• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن یوسف سمرقندی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: محمد بن یوسف سمرقندی


محمد بن یوسف سمرقندی (م ۵۵۶ هـ.ق) از عالمان برجسته حنفی قرن ششم هجری قمری بود.
او با لقب «ناصرالدین» شناخته می‌شد و در علوم مختلفی چون تفسیر، حدیث، فقه، اخلاق، کلام و ادبیات صاحب‌نظر بود.
وی به سبب نقدهای تند بر عالمان اهل‌سنت، منتقدی سخت‌گیر شناخته شد.
بیش‌تر آثار او در فقه حنفی نگاشته شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به جامع الفتاوی، القانون فی فروع الحنفیه، المبسوط فی الفروع، المآل الفتاوی و بلوغ الارب اشاره کرد.
گفته‌اند او سرانجام در سال ۵۵۶ (هجری قمری) در زندان سمرقند کشته شد.


ابوالقاسم (ابوالقطن) محمد بن یوسف بن محمد بن علی سمرقندی علوی حسینی (حسنی) از عالمان حنفی
[۱] نویهض، عادل، معجم المفسّرین، ج۲، ص۶۵۳.    
[۲] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
[۳] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۵۸۰.    
[۴] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۵۷۴.    
[۵] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۱۳۷.    
[۶] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
[۷] داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسّرین، ج۲، ص۲۹۲.    
[۸] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین،، ج۲، ص۹۴.    
قرن ششم هجری بود که در شهر سمرقند می‌زیست.
[۹] قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیئه، ج۲، ص۱۴۷.    
[۱۰] نویهض، عادل، معجم المفسّرین، ج۲، ص۶۵۳.    
[۱۱] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
[۱۲] داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسّرین، ج۲، ص۲۹۲.    

او را مدنی
[۱۳] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
[۱۴] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۱۳۷.    
و مدینی
[۱۵] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۵۸۰.    
[۱۶] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین،، ج۲، ص۹۴.    
هم گفته‌اند؛ بنابراین می‌توان حدس زد وی مدتی در شهر مدینه سکونت داشته است.
در سال ۵۴۲
[۱۷] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
[۱۸] نویهض، عادل، معجم المفسّرین، ج۲، ص۶۵۳.    
[۱۹] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
یا ۵۴۳ (هجری قمری) به سفر حج رفت و پس از بازگشت از زیارت خانه خدا، مدتی در بغداد ماند. آن‌گاه به مرو رفت.
[۲۰] قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیئه، ج۲، ص۱۴۷.    
[۲۱] نویهض، عادل، معجم المفسّرین، ج۲، ص۶۵۳.    
[۲۲] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
[۲۳] داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسّرین، ج۲، ص۲۹۲.    

سمرقندی عالمان و امامان اهل‌سنت را بسیار نقد می‌کرد؛ از این رو او را منتقدی سخت‌گیر شمرده‌اند.
[۲۴] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    

در دانش‌های دینی آن روزگار همانند تفسیر، حدیث، فقه، اخلاق، کلام و ادبیات صاحب رأی بود
[۲۵] قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیئه، ج۲، ص۱۴۷.    
[۲۶] نویهض، عادل، معجم المفسّرین، ج۲، ص۶۵۳.    
[۲۷] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
[۲۸] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
و در برخی از این موضوع‌ها آثاری را پدید آورد.
کوشش‌های عالمانه‌اش موجب شد او را مفسر، محدث، فقیه، واعظ و متکلم بنامند
[۲۹] داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسّرین، ج۲، ص۲۹۲.    
[۳۰] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۱۳۷.    
و لقب «ناصرالدین»
[۳۱] نویهض، عادل، معجم المفسّرین، ج۲، ص۶۵۳.    
[۳۲] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
[۳۳] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۵۸۰.    
[۳۴] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۵۷۴.    
[۳۵] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۱۳۷.    
[۳۶] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
را برایش برگزینند.
[۳۷] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین،، ج۲، ص۹۴.    

در کتاب هایی که طبقات فقیهان و مفسران را شرح داده اند، از این دانشمند حنفی مذهب و آثارش نیز یاد شده است.
وی بیش‌تر آثارش را در موضوع فقه حنفی نگاشت.
محمد سمرقندی در سال ۵۵۶ (هجری قمری)
[۳۸] قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیئه، ج۲، ص۱۴۷.    
[۳۹] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۵۷۰.    
[۴۰] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۵۸۰.    
[۴۱] داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسّرین، ج۲، ص۲۹۲.    
[۴۲] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین،، ج۲، ص۹۴.    
در شهر سمرقند درگذشت.
[۴۳] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    

گروهی گفته‌اند وی در بند کشته شد.
بر این اساس، شاید بتوان گفت نقدهای تندش باعث شد او را در سمرقند به زندان افکنند و به قتل برساند.
[۴۴] قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیئه، ج۲، ص۱۴۷.    
[۴۵] نویهض، عادل، معجم المفسّرین، ج۲، ص۶۵۳.    
[۴۶] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
[۴۷] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
[۴۸] داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسّرین، ج۲، ص۲۹۲.    



از این نویسنده حنفی، نوشته‌هایی برجای مانده که نام آن‌ها به این شرح است:
• بلوغ الارب من تحقیق استعارات العرب؛
[۴۹] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
[۵۰] بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۱۹۴.    
[۵۱] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    

• جامع الفتاوی (الجامع الکبیر)؛
[۵۲] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
[۵۳] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۵۷۰.    
[۵۴] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    

• خلاصة المفتی فی الفروغ؛
• ریاض الاخلاق؛
[۵۵] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    

• فتح الغلق فی التوحید؛
[۵۶] بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۱۶۸.    

• الفقه النافع فی الفروع؛
[۵۷] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
[۵۸] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    

• القانون فی فروع الحنفیه؛
• الاحقاف؛
• مآل الفتاوی؛
• المبسوط فی الفروع؛
[۵۹] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۵۸۰.    

• مصابیح السبل فی الفروع؛
[۶۰] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
[۶۱] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    

• المنثور (المنشور) فی الفروع؛
[۶۲] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین،، ج۲، ص۹۴.    

• الملتقط فی الفتاوی،
[۶۳] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۵۷۰.    
[۶۴] لطفی ریاض‌زداه، عبداللطیف بن محمد، اسماء الکتب، ج۱، ص۲۹۰.    
که آن را مآل الفتاوی هم نامیده‌اند
[۶۵] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
و سمرقندی این کتاب را در شعبان سال ۵۴۹ (هجری قمری) به پایان برده است؛
[۶۶] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۵۷۴.    
[۶۷] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۸۱۳.    
[۶۸] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    

• کتابٌ لکشف ما اشتبه علی السامعین من الآی و الاخبار مما یحتج به اهل الزیغ علی اهل السنه.
[۶۹] بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، ج۶، ص۳۵۲.




(دیگر منابع:
[۷۰] قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیئه، ج۲، ص۱۴۷.    
[۷۱] نویهض، عادل، معجم المفسّرین، ج۲، ص۶۵۳.    
[۷۲] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۱.    
[۷۳] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۵۷۰.    
[۷۴] بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۱۹۴.    
[۷۵] بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۱۶۸.    
[۷۶] لطفی ریاض‌زداه، عبداللطیف بن محمد، اسماء الکتب، ج۱، ص۲۹۰.    
[۷۷] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۱۳۷.    
)


۱. ↑ نویهض، عادل، معجم المفسّرین، ج۲، ص۶۵۳.    
۲. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
۳. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۵۸۰.    
۴. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۵۷۴.    
۵. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۱۳۷.    
۶. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۷. ↑ داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسّرین، ج۲، ص۲۹۲.    
۸. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین،، ج۲، ص۹۴.    
۹. ↑ قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیئه، ج۲، ص۱۴۷.    
۱۰. ↑ نویهض، عادل، معجم المفسّرین، ج۲، ص۶۵۳.    
۱۱. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۱۲. ↑ داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسّرین، ج۲، ص۲۹۲.    
۱۳. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۱۴. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۱۳۷.    
۱۵. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۵۸۰.    
۱۶. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین،، ج۲، ص۹۴.    
۱۷. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۱۸. ↑ نویهض، عادل، معجم المفسّرین، ج۲، ص۶۵۳.    
۱۹. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
۲۰. ↑ قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیئه، ج۲، ص۱۴۷.    
۲۱. ↑ نویهض، عادل، معجم المفسّرین، ج۲، ص۶۵۳.    
۲۲. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
۲۳. ↑ داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسّرین، ج۲، ص۲۹۲.    
۲۴. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
۲۵. ↑ قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیئه، ج۲، ص۱۴۷.    
۲۶. ↑ نویهض، عادل، معجم المفسّرین، ج۲، ص۶۵۳.    
۲۷. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
۲۸. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۲۹. ↑ داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسّرین، ج۲، ص۲۹۲.    
۳۰. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۱۳۷.    
۳۱. ↑ نویهض، عادل، معجم المفسّرین، ج۲، ص۶۵۳.    
۳۲. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
۳۳. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۵۸۰.    
۳۴. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۵۷۴.    
۳۵. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۱۳۷.    
۳۶. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۳۷. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین،، ج۲، ص۹۴.    
۳۸. ↑ قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیئه، ج۲، ص۱۴۷.    
۳۹. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۵۷۰.    
۴۰. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۵۸۰.    
۴۱. ↑ داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسّرین، ج۲، ص۲۹۲.    
۴۲. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین،، ج۲، ص۹۴.    
۴۳. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
۴۴. ↑ قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیئه، ج۲، ص۱۴۷.    
۴۵. ↑ نویهض، عادل، معجم المفسّرین، ج۲، ص۶۵۳.    
۴۶. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
۴۷. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۴۸. ↑ داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسّرین، ج۲، ص۲۹۲.    
۴۹. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
۵۰. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۱۹۴.    
۵۱. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۵۲. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
۵۳. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۵۷۰.    
۵۴. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۵۵. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۵۶. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۱۶۸.    
۵۷. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
۵۸. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۵۹. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۵۸۰.    
۶۰. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
۶۱. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۶۲. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین،، ج۲، ص۹۴.    
۶۳. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۵۷۰.    
۶۴. ↑ لطفی ریاض‌زداه، عبداللطیف بن محمد، اسماء الکتب، ج۱، ص۲۹۰.    
۶۵. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۲.    
۶۶. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۵۷۴.    
۶۷. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۸۱۳.    
۶۸. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۹.    
۶۹. ↑ بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، ج۶، ص۳۵۲.
۷۰. ↑ قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیئه، ج۲، ص۱۴۷.    
۷۱. ↑ نویهض، عادل، معجم المفسّرین، ج۲، ص۶۵۳.    
۷۲. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۶، ص۳۲۱.    
۷۳. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۵۷۰.    
۷۴. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۱۹۴.    
۷۵. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۱۶۸.    
۷۶. ↑ لطفی ریاض‌زداه، عبداللطیف بن محمد، اسماء الکتب، ج۱، ص۲۹۰.    
۷۷. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۱۳۷.    


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلام، برگرفته از مقاله «محمد بن یوسف سمرقندی»، ج۴، ص۳۳۵.


رده‌های این صفحه : ادیبان حنفی قرن 6 (قمری) | حافظان قرن 6 (قمری) | درگذشتگان سال 556 (قمری) | شخصیت‌های حنفی قرن 6 (قمری) | علمای حنفی قرن 6 (قمری) | فقیهان حنفی قرن 6 (قمری) | مؤلفان حنفی قرن 6 (قمری) | متکلمان حنفی قرن 6 (قمری) | محدثان حنفی قرن 6 (قمری) | مفسران حنفی قرن 6 (قمری) | واعظان حنفی قرن 6 (قمری)
جعبه ابزار