محمود بن هدایت‌اللّه افوشته‌ای نطنزی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمود بن هدایت‌الله افوشته‌ای نطنزی، از شعرا و فضلای دوران شاه عباس اول
صفوی است.
وی علاوه بر تسلط در نظم و نثر، در فن
تاریخ و
حدیث هم دست داشته و اشعار زیادی سروده و از آن‌ها دیوانی فراهم ساخته و آن را بر اساس «حواس خمسه» به پنج قسمت تقسیم کرده است:
- دیوان اول و دوم، در غزلیات عاشقانه به نام‌های «مجازیه» و «غایت المجاز».
- دیوان سوم، شامل قصاید و مقطعات و اقسام دیگری از شعر در
حمد خدا و
رسول به نام «حاصل الحیات».
- دیوان چهارم در مدح پادشاه و اعیان زمان به نام «اضطراریه».
- دیوان پنجم موسوم به «براءة القلم».
هیچ یک از این دیوان‌ها تاکنون به دست نیامده و تنها چیزی که ما را به هنر شاعری مؤلف رهنمون می‌کند، اشعار نسبتا مفصلی است که وی به مقتضای کلام در لابلای حوادث تاریخی آورده که به جز مواردی اندک، بقیه اثر طبع خود اوست و اگر اشعار دیوان‌های یاد شده نیز بر این نسق باشد، از لطف ادبی خالی بوده است.
از زندگانی مؤلف، به جز مطالبی که خود او در دیباچه کتاب آورده است، اطلاع دیگری نداریم و در منابع دیگر نیز سخنی از این باب نرفته است. وی خود را اهل نطنز و از دهکده افوشته، که در جوار این شهر واقع است، معرفی می‌کند و می‌نویسد: بهرام میرزای صفوی (برادر شاه تهماسب) در وقتی که حاکم
مشهد بود و «لوای درویش نوازی» می‌افراخت، پدرش را که از «صلحا و اتقیا» بود، مورد لطف و عنایت خویش ساخته و برای او در یکی از محلات خارج شهر، خانه‌ای به مبلغ هشت تومان تبریزی خریداری کرده و موجبات آسایش خاطر وی را فراهم آورده است. مؤلف که از این لطف و احسان بهرام میرزا در حق پدرش بی نصیب نمانده، دوران کودکی و جوانی خود را در راه کسب
علم و
معرفت و خواندن و نوشتن قصص و حکایات و استماع
احادیث و نقل اخبار و نظم اشعار گذرانده و از همین جا به تاریخ و سیر و سرودن شعر علاقه‌مند گردیده است.
مؤلف در اواخر
عمر، طبیعتش از دنیای تخیلات شاعرانه به جهان حقایق و مطالعه در اخبار و احادیث پر گشوده و رغبتی تمام به تحقیق در تاریخ و سیر یافته است، تا آن که در اوایل بهار سال ۹۹۸ ق. که شاه عباس بزرگ برای تنبیه یعقوب خان ذوالقدر حاکم متمرد فارس، به آن سامان لشکر کشید و قلعه مستحکم اصطخر را که پناهگاه او بود گشود، مؤلف تحت تاثیر این واقعه که آن را از «مقوله خرق عادات» شمرده، به پیشنهاد صاحبان ذوق به تدوین کتابی درباره حوادث دوران خود همت گماشته و نام این اثر را «نقاوه الآثار فی ذکر الاخیار» گذارده است. در این هنگام نویسنده، به گفته خود شصت ساله بوده، بنابراین، تاریخ ولادتش با سال ۹۳۸ ق، که هشتمین سال پادشاهی تهماسب اول صفوی است، تقارن دارد و در زمان تدوین کتاب؛ یعنی ۱۰۰۷ ق، شصت و نه سال از عمر او می‌گذشته است
نقاوة الآثار فی ذکر الاخیار (کتاب)
نرم افزار تاریخ اسلامی ایران، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
