محمدامین بن فتح‌الله‌زاده اربلی‌کردی (خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمدامین بن فتح‌الله‌زاده اربلی کردی، صوفی و واعظ نقشبندی. وی در نیمه دوم قرن سیزدهم در اربیل/اربل، در شمال عراق، متولد شد. (کردی، مقدمه عزامی، ص۳؛ د.اسلام، ذیل «کردی،محمد امین») شیخ سلامه عزامی( از خلفای او و از بزرگان علمای الأزهر) در مقدمه تنویر‌القلوبِ کردی، بهتفصیل به شرح احوال و سفرها و کرامات او پرداخته است.
کردی تعلیمات خود را نزد پدرش، فتح‌الله‌زاده که شیخ طریقت قادریه بود، شروع کرد (کردی، مقدمه عزامی،ص۳ـ۴؛ د. اسلام، ذیل مادّه) و از طریق عمر ضیاءالدین )متوفی ۱۳۱۸)، که از خلفای بهاءالدین خالد نقشبندی بود، به طریقت خالدیه نقشبندیه پیوست. (کردی،مقدمه عزامی،ص۴؛ دی یونگ، ۱۹۷۸، ص۱۴۲) او چند سال را با شیخ عمر گذرانید و سپس در طریقت نقشبندیه اجازه ارشاد گرفت. (کردی،مقدمه عزامی،ص۴ـ۷؛ د. اسلام، ذیل مادّه) همچنین با اجازه شیخ خویش به سیاحت و زیارت قبور صالحان پرداخت و در این مدت تجربیات غریبی کرد؛ (کردی، مقدمه عزامی، ص۸؛ د. اسلام، ذیل مادّه) از جمله سالهای بسیاری را که در مکه و مدینه سپری کرد، توأم با مکاشفات و تجربه‌های عمیق عرفانی بود، به گونه‌ای که وی حال خود را مشابه حال ابن‌عربی در زمان تألیف فتوحات مکیه وصف کرده است. (د. اسلام، ذیل مادّه؛ کردی،مقدمه عزامی، ص۸-۱۲) او سپس به مصر رفت و جز برای سفری به مکه و مدینه از آنجا خارج نشد. (د. اسلام، ذیل مادّه) وی در مصر به تحصیل در الأزهر پرداخت و در رواق طلاب کُرد در الأزهر ساکن شد. سپس به دهکده اَمْبابِه در بیرون قاهره، و از آنجا به بولاق رفت و در آنجا اقامت گزید، اما گاهی برای دانش‌اندوزی به الأزهر سفر می‌کرد. (کردی،مقدمه عزامی، ص۱۲ـ۱۳؛ د. اسلام، ذیل مادّه(
کردی به علم حدیث و تفسیر علاقه بسیار داشت و تا سالهای پایانی عمرش در مجلس درس سلیم بشری در الأزهر حاضر می‌شد و پس از فراگیری تفسیر و حدیث و فقه شافعی از وی، در بولاق به تدریس حدیث و فقه و کلام پرداخت. (کردی، مقدمه عزامی، ص۱۳ـ۱۴) کردی که تا آن زمان گرایش عرفانی خود را پنهان کرده بود، به سبب اشارتی که در خواب از شیخ عمر دید، به ترویج تعالیم خالدیه نقشبندیه پرداخت و با سفرهای بسیار توانست بسیاری از اهالی قاهره و روستاهای شمال مصر را به طریقت خویش درآورد و حتی مخالفت پیروان طریقت‌های دیگر و هواداران جنبش سلفی، مانع از افزایش مریدان وی نشد. (کردی، مقدمه عزامی، ص۱۴ـ۱۵؛ د. اسلام، ذیل مادّه؛ وایزمن، ص۱۰۰(
محمدامین کردی در ۱۳۳۲ درگذشت و در گورستان قرافه قاهره، نزدیک مقام سیده زینب، دفن شد. (درنیقه، ص۱۳۰؛ د. اسلام، ذیل مادّه(
پس از او، فرزند و نوه‌اش طریقت خالدیه نقشبندیه را تداوم بخشیدند. این طریقت بیشتر در میان طبقات بالای جامعه رواج داشت، اما انشعاباتی که در این طریقت به وجود آمد، مانع از گسترش آن در دیگر کشورهای شمال افریقا و سرزمین‌های جنوب صحرا شد. (دی یونگ، سلسله‌های صوفیانه، ص۱۲۵؛ وایزمن، ص۱۰۱) دیگر خلیفه برجسته کردی، محمد امین سقا بود که بسیاری از نقشبندی‌های معاصر در مصر از اخلاف او هستند. (د. اسلام، ذیل مادّه(
کردی آثار متعددی در فقه و حدیث و تفسیر و عرفان دارد که برخی از مهمترین آنها عبارت‌اند از: تنویر القلوب فی معامله علام الغیوب، در سه بخش: عقاید دینی؛ فقه شافعی؛ و تصوف.وی در این کتاب، اصطلاحات و مفاهیم عرفانی را به شیوه طریقت نقشبندیه بیان کرده است.
مواهب السرمدیه فی مناقب السادة النقشبندیه،شامل شرح احوال مشایخ نقشبندیه تا شیخ عمر ضیاءالدین، و اصول طریقت نقشبندیه. وی به سبب علاقه به تعلیم قرآن، رساله‌ای در علم تجوید قرآن و آداب تلاوت تصنیف کرده که به چاپ نرسیده است. (کردی،مقدمه عزامی، ص۱۶؛ سرکیس، ج۲، ستونهای۱۵۵۴ و ۱۵۵۵؛ زرکلی،ج۶،ص۴۳)
کردی بیشتر بر دو تعلیم نقشبندیه تأکید داشت؛ذکر خفی، و تلاوت دعای معروف به «ختم خواجگان» که توسل به مشایخ نقشبندیه برای دفع بلایا و حوادث است.از‌این‌رو، بخشی از آثارش را به مبحث ذکر قلبی و زبانی و کیفیت و آداب آن در میان نقشبندیه اختصاص داده و به بیان دلایل نقلی و عقلیِ ترجیح ذکر قلبی بر ذکر زبانب پرداخته است. (کردی، تنویر، ص۵۰۸ـ۵۲۰؛ کردی، ۲۰۰۵، ص۲۸۲ـ۲۹۹(
منابع:
(۱) خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۶، بیروت ۲۰۰۲؛
(۲) محمداحمد درنیقه، الطرق النقشبندیه و اعلامها، چاپ جروس برس، طرابلس۱۴۰۷/۱۹۸۷؛
(۳) یوسف الیاس سرکیس، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، قم۱۴۱۰؛
(۴) محمدامین کردی، تنویر القلوب فی معامله علام الغیوب،چاپ سلامه عزامی،بیروت (بی‌تا)؛
(۵) محمدامین کردی، المواهب السرمدیه فی مناقب السادة النقشبندیه، قاهره ۲۰۰۵؛
