محمد بن موسی حازمی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن موسی حازمی (م
۵۴۸ ـ
۵۸۴ هـ.ق) فقیه، محدث و نسب‌شناس برجسته شافعی قرن ششم هجری بود.
او به‌عنوان حافظ حدیث، فقیه شافعی و نسب‌شناس دقیق شناخته می‌شود و به زهد، تقوا و ریاضت شهره بود.
وی برای تکمیل علوم حدیث و فقه به بغداد رفت و نزد استادانی چون ابوزرعه مقدسی، ابوالعلاء عطار و واثق بن فضلان دانش آموخت.
علاوه بر بغداد، به شهرهایی چون شام، موصل، اصفهان و همدان سفر کرد.
شاگردانی چون ابن دُبَیثی و علی بن ماسویه از او حدیث آموختند.
از آثار وی به الاعتبار فی بیان الناسخ و المنسوخ، سلسلة الذهب و تخریج احادیث المهذب می‌توان اشاره کرد.
او در سن ۳۶ سالگی در سال ۵۸۴ (هجری قمری) در بغداد درگذشت.
ابوبکر محمد بن موسی بن عثمان حازمی همدانی بغدادی در سال ۵۴۸ یا
۵۴۹ (هجری قمری) در راه همدان به دنیا آمد؛ سپس به همدان انتقال و در همانجا رشد و تربیت یافت.
به نوشته منابع، وی همواره به دنبال تعلیم و تعلم بود، از حافظان حدیث و نسب شناسی چیره دست به شمار می‌آمد، اما بیشتر اهتمام او در گردآوری حدیث و رجال آن بود؛ از این رو بیشتر تصنیفات وی در همین زمینه می‌باشد.
او را فردی ثقه، زاهد، باورع، احل ذکر و ریاضت دانسته‌اند.
بر پایه گزارش ابن دبیثی که از شاگردان وی است، او تحصیلات مقدماتی و قرآن را در زادگاهش فراگرفت و دوران کودکی و نوجوانی را در آن‌جا سپری کرد و چون به سن بلوغ رسید و کسب دانش دغدغه فکری او بود، راهی بغداد گردید و در آن‌جا اقامت گزید.
ابن خلکان، وی را حافظ قرآن کریم دانسته می‌نویسد: او در بغداد فقه را نزد فقیه مشهور آن دیار، شیخ جمال‌الدین واثق بن فضلان و دیگران فراگرفت و تنها به شیوخ مستقر در بغداد اکتفا نکرد، بلکه به شهرهای دیگر عراق و بلاد گوناگون از جمله شام و موصل و سرزمین ایران مانند اصفهان و همدان سفر کرد و از استادان بسیاری بهره گرفت و هر آن‌چه را فراگرفته بود نوشت.
سبکی او را در زمره فقهای شافعی برشمرده و به گروهی از شاگردان و تربیت یافتگان مکتب وی اشاره کرده است که ابوعبداللّه دبیثی، ابن ابی جعفر و علی بن ماسویه مقری از آن جمله‌اند.
حازمی نزد شیوخ و استادان بسیاری از جمله شهردار بن شیرویه،
ابوزرعه مقدسی،
ابوالعلاء عطار،
شیخ جمال‌الدین واثق بن فضلان
و عبداللّه بن حیدر قزوینی به استماع حدیث و کسب علوم و فنون دیگر پرداخت.
ابوبکر شاگردانی زیادی داشت که ابوعبداللّه دبیثی،
ابن ابی جعفر
و علی بن ماسویه مقری از آن جمله‌اند.
موسی کتاب‌هایی تالیف کرده که آثار او عبارت‌اند از:
• الاعتبار فی بیان الناسخ و المنسوخ؛
• تخریج احادیث المهذب لابی اسحاق الشیرازی؛
• سلسلة الذهب فیما روی احمد بن حنبل عن الشافعی؛
• شروط الائمه؛
• عجالة المبتدی و فضالة المنتهی فی الانساب؛
• الفیصل فی مشتبه النسبه؛
• معرفة ما یجب للشیوخ علی الشباب؛
• المؤتلف و المختلف فی اسماء البلدان؛
• تحفة السفینه؛
• ما اتّفق فی اسناد اربعة من الصحابة او التابعین بعضهم عن بعض؛
• شروط الائمة الخمسة البخاری و مسلم؛
• ابی داود و النسائی و ابن ماجه؛
• ما اتفق لفظه و افترق مسماه.
همدانی در سال ۵۸۴ (هجری قمری) در ۳۶ سالگی در بغداد از دنیا رفت و در مقبره شونیزیّه در جوار سمنون بن حمزه و جنید بن محمد قواریری به خاک سپرده شد.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن موسی حازمی»، ج۴، ص۳۰۷.
