محمدانور شحات(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بررسي سبك و شيوه استاد شحات در قرائت قرآن
محمد حسين ملك زاده
طلايه دار نسل جديد قاريان
استاد «شحات محمد انور» قاري بزرگي است كه هم از نظر تاريخي و سني و هم از نظر سبكي، جزء طلايه داران و پيشگامان قراء جديد مصر و جهان اسلام به شمار مي رود.او به كشورهاي مختلفي سفر كرده و محبوبيت زيادي را به دست آورده است.
حفظ قرآن و ميزان آشنايي با تجويد،وقف و ابتدا و اختلاف قراءات
استاد شحات محمد انور تا نه سالگي قرآن را به طور كامل حفظ نمود و تعاليم اوليه قرآني را فرا گرفت.پس از آن، علم تجويد را نزد «علي سيد احمد الفرغچي » آموخت و آن چنان كه در قرائت هايش هم ديده مي شود، تجويد قابل قبولي دارد.
همچنين از نظر«وقف و ابتدا» نيز در بيشتر موارد، وقف و ابتداي مناسبي دارد؛امّا درباره اختلاف قراءات، به خلاف قاريان گذشته كه يكي از بديهي ترين نكات درباره آنها تسلط كامل بر «قراءات سبعه» و يا حتي «قراءات عشرة» بود،شخصي مانند شحات محمد انور،با اين شهرت
و مقبوليت، علاوه بر روايت حفص از عاصم، تنها بر روايت از نافع تسلط دارد و قراءات و روايات ديگر را فرا نگرفته است كه ظاهراً اين دو روايت را نيز از همان «علي سيد احمد الفرغچي» ياد گرفته است.در قرائت هايش هم مي بينيم كه معمولاً مطابق با روايت حفض از عاصم است و گاهي هم به روايت ورش از نافع به قرائت قرآن مي پردازد.و از روايت هاي ديگر خبري نيست؛شحات در مصاحبه اي كه در فروردين سال ۱۳۷۰ توسط راديو قرآن كشورمان با وي ترتيب داده شده بود.
پس از آنكه گفت:تنها همين دو روايت را مي داند به اين نكته اشاره كرد كه اساتيد به من گفتند:از آنجا كه تو صداي خيلي خوبي داري، نيازي نيست كه بيش از اين به تحصيل علم قرائت و آشنايي با اختلاف قراءات بپردازي و برو براي مردم به قرائت قرآن بپرداز.به همين جهت، تحصيل شحات در دانشگاه الازهر تنها به مدت دوسال به طول انجاميد و بعد از طي اين زمان از دانشگاه خارج شده و به صورت جدّي و حرفه اي به كار قرائت پرداخت.
نقطه قوّت قرائت
به راستي كه اساتيد شحات درست تشخيص داده بودند و او واقعاً داراي صوت دلنشين وصداي بسيار زيبايي بود و با دو سال تحصيلي كه آن را هم در «معهد الموسيقي» گذرانده بود با دستگاه هاي موسيقي و حتي نواختن آنها آشنايي زيادي پيدا كرد و بعد از يادگيري خوب الحان و آهنگ ها، موفق به ارائه صوت و لحن كم نظيري شد كه همگان را مجذوب خود ساخت و همين صوت و لحن عالي، نقطه قوّت قرائت شحات به شمار مي رود.البته خود او معتقد است تلاوت قرآن، چيز ديگري است و ربطي به موسيقي ندارد.و به تمامي قاريان توصيه مي كند كه بر اساس تقواي الهي تلاوت كنند.
اين بسيار جالب و اثر گذار است كه فردي پس از طي عاليترين سطوح و مدارج علمي و عملي در زمينه نغمات، الحان ، دستگاه هاي موسيقي، اساس قرائت قرآن را امري فنّي نمي داند؛بلكه تقواي الهي و پرهيزگاري را به عنوان عامل اساسي در قرائت و تلاوت قرآن معرّفي مي كند.
ساختار سبكي
شحات از معدود قارياني است كه علاوه بر بهره برداري از شيوه قرائت قرّاء نسل گذشته، با ذوق و سليقه عالي و به مدد حنجره كم نظير و صوت زيبايي كه خداوند به او عنايت فرموده است، مؤفق به ساختن سبكي جديد و دلپذيري شده است.
سبك شحات از آن جهت كه از قرائت شيوخ و اساتيدش استفاده كرده است، «تأليفي و تركيبي» است و از آن جهت كه ذوق و ابتكار وي نقش به سزايي در ساختن آن داشته است، «بديع و ابتكاري» است.
اوج هايي زيبا
قرائت هاي شحات معمولاً از ارتقاع زيادي برخوردار است و همين امر، زيبايي قرائت وي را به نحو چشمگيري افزايش داده است.و حتّي مي توان گفت اوج هاي زيباي شعّات كه تشويق فراوان حضّار و مستمعين را موجب مي شود از مشخّصه هاي بارز قرائت وي مي باشد.
اين اوج هاي كم نظير با اينكه در بالاترين سطح خود با آزاد كردن كامل صدا همراه است؛ليكن با تسلط خوبي كه اين قاري بزرگ در كنترل و جهت دهي به صوت و لحن خود دارد، عموماً به خارج صوتي و ايجاد يك صداي ناخوشايند و يا خارج لحني، منجر نمي شود.
قرائت شاد
از جمله خصوصيات سبك شحات اين است كه او برخلاف اساتيدي همچون:عبدالباسط و منشاوي و برخي ديگر از قارياني كه قرائت هاي محزوني دارند، از نغمات و الحان شاد استفاده بيشتري كرده و بدين سبب قرائت هاي زيبا و شادي را ارائه كرده است.
و اساساً يكي از فرق هاي سبك نسل جديد قاريان مصري ـ كه شحات نيز جزو آنان مي باشد ـ نسبت به سبك قاريان قديمي، اين است كه قرائت قاريان جديد، شادتر بوده و قاري دست خود را براي به كارگيري دستگاه ها و گوشه هاي شاد و گوشنواز، بازتر مي بيند.و لذا به عكس قرائت پيشينيان كه تا حدودي خشك و تحت ضابطه به نظر مي رسد اين قرائت ها،آزاد مي باشند.
شحات براي آنكه بتواند قرائتي با دو خصوصيت پيش گفته(مرتفع و شاد) داشته باشد از «بياتي» كه در آغاز تلاوت هايش مي خواند مسير قرائت خويش را تعيين مي كند و به همين خاطر مي بينيم نوع «بياتي» كه براي شروع قرائت از آن استفاده مي كند با بياتي كه مثلاً مصطفي اسماعيل يا عبدالباسط براي ابتداي قرائت انتخاب مي شود بسيار متفاوت است؛زيرا «بيات» شحات كاملاً با قرائت بلند و شاد خويش هماهنگ و متناسب است و او را به راحتي به دستگاه زيباي «رست» منتقل مي كند.
رديف آهنگي
همچنان كه مي دانيد براي اجراي نغمات قرآني در طول يك قرائت، رديف ها و ترتيب هاي مختلفي وجود دارد كه اساتيد و قاريان با توجه به مسائل و عوامل گوناگون، رديف مطلوبشان را برمي گزينند و شحات محمد انور نيز بر اساس مشخصات و ويژگي هاي سبكش(مانند شاد بودن) در بيشتر قرائت ها از رديف آهنگي زير استفاده مي كند:
بيات ـ رست ـ چهارگاه ـ سه گاه ـ حجاز و…
البته علاوه بر اين مقامات اصلي،مقامات فرعي و گوشه هايي را نيز در ميان برخي از اين دستگاه ها به اجرا در مي آورد، كه از جمله مي توان به اجراي «رمل» در دستگاهي مانند «سه گاه» اشاره كرد كه استاد شحات، اين كار لحني را به زيبايي هر چه تمام تر انجام مي دهد.
نغمه چهارگاه
در قرائت هاي قاريان بزرگ مي بينيم كه هر قاري، متناسب با سليقه و علاقه خود و يا به خاطر تسلّط ويژه اي كه بر روي يك لحن دارد، از آن لحن استفاده بيشتري مي برد و يا آن مقام را از مقامات ديگر، زيباتر اجرا مي كند.اگر بخواهيم چنين لحني را درقرائت هاي شحّات پيدا كنيم قطعاً بايد به سراغ نغمه هاي چهارگانه برويم؛زيرا نغمه چهارگانه در قرائت اين استاد مصري از جايگاه خاصي برخوردار است و او تبحّر زيادي در اجراي اين لحن دارد و به صورت گسترده از اين دستگاه استفاده مي كند.تا آنجا كه شايد نتوان قرائتي از اين استاد مصري را يافت كه مقام چهارگاه در آن وجود نداشته باشد.
جالب آنكه حتّي قرائت معروف سوره «حمد» را به جاي آن كه به مقام بيات ختم كند، با نغمه چهارگاه به پايان مي برد و فرود مي آيد.با اين اوصاف به خوبي آشكار شد كه اگر كسي بخواهد تكه هاي بسيار زيبايي از چهارگاه شنيده و يا اين مقام را با قسمت هاي مختلف آن فرا گيرد قطعاً بايد از قرائت هاي استاد شحات بهره ببرد.همچنين تركيب هاي زيبايي از چهارگاه با الحان يا گوشه هاي ديگر مانند تركيب چهارگانه با «رست»، «صبا»، «ماهور» و يا «عجم» از بخش هاي مهمّ اجراي اين لحن به وسيله شحات است.
تفاوت قرائت هاي مصر با ايران
به دليل استقبال بي نظير مردم قرآن دوست ميهن اسلاميمان از قرائت قرّاء بزرگ و تشويق هايي پي در پي و فراوان مستمعين كه در پايان هر قسمت با فريادهاي انفجاري «الله ـ الله» تمامي قراء مصري را شگفت زده كرده،به وجد مي آورد، استاد شحات نيز متأثر از همين تشويق ها و استقبال مستمعين ايراني و بنابر مثل معروف «مستمع صاحب سخن را برسر ذوق آورد»، قرائت هايش در ايران به صورتي عموم پسندتر، زيباتر و متنوع تر از قرائت هايش در كشور مصر مي باشد و در عوض، قرائت هاي مصري او، فنّي تر است.
