فراهم کرده باشد.



چگونگی و مدت زمان تحصیلات محمد کشی، همانند سایر جهات زندگی وی، نامعلوم است؛ ولی می توان از قرینه ها و نشانه هایی به دست آورد که او فراگیری علوم دینی را نزد استادن بزرگ جهان اسلام، در سال های پایان قرن سوم هجری، در شهر های کش و سمرقند گذرانده و به درجه عالی فقاهت رسیده و در بین دانشمندان عصر خویش، از رتبه ممتازی برخوردار بوده است. مهمترین وصفی که تراجم نویسان، وی را به آن توصیف کرده اند، «غلام و صحابه عیاشی»=
[۵] . رجال شیخ طوسی، ص ۴۹۷؛ فوائد الرضویه، ص ۵۸۵؛ رجال نجاشی، ص ۳۷۲، ش ۱۰۱۸.
= است؛ که کمتر کسی از شاگردان عیاشی، به این وصف لقب خوانده شده است!
«غلام» در اصطلاح علم درایت و حدیث، به شاگرد بارز و ممتازی گفته می شود که متأدب به همه آداب استاد و متعلم به تمام تعلیمات و آموزش های او بوده و همیشه با او باشد.
[۶] . مجمع الرجال، ج۶، ص ۱۰.




از سخنان دانشمندان علم رجال و نیز مطالعه اجمالی محتوای کتاب رجال کشی، به خوبی بر می آید که مذهب کشی، شیعه دوازده امامی بوده و هیچ شک و شبهه ای وجود ندارد. از این رو، شیخ طوسی او را به «حسن اعتقاد و راستی مذهب»
[۷] . رجال شیخ طوسی،ص ۴۹۷؛ باب «فی من لم یرو عن الأئمه»، ش ۳۸؛ فهرست شیخ طوسی، ص ۱۴۱.
و ابن داود او را به «دارنده راه راست»
[۸] . مجمع الرجال، ج۴، ص ۱۴۵.
توصیف می کنند.
نویسنده کتاب «مجمع الرجال»، شیخ محمد کشی را به خاطر تبری از دشمنان اهل بیت ـ علیهم السلام ـ، تحسین می کند و برای اثبات آن، از سخنان شیخ کشی در ذیل کلام امام باقر ـ علیه السلام ـ در مورد عکرمه، غلام ابن عباس، گواه می آورد.



گرچه علوم اسلامی در قرن های اول، از نظر گستردگی مسایل، محدود بوده است و به مرور زمان گسترش پیدا کرد؛ ولی علومی که در استنباط احکام شرعی دخالت دارد، (ادبیات، لغت، معانی و بیان، اصول فقه، تفسیر، تاریخ و ...) در آن عصر هم مطرح بوده است و طبعا کشی هم برای تحصیل این دانش ها، که مقدمه فقاهت وی بوده است، محضر استادان متعددی را درک کرده است. از این رو، می توان عیاشی را تنها استاد وی معرفی کرد؛ بلکه وی دارای استادان و مشایخ فراوان بوده است.
گرچه نام این استادان مشخص نیست؛ ولی قطعا برخی از مشایخی که کشی از آن ها نقل روایت کرده است، از استادان وی نیز بوده اند. برای دستیابی به نام آن ها بایسته است به مطالعه کتاب رجال وی در سایر کتاب های علم رجال بپردازیم. مشایخ وی، که استادان او در بین آن ها هستند، عبارتند از:
۱.آدم بن محمد قلانسی بلخی.
[۹] . اختیار معرفه الرجال، ش ۴۳، ۳۳۸ و ۹۲۴؛ نوابغ الرواه، ص۱.

۲. ابراهیم بن علی کوفی:
[۱۰] . اختیار معرفه الرجال، ش ۴۴۸ و ۵۵۲.

۳. ابراهیم بن محمد بن عباس.
[۱۱] . اختیار معرفه الرجال، ش ۳، ۲۰۲، ۲۱۳ و ۳۷۸.

۴. ابراهیم بن مختار بن محمد.
[۱۲] . اختیار معرفه الرجال، ش ۹۱۶.

۵. ابراهیم بن نصیر.
[۱۳] . همان، ش ۴، ۱۲، ۴۱، ۵۰، ۵۱.

۶. ابراهیم وراق سمرقندی.
[۱۴] . اختیار معرفه الرجال، ش ۴۸۱.

۷. ابوالحسن بن ابی طاهر.
[۱۵] . اختیار معرفه الرجال، ش ۷۷۰.

۸. ابو سعید بن سلیمان.
[۱۶] . اختیار معرفه الرجال، ش ۶۹۸.

۹. ابو عمرو بن عبدالعزیز.
[۱۷] . اختیار معرفه الرجال، ش ۹.

۱۰. ابو محمد شامی دمشقی.
۱۱. ابوبکر احمد بن ابراهیم لسنسنی:
۱۲. ابو جعفر احمد بن ابراهیم قرشی.
[۱۸] . اختیار معرفه الرجال، ش ۷۱۵.

۱۳. احمد بن علی قمی سلولی شقران.
[۱۹] . اختیار معرفه الرجال، ش ۴۹ و ۹۹۰.

۱۴. احمد بن علی بن کلثوم سرخسی.
[۲۰] . اختیار معرفه الرجال،ش ۴۶.

۱۵. ابو الحسن احمد بن محمد خالدی.
[۲۱] . اختیار معرفه الرجال، ش۴۴۷.

۱۶. احمد بن منصور خزاعی.
[۲۲] . اختیار معرفه الرجال، ش ۷۱۴ و ۷۳۴.

۱۷. احمد بن یعقوب:
۱۸. جبرییل بن احمد فرابی:
[۲۳] . اختیار معرفه الرجال، ش ۷، ۱۳، ۲۱، ۲۶، ۲۷.

۱۹. جعفر بن احمد بن ایوب:
[۲۴] . اختیار معرفه الرجال، ش ۶۶۳ و ۷۹۲.

۲۰. جعفر بن محمد:
۲۱. جعفر بن محمد بن معروف.
[۲۵] . اختیار معرفه الرجال، ش ۵۳، ۶۰، ۶۱، ۸۹.

۲۲. حسین بن الحسن بن بندار قمی.
[۲۶] . اختیار معرفه الرجال، ش ۱۱۱ و ۱۷۵.

۲۳. حمدویه بن نصیر.
[۲۷] . اختیار معرفه الرجال، ش ۱۵، ۱۶، ۱۷.

۲۴. حمدان بن احمد.
۲۵. خلف بن حماد کشی؛
[۲۸] . اعیان الشیعه، ج۶، ص ۳۲۹.

۲۶. خلف بن حسن بن طلحه مروزی.
[۲۹] . بهجه الآمال فی شرح زبده المقال، ج۷، ص ۷۴۳.

۲۷. خلف بن محمد؛
۲۸. عبد بن محمد نخعی سمرقندی.
[۳۰] . اختیار معرفه الرجال، ش ۱۱۷.

۲۹. عبداله بن محمد بن خالد.
۳۰. عثمان بن حامد کشی.
[۳۱] . اختیار معرفه الرجال، ش ۱۲۸، ۱۹۸، ۱۹۹.

۳۱. علی بن محمد قتیبه نیشابوری.
۳۲. علی بن یزداد صانع جرجانی.
[۳۲] . اختیار معرفه الرجال، ش ۱۰۹.

۳۳. عمر بن علی تفلیسی؛
۳۴. طاهر بن عیسی وراق.
[۳۳] . موسوعه طبقات الفقهاء، ج۴، ص ۴۴۳؛ نوابغ الرواه، ص ۱۴۱.

۳۵. محمد بن ابراهیم؛
۳۶. محمد بن احمد بن ابی عوف؛
۳۷. محمد بن احمد بن شاذان.
[۳۴] . اختیار معرفه الرجال، ش۴۰۸.

۳۸. محمد بن اسماعیل بندقی نیشابوری.
[۳۵] . اختیار معرفه الرجال، ش۱۷، ۱۸، ۳۵۶، ۸۱۷.

۳۹. محمد بن بحر رهنی.
۴۰. محمد بن بشر:
۴۱. محمد بن براثی.
[۳۶] . اختیار معرفه الرجال، ش۵۵، ۱۶۷ و ۳۰۷.

۴۲. محمد بن حسن بن بندار قمی.
[۳۷] . اختیار معرفه الرجال، ش ۲۰۶، ۳۹۶، ۹۵۷.

۴۳. محمد بن حسن کشی.
[۳۸] . اختیار معرفه الرجال، ش ۱۲۸ و ۱۹۸.

۴۴. محمد بن حسین بن احمد فارسی.
[۳۹] . اختیار معرفه الرجال، ش۸۲۷.

۴۵. محمد بن حسین بن محمد هروی.
[۴۰] . اختیار معرفه الرجال، ش ۱۰۲۷ و ۱۰۲۸.

۴۶. ابو سعید محمد بن رشید هروی.
[۴۱] . اختیار معرفه الرجال، ش ۵۰۶.

۴۷. محمد بن حسین بن ابی الخطاب.
۴۸. محمد بن سعید کشی.
[۴۲] . مستدرک الوسائل، خاتمه ج۳، ص ۲۹۱.

۴۹. محمد بن علی بن قاسم بن ابی حمزه قمی.
[۴۳] . اختیار معرفه الرجال، ش ۷۹۰ و ۱۰۱۵.

۵۰. محمد بن قولویه قمی.
[۴۴] . اختیار معرفه الرجال، ش ۲۰، ۱۱۱، ۱۷۰، ۱۷۱.

۵۱. محمد بن مسعود عیاشی سمرقندی.
[۴۵] . اختیار معرفه الرجال، ش ۵، ۶، ۹، ۱۴، ۲۲.

۵۲. محمد بن نصیر.
۵۳. محمد بن یحیی فارسی.
[۴۶] . اختیار معرفه الرجال، ش ۹۲۱.

۵۴. نصر بن صباح.
۵۵. یوسف بن سخت بصری.
[۴۷] . مستدرک الوسائل، خاتمه، ج۳، ص ۲۹۴.

۵۶. ابراهیم بن حسین حسینی عقیقی.
[۴۸] . الجامع فی الرجال، ج۱، ص ۳۴.

۵۷. یسعید بن جناح کش.
[۴۹] . نوابغ الرواه، ص ۱۳۵.




مسلم است که شیخ کشی جایگاه علمی و موقعیت اجتماعی خاصی در بین دانشمندان و بزرگان فرهنگی ماوراء النهر داشته است. از این رو، شاگردان فراوانی در مکتب درسی وی به فراگیری دانش پرداخته و به مراحل کمال رسیده اند؛ ولی آن چه که تراجم نویسان در مورد تعداد شاگردان و راویان از او نوشته اند، انگشت شمار است. گویا آنان تنها به نام شاگردان برجسته وی بسنده کرده اند که عبارتند از:
۱. هارون بن موسی تلعکبری.
۲. جعفر بن محمد بن قولویه قمی.
۳. حیدر بن محمد بن نعیم سمرقندی.



تنها اثر جامانده از شیخ محمد کشی، کتابی است مشهور به رجال کشی، که موضوع آن راویان احادیث است. برای پی بردن به ارزش علمی این اثر، نخست مطالبی را در خصوص علم رجال بیان می کنیم.
علم رجال، دانشی است که از احوال راویان حدیث بحث می کند از قبیل: عدالت، وثاقت و هر آن چه که بود و نبود آن در راوی، موجب قبول یا رد روایت او می شود.
یکی از منابع اصلی «احکام شرعی»، احادیث است؛ بی شک سناخت احوال «راوی»، نقش تعیین کننده ای در صحت یا کذب روایات دارد؛ از این رو، «علم رجال» به این مقوله می پردازد.
[۵۰] . ر.ک: کلیات فی علم الرجال، ص ۱۱، ۲۱، ۲۶.

مبنای تمام کتاب های رجالی، عبارت است از:
۱. رجال کشی، شیخ محمد کشی.
۲. الفهرست، شیخ احمد نجاشی.
۳. الفهرست، شیخ محمد طوسی.
۴. رجال شیخ، شیخ محمد طوسی.
[۵۱] . موسوعه طبقات الفقهاء، ج۴، ص۴۴۳؛ الذریعه، ج۱۰، ص ۱۴۱؛ کلیات فی علم الرجال، ص ۵۷.

رجال کشی از شهرت، اهمیت و پیشینه زمانی بیشتری بر خوردار است؛ از این رو، در بین پژوهش گران علم رجال جایگاه خاصی دارد.




وفات شیخ محمد کشی را می توان تقریبا در سال ۳۳۰ ق. دانست؛ زیرا شاگرد برجسته وی، جعفر بن محمد بن قولویه قمی متوفای ۳۶۸ ق. و طبعا شیخ کشی سال ها قبل از او وفات کرده است.
[۵۲] . اختیار معرفه الرجال، مقدمه، ص ۱۳.
و از طرفی شیخ کشی، زمان حیات شیخ مفید (۴۱۳ ـ ۳۳۶ق)ref>. بهجه الآمل فی شرح زبده المقال، ج۶، ص ۵۹۱.را نیز درک نکرده است.
شرح حال نویسان در خصوص محل دفن شیخ محمد کشی سخنی نگفته اند؛ لذا احتمال دارد که وی در محل تحصیلش (سمرقند) وفات یافته باشد.



 
۱. . معجم رجال الحدیث، ج۱۷، ص ۶۴؛ بهجه الآمال فی شرح زبده المقال، ج۶، ص ۵۳۴؛ ریحانه الأدب،ج۳،ص ۳۶۷.
۲. . کش، که امروزه به شهر سبز مشهور است، از شهر های تابع استان سمرقند ازبکستان است. مفاخر فراوانی از این مکان برخاسته اند؛ از جمله: شیخ ابو اسحق کشی و محمد بن سعید کشی. (ازبکستان، ص ۴۶؛ لغت نامه دهخدا، ج۱۱، ص ۱۶۱۷۲).
۳. . اختیار معرفه الرجال، دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشهد، مقدمه، ص ۱۳.
۴. . بهجه الآمال فی شرح زبده المقال، ج۶، ص ۳۸۸.
۵. . رجال شیخ طوسی، ص ۴۹۷؛ فوائد الرضویه، ص ۵۸۵؛ رجال نجاشی، ص ۳۷۲، ش ۱۰۱۸.
۶. . مجمع الرجال، ج۶، ص ۱۰.
۷. . رجال شیخ طوسی،ص ۴۹۷؛ باب «فی من لم یرو عن الأئمه»، ش ۳۸؛ فهرست شیخ طوسی، ص ۱۴۱.
۸. . مجمع الرجال، ج۴، ص ۱۴۵.
۹. . اختیار معرفه الرجال، ش ۴۳، ۳۳۸ و ۹۲۴؛ نوابغ الرواه، ص۱.
۱۰. . اختیار معرفه الرجال، ش ۴۴۸ و ۵۵۲.
۱۱. . اختیار معرفه الرجال، ش ۳، ۲۰۲، ۲۱۳ و ۳۷۸.
۱۲. . اختیار معرفه الرجال، ش ۹۱۶.
۱۳. . همان، ش ۴، ۱۲، ۴۱، ۵۰، ۵۱.
۱۴. . اختیار معرفه الرجال، ش ۴۸۱.
۱۵. . اختیار معرفه الرجال، ش ۷۷۰.
۱۶. . اختیار معرفه الرجال، ش ۶۹۸.
۱۷. . اختیار معرفه الرجال، ش ۹.
۱۸. . اختیار معرفه الرجال، ش ۷۱۵.
۱۹. . اختیار معرفه الرجال، ش ۴۹ و ۹۹۰.
۲۰. . اختیار معرفه الرجال،ش ۴۶.
۲۱. . اختیار معرفه الرجال، ش۴۴۷.
۲۲. . اختیار معرفه الرجال، ش ۷۱۴ و ۷۳۴.
۲۳. . اختیار معرفه الرجال، ش ۷، ۱۳، ۲۱، ۲۶، ۲۷.
۲۴. . اختیار معرفه الرجال، ش ۶۶۳ و ۷۹۲.
۲۵. . اختیار معرفه الرجال، ش ۵۳، ۶۰، ۶۱، ۸۹.
۲۶. . اختیار معرفه الرجال، ش ۱۱۱ و ۱۷۵.
۲۷. . اختیار معرفه الرجال، ش ۱۵، ۱۶، ۱۷.
۲۸. . اعیان الشیعه، ج۶، ص ۳۲۹.
۲۹. . بهجه الآمال فی شرح زبده المقال، ج۷، ص ۷۴۳.
۳۰. . اختیار معرفه الرجال، ش ۱۱۷.
۳۱. . اختیار معرفه الرجال، ش ۱۲۸، ۱۹۸، ۱۹۹.
۳۲. . اختیار معرفه الرجال، ش ۱۰۹.
۳۳. . موسوعه طبقات الفقهاء، ج۴، ص ۴۴۳؛ نوابغ الرواه، ص ۱۴۱.
۳۴. . اختیار معرفه الرجال، ش۴۰۸.
۳۵. . اختیار معرفه الرجال، ش۱۷، ۱۸، ۳۵۶، ۸۱۷.
۳۶. . اختیار معرفه الرجال، ش۵۵، ۱۶۷ و ۳۰۷.
۳۷. . اختیار معرفه الرجال، ش ۲۰۶، ۳۹۶، ۹۵۷.
۳۸. . اختیار معرفه الرجال، ش ۱۲۸ و ۱۹۸.
۳۹. . اختیار معرفه الرجال، ش۸۲۷.
۴۰. . اختیار معرفه الرجال، ش ۱۰۲۷ و ۱۰۲۸.
۴۱. . اختیار معرفه الرجال، ش ۵۰۶.
۴۲. . مستدرک الوسائل، خاتمه ج۳، ص ۲۹۱.
۴۳. . اختیار معرفه الرجال، ش ۷۹۰ و ۱۰۱۵.
۴۴. . اختیار معرفه الرجال، ش ۲۰، ۱۱۱، ۱۷۰، ۱۷۱.
۴۵. . اختیار معرفه الرجال، ش ۵، ۶، ۹، ۱۴، ۲۲.
۴۶. . اختیار معرفه الرجال، ش ۹۲۱.
۴۷. . مستدرک الوسائل، خاتمه، ج۳، ص ۲۹۴.
۴۸. . الجامع فی الرجال، ج۱، ص ۳۴.
۴۹. . نوابغ الرواه، ص ۱۳۵.
۵۰. . ر.ک: کلیات فی علم الرجال، ص ۱۱، ۲۱، ۲۶.
۵۱. . موسوعه طبقات الفقهاء، ج۴، ص۴۴۳؛ الذریعه، ج۱۰، ص ۱۴۱؛ کلیات فی علم الرجال، ص ۵۷.
۵۲. . اختیار معرفه الرجال، مقدمه، ص ۱۳.




علي كرجي - تلخيص از كتاب گلشن ابرار، ج ۴، ص ۱۸.
سایت اندیشه قم    



جعبه ابزار