محمدکمالالدین حریریزاده (خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد كمالالدین حریریزاده، صوفى و نویسنده ترك در قرن سیزدهم. وى در ۱۲۶۷ در استانبول به دنیا آمد. نسبش به ابوالحسن على حریرى (متوفى ۱۲۴۸)، از نوادگان شیخ احمد رفاعى و مؤسس شاخه حریریه طریقت رفاعیه، میرسد. وى از خاندان معروف حریریزادههاى حلب بود. (حریریزاده، ج ۱، گ ۲۹۲پ؛ حریریزاده، ج ۱، گ ۲۸۹ر(
پدر حریریزاده، شیخ سید عبدالرحمان، نیز از مشایخ بود. حریریزاده دوران تحصیل خود را در استانبول گذراند. فقه حنفى را نزد علامه قاضى شیخ عبداللطیف عمربخارى حلبى، و كتابهاى حدیث (از جمله صحیح بخارى) را نزد علامه شاكر افندى فراگرفت. (حریریزاده، ج ۱، گ ۸۱ر، ۸۳پ ـ ۸۶پ) در نوجوانى، هنگام تحصیل علوم فقه و تفسیر و حدیث، به تصوف گرایید و نخستین طریقتى كه از طریق پدرش بدان منتسب گشت، حریریه بود. وى به خلوتیه و شعب دیگر رفاعیه نیز منسوب است. (حریریزاده، ج ۲، گ ۲۱۷ر؛ بروسهلى، ج ۱، ص ۱۵۵)
او پس از درگذشت پدرش به تجارت پرداخت، ولى پس از مدتى دوباره به تحصیل علوم دینى روآورد و براى تحصیل سفرهاى بسیار كرد و به دیدار بسیارى از مشایخ رفت. (حریریزاده، ج ۳، گ ۳۰۴پ) وى در استانبول و نیز اسكوب، نزد شیخ محمد نورالعربى حسینى (از مشایخ مشهور ملامیه، متوفى ۱۳۰۵) رفت و در ۱۲۸۹ با او بیعت كرد و از وى قصیده تائیه ابنفارض، رسالة الاحدیة و فصوصالحكم ابنعربى را آموخت و خلافتنامه طریقت ملامیه را نیز از او گرفت. حریریزاده به واسطه شیخش، نورالعربى، كه به طریق روحانى به حاجى بكتاشولى منتسب بود، به بكتاشیه نیز انتساب داشت. (د.ا. د. ترك، ذیل مادّه) حریریزاده در سفر به سِلانیك از شیخ علیرضا افندى (متوفى ۱۲۹۵) خلافت رمضانیه و از شیخ ادیب لطفى افندى خلافت سنانیه را گرفت. (د.ا. د. ترك، ذیل مادّه؛ گولپینارلى، ص ۳۶۸) همچنین از طریق شیخ عبداللطیف بخارى در ۱۲۸۷ به طریقت قادریه و از طریق شیخ شرفالدین ادرنوى/ ادرنهاى به طریقت سزائیه منتسب گشت. او تقریباً به دویست طریقت اصلى و شعب آنها انتساب یافته است. (د. ا. د. ترك، ذیل مادّه)
حریریزاده در تصوف طریق اعتدال را در پیش گرفته بود و پیمودن راه شریعت را بهترین طریق میدانست و از اینكه خداوند، خدمت علماى ظاهر و باطن را نصیب وى ساخته است، سپاسگزار بود. او ابنعربى را از اولیاى برجسته و از مشایخ معتبر میدانست و معتقد بود آنچه از آراى او مغایر شریعت است، خطاست ولى نباید درباره وى راه افراط و تفریط پیمود و او را به سبب خطاهایش به كلى مردود شمرد یا همه گفتههایش را پذیرفت. (حریریزاده، ج ۳، گ ۹۹ر)
حریریزاده در ۱۲۹۹ درگذشت و در درگاه شیخ حاسب افندى، در محله ایوب استانبول، به خاك سپرده شد. (د. ا. د. ترك، ذیل مادّه) محمدطاهر بروسهلى، مشهورترین شاگرد او، جانشین وى شد. (بروسهلى، ج ۱، ص ۱۵۵؛ گولپینارلى، ص (۳۶۹
او بالغ بر ۴۵ اثر دارد (وصاف، ج ۳، ص ۱۲۳ـ۱۲۴؛ بروسهلى، ج ۱، ص ۱۵۶ـ۱۵۷) كه برخى از مهمترین آنها عبارتاند از:
آثار عربى: ۱) تبیان وسائل الحقائق فى بیان سلاسل الطرائق، مشتمل بر سه مجلد بزرگ، كه به مثابه دایرةالمعارف طریقتهاست و در آن از ۱۵۰ طریقت و مؤسسان و مشایخ آنها و كیفیت سلوك در هر طریقت بحث شده است. نسخهاى از این اثر در كتابخانه سلیمانیه (بخش فاتح ابراهیم افندى، ش ۴۳۰ـ۴۳۲) موجود است. (بروسهلى، ج ۱، ص ۱۵۶؛ گولپینارلى، ص ۳۶۹؛ د. ا. د. ترك، ذیل مادّه؛ آشكار، ص ۲۱۳ـ۲۱۵)
(۲ جواهرالملوك العالیة فى بواهر سلوك الشاذلیة، درباره زندگى ابوالحسن شاذلى و اساس تعالیم شاذلیه. (كتابخانه سلیمانیه، بخش خانقاه شاذلى، ش ۵۷(
۳ ) الموردالخاص بالخواص فى تفسیر سورةالاخلاص. یعقوب چیچك این كتاب را تصحیح و چاپ كرده است. (استانبول ۱۳۷۵ش/۱۹۹۶)
آثار تركى: ۱) فجرالاسماء و صبح المسمى، مشتمل بر شرح اسماء سبعهاى كه در مراحلِ سلوكِ خلوتیه و شَعبانیه و بَكریه اهمیت دارد. (كتابخانه سلیمانیه، بخش محمود افندى، ش ۳۱۵۹)
(۲ فتح/ فسح درّ الاَغلى شرح دَوْر الاعلى، كه شرح حزب دورالاعلى ابنعربى است. (كتابخانه سلیمانیه، بخش ترنووالى، ش ۹۶۴(
۳ ) حقیقةالطریقة، ترجمه مكتوباتى است كه شیخ عبدالغنى نابلسى به نام وسائلالتحقیق و رسائل التوفیق گردآورى كرده است. (كتابخانه سلیمانیه، بخش ترنووالى، ش ۴/۸۹۸)
(۴ روشن دلنواز، شرح تركى بر گلشن راز شیخ محمود شبسترى است، كه در آن از شرح شیخ محمد بن یحیی نوربخشى نیز استفاده كرده است. (كتابخانه سلیمانیه، بخش محمود افندى، ش ۲۷۵۳)
منابع :
(۱) محمدطاهر بروسهلى، عثمانلى مؤلف لرى، استانبول ۱۳۳۳ـ ۱۳۴۲؛
(۲) كمالالدین حریریزاده، تبیان وسائل الحقائق فى بیان سلاسل الطرائق، نسخه خطى كتابخانه سلیمانیه استانبول، مجموعه فاتح، ش ۴۳۰ـ۴۳۲؛
(۳) عبدالباقى گولپینارلى، ملامت و ملامتیان، ترجمه توفیق ه. سبحانى، تهران ۱۳۷۸ش؛