محمد جزولی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جزولی، محمد،
کنیه‌اش ابوعبداللّه،
صوفی و
فقیه قرن نهم است.
نسب او در برخی منابع به صورت محمد بن سلیمان بن داوود بن بِشر آمده
ولی
سرکیس نسب او را محمد بن عبدالرحمان بن ابی‌بکر سلیمان]] ذکر کرده است.
وی احتمالاً در ۸۰۶ در
قبیله جزوله از طوایف بربر، در سوس
مراکش به دنیا آمده است.
جزولی همراه برادرش به
حفظ قرآن و تحصیل
فقه مالکی و
عربی و
حساب پرداخت.
در ۳۵ سالگی به
فاس رفت و وارد
مدرسه صفّارین شد.
در آن زمان، در پی نزاعی بین دو گروه از
قبیله او، قتلی صورت گرفت که هیچ‌کس مسئولیت آن را نپذیرفت و نزدیک بود نزاعی دیگر درگیرد.
جزولی، برای جلوگیری از این امر، خود را قاتل معرفی نمود و مطابق عرفشان نفی بلد شد.
وی به قصد
طَنجِه از
شهر بیرون رفت و از راه
دریا به شرق
مسافرت نمود و احتمالاً چهل
سال در
مکه،
مدینه و
بیت‌المقدّس به سر برد.
در مکه
ازدواج کرد و به
تدریس و
افتا پرداخت،
سپس به
مراکش بازگشت و با استفاده از کتابهای کتابخانه قرویین، کتاب
دلایل الخیرات را نوشت.
آنگاه وارد طریقت شاذلیه شد،
خلوت گزید و چهارده سال در آن
طریقت به
سیر و سلوک پرداخت.
وی در آخرین سفرش به سفی، بندری در
مغرب، پیروان بسیاری پیدا کرد، به‌گونه‌ای که حاکم شهر نگران شد و او را از شهر بیرون راند.
گفته‌اند که حاکم شهر، با این گمان که جزولی خود را همان
مهدی موعود خوانده است، وی را مسموم کرد.
شاخه جزولیه، از
طریقت شاذلیه، به او منسوب است.
جزولی را نخبه دهر و وحید عصر و احیاگر
شریعت در مغرب
و یکی از هفت ولی حامی مراکش دانسته‌اند که طریقت جدیدی به‌وجود آورد که عضویت در آن منوط به
بیعت با شیخ و خواندن کتاب دلایل الخیرات با
خلوص نیت است و اعمالی از قبیل صحبت با شیخ،
تلقین ذکر یا حضور و همراهی در
جماعت ضروری نیست.
چندین شاخه دیگر از جمله
عروسیه،
حنظلیه و
عیساویه نیز خود را به جزولی منتسب ساختند.
در طریقت جزولیه، همچنانکه خود جزولی عمل می‌کرد، معمول بود که حتماً
بسمله را چهارده هزار بار و دلایل الخیرات را دو بار در
روز و یک بار در
شب و ربع
قرآن را هر شب بخوانند.
در باره تاریخ وفات او اختلاف‌نظر وجود دارد اما غالباً آن را ۸۷۰ دانسته‌اند.
یکی از شاگردان او به‌نام
عمرو بن سلیمان شَیظَمی، معروف به سیاف، که پس از
مرگ او
ادعای پیامبری کرد، به فکر
خونخواهی جزولی افتاد.
وی جسد استادش را در تابوتی نهاد و پس از بیست سال آن را در منطقه حاحه، در محلی به نام فوغال،
دفن نمود.
سلطان ابوالعباس احمد (متوفی ۹۶۴)، ملقب به الاعرج، ۷۷ سال بعد، جسد جزولی و
پدر خود، سلطان ابوعبداللّه، را که در کنار مزار جزولی دفن شده بود، به مراکش منتقل ساخت و هر دو را در محلی به نام ریاض العروس دفن کرد.
از میان آثار متعدد جزولی در
تصوف، این عناوین تاکنون شناخته شده است:
دلایل الخیرات، شامل مجموعه
ادعیه و
صلوات بر
پیامبر اکرم، توصیف ضریح حضرت و دو
قصیده، یکی صیدةُ البُردَةُ الشَّریفَة
و دیگری قَصیدَةُ المُنفَرجَة
، در
حمد و
ستایش خداوند و
نعت و ثنای
رسول اکرم.
مؤلف در مقدمه کتاب
، غرض از تصنیف آن را ثنای رسول اکرم و بیان فضائل آن حضرت ذکر کرده و برای کسب
رضای خدا و محبت رسول اکرم آن را دلایل الخیرات نامیده است.
حاجی‌خلیفه این کتاب را نشانی از نشانه‌های
خدا در بزرگداشت نبی‌اکرم می‌داند که آن را در
شرق و
غرب، به‌ویژه در سرزمین
روم (قلمرو عثمانی)، می‌خوانند.
در میان نسخه‌های موجود دلایل الخیرات نسخه شیخ ابوعبداللّه محمد صغیر سهیلی، یکی از برجسته‌ترین شاگردان جزولی، معتبر است و شیخ‌محمدمهدی‌بن احمدبن علی‌بن یوسف فاسی قصوی (متوفی ۱۰۵۲) شرحی به نام مَطالِعُ المَسرّات بِجَلاءِ دَلایل الخیرات بر آن نگاشته است.
نسخه‌های دیگری از این کتاب موجود است.
دلایل الخیرات چندین بار در
قاهره،
قسطنطنیه و در ۱۲۵۸/۱۸۴۲ در
سن‌پترزبورگ چاپ شده است.
حزب الفلاح،
دعایی که چند نسخه خطی از آن موجود است.
حزب الجزولی، نیز معروف به حزب سبحان الدائم لایزول، که به زبان بومی و محلی مراکش نوشته شده است.
(۱) احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدّیباج، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامه، طرابلس ۱۳۹۸/۱۹۸۹.
(۲) محمد بن سلیمان جزولی، دلائل الخیرات، دمشق: دارالایمان، (بی‌تا).
(۳) حاجی خلیفه.
(۴) احمد حسینی اشکوری، التراث العربی فی خزانة مخطوطات مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، قم ۱۴۱۴.
(۵) محمدبن عبدالرحمان سخاوی، الضوء اللامع لاهل القرن التاسع، قاهره: دارالکتاب الاسلامی، (بی‌تا).
(۶) یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعرّبة، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
(۷) محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۸) محمدصغیربن محمد یفرنی، نزهة الحادی باخبار ملوک القرن الحادی، چاپ هو داس، پاریس ۱۸۸۸، چاپ افست رباط) بی‌تا).
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد جزولی»، شماره۴۶۶۲.
