• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مخض (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




مَخْض (به فتح میم و سکون خاء) از واژگان نهج البلاغه به معنای تحریک شدید است. این کلمه چهار بار در نهج‌ البلاغه آمده است.



مَخْض (مثل عقل) به معنای تحريک شديد است. «مَخَضَ‌ الشيءَ مَخْضاً: : حرَّكهُ‌ تحريكاً شديداً» و نيز به معنى خارج كردن كره از شير است.


حضرت علی (علیه‌السلام) درباره زمين فرموده:«فَجَعَلَهَا لِخَلْقِهِ مِهَاداً، وَبَسَطَهَا لَهُمْ فِرَاشاً! فَوْقَ بَحْر لُجِّيّ رَاكِد لاَ يَجْرِي، وَ قَائِم لاَ يَسْرِي، تُكَرْكِرُهُ الرِّيَاحُ الْعَوَاصِفُ، وَ تَمْخُصُهُ الْغَمَامُ الذَّوَارِفُ» (يعنى زمين را براى مخلوق خود آماده كرد، و براى آن‌ها بگسترانيد در بالاى‌ درياى بزرگى كه ايستاده است و به جایى نمى‌رود و ايستاده است كه به جایى سرايت نمى‌كند، بادهاى تند او را در رفت و آمد قرار مى‌دهد و ابرهاى باران‌زا آن‌را حركت مى‌دهند.) (شرح‌های خطبه:
منظور از «بحر لجّى» درياهاى روى زمين است و نمى‌شود منظور درياى مذاب مركز زمين باشد، زيرا آن را بادها حركت نمى‌دهد، فوق بودن زمين، ظاهرا به علت ارتفاع سطح خشكي‌ها از درياست. منظور از ضمير «تمخضه» درياى ابرها است كه بالا رفته و به صورت درياى بالدار درآمده است.
حضرت درباره اوّل خلقت فرموده:«فَمَخَضَتْهُ مَخْضَ السِّقَاءِ، وَ عَصَفَتْ بهِ عَصْفَهَا بِالفَضَاءِ» سقاء به كسر اول مشكى است كه در آن شير را حركت مى‌دهند تا كره از شير گرفته شود، يعنى: «آن باد، دريا را به شدت حركت داد مانند حركت دادن مشک شير را و بر آن وزيد وزيدنى در هوا.» (شرح‌های خطبه: )


این کلمه چهار بار در نهج‌ البلاغه آمده است.


۱. قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۲، ص۹۶۶.    
۲. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت-الحسینی، ج۴، ص۲۲۹.    
۳. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۵، ص۱۷۱.    
۴. السید الشریف الرضی، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۵۲۱، خطبه ۲۱۱.    
۵. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ص۲۱۸، خطبه ۲۰۶.    
۶. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۳۲۹، خطبه ۲۱۱.    
۷. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۵۱۳، خطبه ۲۱۱.    
۸. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۴۷.    
۹. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۴۹.    
۱۰. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۸، ص۱۸۱.    
۱۱. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۷۲.    
۱۲. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۱، ص۵۱.    
۱۳. السید الشریف الرضی، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۲۹، خطبه ۱.    
۱۴. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ص۱۱، خطبه ۱.    
۱۵. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۴۰، خطبه ۱.    
۱۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۵، خطبه ۱.    
۱۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۲۸۹.    
۱۸. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۳۰۳.    
۱۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین، ج۱، ص۱۳۹.    
۲۰. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۳۷۵.    
۲۱. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱، ص۸۳.    
۲۲. السید الشریف الرضی، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۵۲۱، خطبه ۲۱۱.    
۲۳. السید الشریف الرضی، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۲۹، خطبه ۱.    



قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه،برگرفته از مقاله «مخض»، ج۲، ص۹۶۶.    






جعبه ابزار