محمد بن فضل‌الله برهانپوری خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بُرْهانْپوری، محمد بن فضل‌الله۵۲-۰۲۹ق/۵۴۵-۶۲۰م، از عارفان طريقه چشتيه برهانپور بود. نسب او به ابوبكر صديق مى‌رسيد و چون اجدادش از جونپور بودند، با نسبت جونپوری نيز از او ياد شده است. وی در احمدآباد گجرات زاده شد و در كودكى پدرش را كه از عارفان مشهور عصر خود بود، از دست داد.(غلام‌سرور، ص۵۶؛ عبدالقدوس، ص۸۴؛ اكرام، ص۹۵-۹۶؛ عبدالحى، ص۶۲_۶۳؛ غوثى شطاری، ص۲۳_۲۴)
محمد پس از درگذشت پدر، به خدمت شيخ‌صفى گجراتى درآمد و از دست او خرقه پوشيد،(عبدالحى، ص۶۳) سپس راهى زيارت حرمين شريفين شد و ۲ سال در سرزمين حجاز به سر برد و در همين دوران با شيخ على بن حسام‌الدين متقى آشنا شد و از مصاحبت او بهره‌های بسيار برد. وی پس از بازگشت به احمدآباد همسر گزيد و نزد شيخ وجيه‌الدين ابن نصرالله علوی گجراتى كه از علما و مدرسان مشهور بود، به شاگردی پرداخت. سپس به زمره مريدان شيخ محمدماه جونپوری كه از مريدان پدرش‌بود، پيوست. چندی بعد برای گرفتن امانتى كه از پدرش نزد شيخ‌محمد اسيری بود، به مالوه اسير رفت و در آنجا يك چند در خدمت شيخ‌ابومحمد خضرتميمى به‌كسب و تكميل معارف صوفيانه مشغول شد و سرانجام به قصد اقامت در برهانپور، مالوه را ترك گفت. وی در آنجا مسجد و خانقاهى تأسيس كرد و به تدريس علوم و ارشاد مريدان پرداخت و شاگردان بسيار تربيت كرد و خود در شمار مشايخ بزرگ چشتيه درآمد. (غوثى شطاری، ص۲۳؛ غلام‌سرور، ص۵۶؛ عبدالحى، ص۶۳؛ اكرام، ص۹۶)
برهانپوری اهل زهد و تقوا بود و خوف و محاسبه نفس بر احوال او غلبه داشت. او به وجد و سماع راغب نبود و بر پيروی از سنت رسول‌الله(ص) تأكيد مى‌ورزيد. (محبى، ص۱۰؛ غوثى شطاری، ص۲۳_۲۴) علاقه و عشق او به پيامبر(ص) زبانزد بود و همواره آرزوی زيارت مرقد آن حضرت را در دل داشت و نيز هر ساله ثلث فتوحى نذر و مانند آن را كه به او مى‌رسيد، به‌مدينه مى‌فرستاد.(غوثى شطاری، ص۲۳_۲۴؛ غلام‌سرور، ص۵۶_۵۷)
برهانپوری از پيروان عقايد محيى‌الدين ابن عربى، و قائل به وحدت وجود بود و در اين زمينه كتاب التحفة المرسلة الى النبى(ص) را نيز تأليف‌كرد. (محبى، ص۱۰)
از مريدان شيخ‌فضل‌الله برهانپوری مى‌توان شيخ‌احمد ديوبندی و سيد محب‌الله‌مانكپوری را نام برد.(كشمى، ص۸۲) وی در ۷ سالگى در برهانپور درگذشت و در همانجا به خاك سپرده شد. (محبى، ص۱۱؛ غوثى شطاری، ص۲۳_۲۴)
آثار: از برهانپوری اين آثار برجای مانده است:
۱. التحفة المرسلة الى النبى (ص)، كه مهم‌ترين اثر اوست. وی تأليف اين كتاب را كه به زبان عربى است، در ۹۹ق به پايان رسانده است. التحفة المرسله را نورالدين رايزی رانديری كه خود هندی تبار بود، به زبان مالايايى ترجمه كرده است. از اين اثر ترجمه‌ای نيز به زبان فارسى موجود است. (اكرام، ص۹۶_۹۷؛ بغدادی، ص۵۷؛ محبى، ص۱۰؛آصفيه، ص۸۱؛ نوشاهى، ص۴۹_۵۰) مؤلف خود شرحى با عنوان الحقيقة الموافقة للشريعه بر اين اثر نوشته است. (عبدالحى، ص۶۳؛ محبى، ص۱۰)
بر التحفة المرسله چند شرح ديگر نيز نوشته شده كه از آن جمله است:
۱. اتحاف الزكى از ابراهيم كورانى د ۱۰۱ق/۶۹۰م.
۲. نخبة المسأله از عبدالغنى نابلسى د ۱۴۳ق/۷۳۰م .
۳. كشف الحجب المسبلة على خرايد التحفة المرسله از ابوالخير عبدالرحمان سويدی د ۲۰۰ق/۷۸۶م.
۴. كلمات المجملات نيز شرحى است به تركى كه به كوشش شيخ محمد اليف افندی در ۳۴۱ق در استانبول به چاپ رسيده است. (خديويه، ص۴۱)
۵. شرح تحفة المرسله كه شرحى است به فارسى از يكى از معاصران او.
۲. ارشاد السالكين، كه در آن به بيان عقايد اهل تصوف درباره وحدت وجود مى‌پردازد و از آن با عنوان رساله عقايد صوفيه نيز نام برده شده است. نسخه‌هايى از اين اثر در كتابخانه‌های مركزی تهران و موزه ملى كراچى نگهداری مى‌شود. (نوشاهى، ص۴۸_۴۹)
۳. حاشية العجبية اللامعه، كه شرحى است به فارسى بر لوائح جامى.
۴. وسيلة الى لقاء جمال النبى (ص)، در بيان معراج حضرت رسول(ص) به عربى.(آصفيه، ص۸۱؛ آصفيه، ص۵۲)
فهرست منابع:
(۱) آصفيه، خطى؛
(۲) محمد اكرام، رود كوثر، لاهور، ۹۸۶م؛
(۳) بغدادی، ايضاح؛
(۴) خديويه، فهرست؛
(۵) عبدالحى، نزهة الخواطر، حيدرآباد دكن، ۳۹۶ق/۹۷۶م؛
(۶) عبدالقدوس، «جهانگير تا اورنگ‌زيب» تاريخ ادبيات مسلمانان پاكستان و هند، به كوشش فياض محمود و ديگران، لاهور، ۹۷۲م؛
(۷) غلام سرور لاهوری، خزينة الاصفيا، كانپور، ۹۲۹م؛
(۸) محمد غوثى شطاری، گلزار ابرار، به كوشش محمد ذكى، پتنه، ۹۹۴م؛
(۹) محمد هاشم كشمى، زبدة المقامات، كانپور، ۳۰۷ق؛
(۱۰) محمدامين محبى دمشقى، خلاصة الاثر، بيروت، دارصادر؛
(۱۱) عارف نوشاهى، فهرست نسخه‌های خطى فارسى موزه ملى پاكستان كراچى، اسلام آباد، ۳۶۲ش؛
