محمد بن یوسف جندی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جَنَدی، ابوعبداللّه محمدبن یوسف،
فقیه شافعی و
مورخ یمنی قرن هشتم است.
از زادگاه و زمان تولد وی اطلاعی در دست نیست.
او به شهر جَنَد در
یمن منسوب است.
در این شهر که در شمال‌شرقی ثَعِز واقع است، نخستین
مسجد یمن در سال هشتم هجری ساخته شد.
لقب جندی را بهاءالدین ذکر کرده‌اند.
خانواده او اهل ظَفَر
یمن بودند.
گفته‌اند که وی بیشتر
عمر خود را در زَبید گذراند.
جندی خود
از پدرش با نام یوسف‌بن یعقوب یاد کرده است.
جندی نزد استادانی چون ابوالحسن اصبحی و ابوالعباس احنف به کسب
علم پرداخت.
گفته‌اند که او شاگردان بسیاری تربیت نمود، اما نام آنان در منابع نیامده است.
جندی مدتی در مَوْزَع به امر
قضا مشغول بود و پس از آن در عَدَن و زَبید به امور دیوانی پرداخت.
از تصریح وی به
تاریخ درگذشت ابوبکربن احمدبن موسی‌بن عجیل (سال ۷۳۰،
می‌توان دریافت که جندی بعد از ۷۳۰ درگذشته است.
برخی مورخان
نیز سال وفات او را ۷۳۲ ذکر کرده‌اند
اثر مهم جندی، کتاب السُلوک فی طبقات العلماء و الملوک است که آن را به
تشویق استادش، اصبحی، تألیف کرد.
این کتاب از مهم‌ترین منابع در باره
تاریخ دوره اسلامی
یمن است و به نامهای دیگری، از جمله طبقات فقهاء
الیمن،
تاریخ الجَنَدی و طبقات الجَنَدی نیز معروف است
این اثر با شرح حال
پیامبر اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم آغاز شده است و سپس
صحابه و
تابعین و تابعان آنان ــ که در
اصل یمنی بودند یا به
یمن آمده بودند ــ معرفی شده‌اند.
همچنین در آن به شرح‌حال قاضیان، عالمان، ادیبان، شاعران، حاکمان، وزیران و امیران
یمنی پرداخته شده است.
در باره سال پایان یافتن تألیف این کتاب اختلاف‌نظر وجود دارد؛ اما، باتوجه به برخی شرح‌حالهای مندرج در آن،
به نظر می‌رسد گزارش منابعی که
تاریخ ۷۳۰ را ذکر کرده‌اند، درست باشد.
این کتاب از آثاری تأثیر پذیرفته است، از جمله از طبقات فقهاء
الیمن اثر ابن‌سَمُره،
تاریخ الصنعاء اثر احمدبن عبداللّه رازی صنعانی، تاریخ الصنعاء اثر اسحاق‌بن جریر صنعانی، المفید فی اخبار صنعاء و زَبید اثر عمر
یمنی، و وفیات الاعیان اثر ابن‌خلّکان.
جندی در اثر خود، با تصحیح خطاهای برخی مورخان پیشین، نامهای
قبایل و اماکن را به‌صورت صحیح ضبط کرده است.
اما از این کتاب
انتقاد هم شده است، زیرا در باره برخی اشخاص اطلاعات ناقص آورده و تاریخ ولادت و وفات اشخاص را ذکر نکرده است.
با این همه، مورخانی چون خَزْرجی (متوفی ۸۱۲)، حسین‌بن عبدالرحمان اَهْدَل (متوفی ۸۵۵) و ابومخرمه این اثر را از منابع معتبر دانسته‌اند، تا آن‌جا که خزرجی کتاب طَراز اعلام الزَّمن فی طبقات اعیان
الیمن و اهدل کتاب تُحفه‌الزَّمن بذکر سادات
الیمن را بر اساس کتاب جندی نگاشته‌اند.
در حدود ۱۳۰۹/۱۸۹۲ هنری کسلس‌کِی، بخش شرح‌حال داعیان فاطمی و قرمطی
یمنی کتاب جندی را به انگلیسی ترجمه کرد و آن را همراه با نکات و پانوشتهای مفصّل با عنوان
یمن: تاریخِ ادوار میانی متقدم در
لندن منتشر نمود.
حسن سلیمان محمود مقدمه و پانوشته‌های کِی را به عربی ترجمه و در ۱۳۳۶ ش/ ۱۹۵۷ در
قاهره چاپ کرد.
محمدبن علی اکوع کتاب جندی را
ویرایش کرد و در ۱۳۷۲ ش/ ۱۹۹۳ متن کامل و انتقادی آن را چاپ نمود.
(۱) ایمن فؤاد سید، مصادر تاریخ
الیمن فی العصر الاسلامی، قاهره ۱۹۷۴.
(۲) محمد بن یوسف جندی کندی، السلوک فی طبقات العلماء و الملوک، چاپ محمدبن علی أکوع، صنعا، ج۱، ۱۴۱۴/۱۹۹۳، ج۲، ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
(۳) حاجی‌خلیفه.
(۴) عبداللّه محمد حبشی، مصادر الفکرالعربی الاسلامی فی
الیمن، صنعا: مرکز الدراسات الیمنیه.
(۵) علی بن حسن خزرجی، العقود اللؤلؤیه فی تاریخ الدوله الرسولیه، ج۲، چاپ محمدبن علی اکوع، صنعا ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۶) محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الاعلان بالتوبیخ لمن ذمّالتاریخ، چاپ فرانتس روزنتال، بیروت.
(۷) یوسف‌الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات العربیه و المعرّبه، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
(۸) ابراهیم احمد مقحفی، معجم‌البلدان و القبائل الیمنیه، صنعا ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
(۹) یاقوت حموی، معجم الادباء.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن یوسف جندی»، شماره۵۰۸۴.
