محمدعلی تهانوی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
با آن که دانشنامه کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، شاهکار علامه محمدعلی تهانوی، یکی از بزرگ‌ترین نگاشته‌ها در زمینه اصطلاح شناسی در زبان تازی و فارسی است و نویسنده از سرشناس‌ترین کسان در این رشته است، ولی آگاهی چندانی از زیست نامه او در دست نیست.
نه تنها درباره نام او، که درباره تاریخ تولد و مرگش نیز همداستانی نمی‌بینیم. بطرس بستانی نام او را محمدعلی و جرجی زیدان محمد صابر بر فاروقی سنی حنفی تهانوی نوشته‌اند.
زرکلی و کحاله نام نویسنده کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم را محمد بن علی نگاشته‌اند.
در فهرست کتابخانه خدیوی مصر نام تهانوی محمد بن محمد بن جابر آمده است. عبدالحی حسینی نام او را محمدعلی پسر شیخ علی بن قاضی محمد حامد پسر محمد صابر فاروقی سنی حنفی تهانوی نوشته است. فاروقی در پیوند به لقب
خلیفه دوم (فاروق) است که دولت مستقل فاروقیان در خندیشی هند پس از مرگ فیروز تغلق در آن سرزمین روی کار آمد و نام خود را از
عمر بن خطاب گرفت. این دولت در سال‌های پایانی سده هشتم هجری بر دهلی فرمان می‌راند و تا سال‌های آغازین سده یازدهم پایید. پیداست که حنفی در پیوند به
مذهب حنفی است، که از دیرباز در شبه قاره و پیرامون آن رواج داشته است. تهانوی در پیوند به تهانه بهون از روستاهای مظفر نکر هند و از شهرک‌های دلهی (دهلی) بوده است.
آنچه از منابعی که درباره تهانوی نوشته‌اند، بر می‌آید این است که او در سال‌های پایانی سده یازدهم هجری، هفدهم میلادی پا به جهان گذاشت. بیشتر تاریخ نگاران، تهانوی را از دانشوران سده دوازدهم، هجدهم دانسته‌اند.
درباره تاریخ مرگ تهانوی نیز به درستی چیزی نمی‌دانیم. همین اندازه می‌دانیم که این نویسنده دانشور و سرشناس، برابر آنچه از کشاف پیداست، در سال ۱۱۵۸، ۱۷۴۵ هنوز می‌زیست و زنده بود. این تاریخ درست هم زمان است با فروپاشی
دولت مغول هند؛ برای همین است که نمی‌توانیم به درستی و با اطمینان دریابیم که این نویسنده کم و بیش چند سال پس از ۱۱۵۸ زنده مانده بود.
شگفتا که عبدالحی حسینی هم که پیشین‌ترین نگاشته را درباره تهانوی بر جا نهاده است و دیگران از او گرفته‌اند، چیزی در این زمینه نگفته است. بدین گونه، آنچه بر پایه پاره‌ای از منابع آمده است که کتاب کشاف اصطلاحات، در آغاز سده سیزدهم هجری، نوزدهم میلادی پدیدار گردید و از افزوده‌های شاگردان تهانوی است که متن کشاف را رونویسی می‌کردند.
تهانوی در دانش‌های زبان تازی،
فقه ،
حدیث ، تاریخ، ستاره شناسی،
فلسفه ، تصوف و دیگر دانش‌ها کارکرد و اندوخته‌های خوبی پدرش از دانشمندان بزرگی بود که او را «قطب زمان» می‌نامیدند.
همان گونه که می‌دانیم، با لشکرکشی سلطان محمود غزنوی زبان و ادبیات فارسی و فرهنگ ایرانی، اسلامی در سرزمین پهناور هند رواج گرفت. پادشاهان دیگری که بر هند فرمان راندند و به ویژه مغولان هند، در راه گسترش دانش، کوشش‌های بی دریغی انجام دادند. بدین گونه، تهانوی از میراث کهن و ارزشمند علمی، فرهنگی برخوردار بود.
زبان مادری تهانوی هندی بود و به دو زبان تازی و فارسی چیرگی داشت. گاهی در برابر یک واژه با آوردن فارسی آن، اصطلاح وابسته را به کار می‌گیرد. برای نمونه، در برابر اصطلاح وجود می‌نویسد: «وجود، به فارسی: هستی. یا بودن در برابر نیستی...»
یا در برابر واژه فارسی شیوه چنین نوشته است: شیوه در فارسی به معنای راه و روش است.
از تهانوی تنها سه نگاشته به دست ما رسیده است:
۱. احکام الاراضی که در بیان معنای دارالاسلام و دارالحرب و گونه گونه زمین‌ها و احکام وابسته به آن هاست! از این کتاب برگی دو دست نگاشت به شماره‌های ۱۷۳۰ و ۱۵۹۹ در کتابخانه هند و بانکی پور نگاهداری می‌شود.
۲. سبق الغایات فی نسق الآیات که در
تفسیر قرآن است و به سال ۱۳۱۶ هجری قمری ۱۸۹۸ میلادی در هند به چاپ رسیده است. پاره‌ای از زندگی نامه نویسان این کتاب را نگاشته تهانوی دانسته‌اند.
۳. کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم که زبانزدترین و مهم‌ترین نگاشته‌های اوست.
نرم افزار
قاموس۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
