• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن محمدباقر حسینی‌مختاری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


حسینی‌ مختاری، محمد بن محمدباقر، ملقب به سید بهاءالدین، فقیه ، محدّث ، متکلم و ادیب شیعی قرن‌ دوازدهم می‌باشد.

فهرست مندرجات

۱ - معرفی مختاری
       ۱.۱ - محل ولادت
       ۱.۲ - اساتید
       ۱.۳ - شاگردان
       ۱.۴ - اطلاعات درباره زندگی وی
       ۱.۵ - وفات
       ۱.۶ - محل دفن
۲ - آثار مختاری
۳ - آثار فقهی مختاری
       ۳.۱ - سه اثر درباره ارث
       ۳.۲ - شرح بدایة الهدایة
       ۳.۳ - مقالید القصود
       ۳.۴ - انارة الطروس
       ۳.۵ - رساله‌های فقهی
۴ - آثار اصولی مختاری
۵ - آثار کلامی و فلسفی مختاری
۶ - آثار کلامی حدیثی مختاری
۷ - آثار علم منطق مختاری
۸ - آثار ریاضی مختاری
۹ - آثار طبیعیات مختاری
۱۰ - آثار ادبیات مختاری
۱۱ - فهرست منابع
۱۲ - پانویس
۱۳ - منبع



۱.۱ - محل ولادت


محمد بن محمدباقر حسینی‌ مختاری در حدود ۱۰۸۰ در نائین اصفهان به دنیا آمد.

۱.۲ - اساتید


در اصفهان نزد استادانی چون محمدباقر مجلسی و فاضل هندی به کسب علم پرداخت و از آنان و محمد بن حسن حرّ عاملی اجازه روایت حدیث گرفت.
[۱] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، ج۱، ص۱۰۸ـ۱۰۹، چاپ علی‌نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
[۲] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، ج۱، ص۱۷، چاپ احمد حسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ ش.
[۳] احمد حسینی اشکوری، اجازات الحدیث التی کتبها شیخ‌المحدثین و محیی معالم‌الدین المولی محمدباقر المجلسی الاصبهانی: ۱۰۳۷ـ ۱۱۱۰ه، ج۱، ص۱۳۵، قم ۱۴۱۰ الف.

بهاءالدین پس از اتمام تحصیلات، در اصفهان اقامت گزید و از فقهای نام‌بردار آن‌جا شد.
[۴] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، ج۱، ص۱۰۸ـ۱۰۹، چاپ علی‌نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.


۱.۳ - شاگردان


در منابع از شاگردان و نزدیکان وی کمتر سخن به میان آمده، جز از پسر عمویش، ناصرالدین احمد مختاری‌ سبزواری ، که از شاگردان فاضل هندی بوده است.
[۵] محمد بن حسن فاضل هندی، کشف اللثام، ج۱، ص۱۸ـ۲۲، قم ۱۴۱۶ـ۱۴۲۴.


۱.۴ - اطلاعات درباره زندگی وی


آقابزرگ طهرانی
[۶] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۱۵۳، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
از وجود زندگی‌نامه خودْنوشت سیدبهاءالدین گزارش داده است.
با این همه، مطالب راجع به زندگی او در منابع کم است.
از گزارشی درباره یکی از آثار کلامی وی می‌توان دریافت که مدتی در کابل به سر برده و سپس به مشهد رفته است، ولی از جزئیات این سفرها اطلاعی نیست.
[۷] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۶، ص۱۶۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.


۱.۵ - وفات


سالِ وفات حسینی‌ مختاری را، با توجه به تاریخ تألیف برخی آثارش، میان سال‌های ۱۱۳۰ تا ۱۱۴۰ دانسته‌اند
[۸] خوانساری، ج۷، ص۱۲۱.
[۹] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، ج۱، ص۱۰۸، چاپ علی‌نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
[۱۰] احمد حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی و المجازون منه، ج۱، ص۷۱، چاپ محمود مرعشی، قم ۱۴۱۰ ب.
(آقابزرگ تهرانی در الذریعة الی تصانیف الشیعة
[۱۱] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۱، ص۱۲۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
 سال فوت او را حدود ۱۰۵۰ ذکر کرده که نادرست است).

۱.۶ - محل دفن


وی را در دارالسلطنه اصفهان به خاک سپردند
[۱۲] عباس قمی، فوائد الرضویه: زندگانی علمای مذهب شیعه، ج۲، ص۶۰۱، تهران ۱۳۲۷ ش.
اما خوانساری
[۱۳] خوانساری، ج۷، ص۱۲۱ـ۱۲۲.
قبر او را در آن‌جا نیافته و احتمال داده که مدفن او از جمله قبوری بوده که در حمله افغان‌ها به اصفهان از بین رفته است.
برخی گفته‌اند که او در یکی از روستاهای فِرِیدَن، از توابع اصفهان، دفن شده است.
[۱۴] احمد حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی و المجازون منه، ج۱، ص۷۱، چاپ محمود مرعشی، قم ۱۴۱۰ ب.



حسینی‌ مختاری بیش از شصت اثر در فقه ، کلام ، حدیث و ادبیات فارسی و عربی دارد
[۱۵] احمد حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی و المجازون منه، ج۱، ص۷۰ـ۷۱، چاپ محمود مرعشی، قم ۱۴۱۰ ب.
که بسیاری از آن‌ها شرح آثار پیشینیان یا حاشیه‌ای بر آن‌هاست.


آثار فقهی مهم وی عبارت‌اند از:

۳.۱ - سه اثر درباره ارث


سه اثر درباره ارث به زبان فارسی ، با نام‌های لَطائف‌ المیراث‌ لِطائفِ الوُرّاث ، قِسامُ المواریث و اَقسامُ التَّواریث ، و تَقویمُ المیراثِ فی تَقسیمِ التُّراث ، که به سه صورت مفصّل، متوسط و مختصر تألیف شده‌اند.
[۱۶] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۴۴۸، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۷] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۷، ص۷۸، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۸] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۸، ص۳۲۳، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۹] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۶، ص۲۲۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.


۳.۲ - شرح بدایة الهدایة


شرح بِدایةُ الهِدایة ، که شرح بخش عباداتِ هدایة الامّة تألیف حرّ عاملی است.
[۲۰] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۵۹ـ۶۰، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۱] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۳، ص۱۲۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.


۳.۳ - مقالید القصود


مَقالیدُ القُصود و مَوالیدُ العُقود ( صِیغ العقود )، در توضیح صیغه‌های مختلف عقود.
نسخه‌ای خطی از آن در کتاب‌خانه آیت‌اللّه گلپایگانی وجود دارد.
[۲۲] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۵، ص۱۱۰، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۳] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۲، ص۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۴] رضا استادی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیةاللّه العظمی گلپایگانی، ج۲، ص۲۱۷، ج ۲، قم: دارالقرآن الکریم، (بی‌تا).


۳.۴ - انارة الطروس


اِنارةُ الطُروس فی شرح عبارة الدُّروس ، در شرح بخشی از مبحث نذر الدُّروسُ الشَّرعیة فی فقه الامامیة ، اثر شهید اول (متوفی ۷۸۶).
[۲۵] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۳۵۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۶] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۱، ص۱۱۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.


۳.۵ - رساله‌های فقهی


حسینی مختاری رساله‌های فقهی متعددی نیز نگاشته است، از جمله درباره « قاعده ید » و احکام مردگان.
[۲۷] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۷۹ـ۲۸۰، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۸] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۱، ص۳۶، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۹] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۱، ص۱۴۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۰] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۱، ص۱۵۰، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۱] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۵، ص۳۴۱، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۲] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۷، ص۱۳، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۳] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۷، ص۲۱۲، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.



وی بر برخی منابع اصولی نیز حاشیه نوشته است، از جمله بر مَعالم ُالدّین و مَلاذ الُمجتهدین ، اثر حسن‌ بن زین‌الدین (صاحب معالم) و اشاراتُ الاصولِ محمدابراهیم کلباسی‌ اصفهانی.
[۳۴] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۱، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۵] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۰۹، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.



مهم‌‌ترین آثار کلامی و فلسفی حسینی عبارت‌اند از:
۱) دو بار تلخیص الشّافی فی الامامة ، اثر شریف مرتضی (متوفی ۴۳۶).
تلخیص نخست، که در آن پاره‌ای از مناظره‌های قاضی عبدالجبار معتزلی و شریفِ مرتضی آمده است، اِرتِشافُ الصّافی مِن سُلاف ِالشّافی نام دارد و تلخیص دوم، که کم‌حجم‌تر است، صَفوةُ الصّافی مِن رَغوةِ الشّافی نامیده شده است.
[۳۶] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۴۲۳، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۷] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۵، ص۴۹، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

۲) التُحفةُ الزِّینیة ، که اُرجوزه یا مجموعه شعری است در قالب مثنوی درباره مسائل کلامی.
[۳۸] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۶، ص۱۶۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

۳) حَثیثُ الفُلْجَة فی شَرْحِ حَدیثِ الفُرْجة ، در شرح حدیث پنجم از باب «حدوث‌ العالم» کتاب‌ التوحید کافی .
۴) اَمانُ الایمانِ مِن اَخطارِ الاَذهان .
۵) حَدائقُ العارفِ فی طَرائقِ المعارف .
[۳۹] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۳۴۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۴۰] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۴۸، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۴۱] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۸۸، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۴۲] احمد حسینی اشکوری، اجازات الحدیث التی کتبها شیخ‌المحدثین و محیی معالم‌الدین المولی محمدباقر المجلسی الاصبهانی: ۱۰۳۷ـ ۱۱۱۰ه، ج۱، ص۱۳۶، قم ۱۴۱۰ الف.



حسینی مختاری دو اثر کلامی ـ حدیثی نیز داشته است: حاشیه بر شرح سیدعلی خان مدنی بر الصحیفة السّجادیة ، و شرح ناتمام زیارت جامعه کبیره .
[۴۳] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۱۲۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۴۴] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۳، ص۳۰۶، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۴۵] احمد حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیةاللّه العظمی گلپایگانی، ج۱، ص۱۳۸ـ۱۳۹، ج ۱، قم ۱۳۵۷ ش.



حسینی‌ مختاری در علم منطق ، لسان‌ المیزان و شرح آن و نیز شرح تهذیب‌ المنطق تفتازانی را نگاشت و بر شرح شمسیه و شرح مطالع ، هر دو از قطب‌الدین رازی ، حاشیه نوشت.


حسینی مختاری در ریاضیات نیز شرحی بر خلاصة الحساب شیخ بهائی نوشت.
[۴۶] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۳۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۴۷] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۱۳۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۴۸] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۳، ص۱۶۳، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۴۹] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۳، ص۲۳۲، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۵۰] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۸، ص۳۱۱، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.



هم‌چنین حسینی مختاری بخش طبیعیات کتاب الشفاء ابوعلی‌ سینا را با نام مِصْفاة السَّفاء لاِستصفاءِ الشِّفاء شرح کرد.
[۵۱] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۱، ص۱۲۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.



آثار حسینی‌ مختاری در ادبیات مشتمل است بر: سه شرح (مختصر، متوسط و بزرگ) بر الفوائد الصَّمدیة شیخ بهائی؛ گفتارهای حکیمانه موزونی به سبک مقامات حریری و شذور الذهب زمخشری با نام زَواهرُ الجَواهر فی نَوادر الزَّواجِر ، که چاپ شده است؛ 
[۵۲] ج ۱، ستون ۶۱۵، اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، در حاجی‌خلیفه.
[۵۳] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۲، ص۶۱ـ۶۲، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۵۴] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۳، ص۳۶۲، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۵۵] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۶، ص۱۳۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۵۶] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۶، ص۳۲۸، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۵۷] خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی عربی، ص ۲۷۹، تهران ۱۳۴۴ ش.
[۵۸] خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی عربی، ص ۵۰۶، تهران ۱۳۴۴ ش.

حاشیه بر المُطوَّل تفتازانی ؛ و کتابی در علم نحو به نام نحو میر.
[۵۹] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۰۳، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۶۰] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۴، ص۸۸، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

حسینی‌ مختاری حاشیه‌ای بر کتاب الاشباه و النظایر جلال‌الدین سیوطی داشته که در آن از برخی منابع نقل کرده است که سیوطی در اواخر عمر به مذهب شیعه گرویده بود.
[۶۱] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۱، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۶۲] عباس قمی، فوائد الرضویه: زندگانی علمای مذهب شیعه، ج۲، ص۶۰۱، تهران ۱۳۲۷ ش.

وی هم‌چنین شرح و تکمله‌ای بر کتاب توضیح‌ المقاصد بهاءالدین عاملی (شیخ بهائی) نگاشت و آن را تَفریجُ القاصد لِتوضیحِ المقاصد نامید که تاریخ بهائیین (یعنی شیخ بهائی و بهاءالدین حسینی‌ مختاری) نیز نام گرفته است.
[۶۳] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۲۲۹ـ۲۳۰، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۶۴] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۶، ص۲۱۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۶۵] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۹، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۶۶] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۵، ص۲۵۸، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۶۷] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۶، ص۱۴۲، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۶۸] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۰، ص۱۱۶ـ۱۱۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۶۹] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۱، ص۱۴۹، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۷۰] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۴، ص۱۹۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۷۱] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، ج۱، ص۱۰۸ـ۱۰۹، چاپ علی‌نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.



(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۲) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، چاپ علی‌نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
(۳) رضا استادی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیةاللّه العظمی گلپایگانی، ج ۲، قم: دارالقرآن الکریم، (بی‌تا).
(۴) اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، در حاجی‌خلیفه.
(۵) محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، چاپ احمد حسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ ش.
(۶) احمد حسینی اشکوری، اجازات الحدیث التی کتبها شیخ‌المحدثین و محیی معالم‌الدین المولی محمدباقر المجلسی الاصبهانی: ۱۰۳۷ـ ۱۱۱۰ه، قم ۱۴۱۰ الف.
(۷) احمد حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی و المجازون منه، چاپ محمود مرعشی، قم ۱۴۱۰ ب.
(۸) احمد حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیةاللّه العظمی گلپایگانی، ج ۱، قم ۱۳۵۷ ش.
(۹) خوانساری.
(۱۰) محمد بن حسن فاضل هندی، کشف اللثام، قم ۱۴۱۶ـ۱۴۲۴.
(۱۱) عباس قمی، فوائد الرضویه: زندگانی علمای مذهب شیعه، تهران ۱۳۲۷ ش.
(۱۲) خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی عربی، تهران ۱۳۴۴ ش.

 
۱. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، ج۱، ص۱۰۸ـ۱۰۹، چاپ علی‌نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
۲. ↑ محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، ج۱، ص۱۷، چاپ احمد حسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ ش.
۳. ↑ احمد حسینی اشکوری، اجازات الحدیث التی کتبها شیخ‌المحدثین و محیی معالم‌الدین المولی محمدباقر المجلسی الاصبهانی: ۱۰۳۷ـ ۱۱۱۰ه، ج۱، ص۱۳۵، قم ۱۴۱۰ الف.
۴. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، ج۱، ص۱۰۸ـ۱۰۹، چاپ علی‌نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
۵. ↑ محمد بن حسن فاضل هندی، کشف اللثام، ج۱، ص۱۸ـ۲۲، قم ۱۴۱۶ـ۱۴۲۴.
۶. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۱۵۳، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۷. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۶، ص۱۶۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۸. ↑ خوانساری، ج۷، ص۱۲۱.
۹. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، ج۱، ص۱۰۸، چاپ علی‌نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
۱۰. ↑ احمد حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی و المجازون منه، ج۱، ص۷۱، چاپ محمود مرعشی، قم ۱۴۱۰ ب.
۱۱. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۱، ص۱۲۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۲. ↑ عباس قمی، فوائد الرضویه: زندگانی علمای مذهب شیعه، ج۲، ص۶۰۱، تهران ۱۳۲۷ ش.
۱۳. ↑ خوانساری، ج۷، ص۱۲۱ـ۱۲۲.
۱۴. ↑ احمد حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی و المجازون منه، ج۱، ص۷۱، چاپ محمود مرعشی، قم ۱۴۱۰ ب.
۱۵. ↑ احمد حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی و المجازون منه، ج۱، ص۷۰ـ۷۱، چاپ محمود مرعشی، قم ۱۴۱۰ ب.
۱۶. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۴۴۸، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۷. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۷، ص۷۸، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۸. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۸، ص۳۲۳، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۹. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۶، ص۲۲۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۰. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۵۹ـ۶۰، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۱. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۳، ص۱۲۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۲. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۵، ص۱۱۰، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۳. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۲، ص۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۴. ↑ رضا استادی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیةاللّه العظمی گلپایگانی، ج۲، ص۲۱۷، ج ۲، قم: دارالقرآن الکریم، (بی‌تا).
۲۵. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۳۵۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۶. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۱، ص۱۱۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۷. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۷۹ـ۲۸۰، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۸. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۱، ص۳۶، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۹. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۱، ص۱۴۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۰. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۱، ص۱۵۰، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۱. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۵، ص۳۴۱، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۲. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۷، ص۱۳، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۳. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۷، ص۲۱۲، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۴. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۱، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۵. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۰۹، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۶. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۴۲۳، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۷. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۵، ص۴۹، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۸. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۶، ص۱۶۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۹. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۳۴۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴۰. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۴۸، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴۱. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۸۸، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴۲. ↑ احمد حسینی اشکوری، اجازات الحدیث التی کتبها شیخ‌المحدثین و محیی معالم‌الدین المولی محمدباقر المجلسی الاصبهانی: ۱۰۳۷ـ ۱۱۱۰ه، ج۱، ص۱۳۶، قم ۱۴۱۰ الف.
۴۳. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۱۲۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴۴. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۳، ص۳۰۶، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴۵. ↑ احمد حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیةاللّه العظمی گلپایگانی، ج۱، ص۱۳۸ـ۱۳۹، ج ۱، قم ۱۳۵۷ ش.
۴۶. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۳۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴۷. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۱۳۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴۸. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۳، ص۱۶۳، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴۹. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۳، ص۲۳۲، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۵۰. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۸، ص۳۱۱، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۵۱. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۱، ص۱۲۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۵۲. ↑ ج ۱، ستون ۶۱۵، اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، در حاجی‌خلیفه.
۵۳. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۲، ص۶۱ـ۶۲، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۵۴. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۳، ص۳۶۲، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۵۵. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۶، ص۱۳۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۵۶. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۶، ص۳۲۸، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۵۷. ↑ خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی عربی، ص ۲۷۹، تهران ۱۳۴۴ ش.
۵۸. ↑ خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی عربی، ص ۵۰۶، تهران ۱۳۴۴ ش.
۵۹. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۰۳، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۶۰. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۴، ص۸۸، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۶۱. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۱، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۶۲. ↑ عباس قمی، فوائد الرضویه: زندگانی علمای مذهب شیعه، ج۲، ص۶۰۱، تهران ۱۳۲۷ ش.
۶۳. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۲۲۹ـ۲۳۰، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۶۴. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۶، ص۲۱۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۶۵. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۹، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۶۶. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۵، ص۲۵۸، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۶۷. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۶، ص۱۴۲، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۶۸. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۰، ص۱۱۶ـ۱۱۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۶۹. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۱، ص۱۴۹، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۷۰. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۴، ص۱۹۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۷۱. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، ج۱، ص۱۰۸ـ۱۰۹، چاپ علی‌نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن محمدباقر حسینی‌مختاری»، شماره۶۲۵۵.    



جعبه ابزار