مدرسه پریزاد خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پریزاد ، مدرسه ، از مدارس قدیم مشهد بود. در ضلع غربی بیوت بالاسر حرم مطهّر امام رضا علیه السلام ، جنب مسجد گوهرشاد و روبروی مدرسه دو در واقع است . بنای آن در ۸۲۳ پایان یافته است . بانی و واقف آن پریزاد خانم ، ندیمه گوهرشادآغا، همسر شاهرخ تیموری بوده است . پریزادخانم از نوادگان ربیع بن خَیْثَم معروف به خواجه ربیع (متوفی ۶۱ یا ۶۳) و همسر میرزا میرک حسینی ، متولی مزار خواجه ربیع ، بود. پریزاد طبق وقفنامهای مفصل که نسخه اصل آن در اداره اوقاف خراسان موجود است ، تولیت این مدرسه و موقوفات بسیار آن را که برای مستمری ماهانه طلاّ ب و دیگر هزینهها منظور داشته بود، به همسرش تفویض کرد.
در منابع نامی از مدرّسان و طلاّ ب مدرسه نیامده است ، اما از علاقه و ارادت قلبی واقف به اهل بیت علیهم السلام چنین برمیآید که مدرّسان و طلاّ ب شیعه در آنجا به بحث و فحص اشتغال داشتهاند. شمار طلاّ ب به بیست و گاهی سی تن می رسیده که همگی از محل موقوفات مدرسه دارای مسکن و معاش بودهاند و چنانکه از متن وقفنامه برمیآید، جز اولاد ذکور واقف ، فقط طلاّ بِ زائر فقیر حق داشتهاند که برای سه ماه در مدرسه اقامت گزینند.
بنابر کتیبه موجود، مدرسه پریزاد در ۱۰۹۱ در زمان شاه سلیمان صفوی (متوفی ۱۱۰۵) به فرمان نجفقلی خان ، بیگلربیگی قندهار، و به اهتمام آقامحمدباقربیگ و میرزاشکرالله ، بازسازی شد. برسردرِ مدرسه کتیبهای حاوی احادیثی در فضیلت علم و عالمان به خط ثلث بر زمینه کاشی معرّق به چشم میخورد (اعتمادالسلطنه ، ج ۲، ص ۵۴۲ ـ۵۴۳؛ خراسانی ، ص ۶۶۸). در ۱۳۴۶ ش اداره اوقاف به مرمت مدرسه پریزاد همت گماشت ، اما در ماجرای تخریب بازار و توسعه اطراف حرم در ۱۳۵۴ ش ، این مدرسه به صورت ویرانهای درآمد (خامنه ای ، ص ۱۲۶). در ۱۳۶۳ ش آستان قدس رضوی بازسازی آن را با همان شکل نخستین آغاز کرد و در ۱۳۶۸ ش به پایان برد.
مدرسه پریزاد از نوع مدارس چهار ایوانی عهد تیموریان ، و دارای ۲۲ حجره در دو طبقه برای سکونت طلاّ ب است . سطح دیوارها و لچکی ایوانها و غرفهها با کاشی معرّق و گچبریهای نفیس تزیین شده است . کتیبههایی به خط ثلث و کوفی ، دربردارنده احادیث معصومین علیهم السلام ، از دیگر تزیینات آن است که اگرچه در سطح وسیعی بازسازی شدهاند، اما از طرح و نمای نخستین بنا حکایت دارند.
فهرست منابع :
(۱) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه ، مطلع الشمس ، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۱ـ۱۳۰۳، چاپ تیمور برهان لیمودهی ، چاپ افست تهران ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش ؛
(۲) سیدعلی خامنهای ، گزارشی از سابقه تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیّه مشهد ، مشهد ۱۳۶۵ ش ؛
(۳) محمدهاشم خراسانی ، منتخب التواریخ ، تهران .