مدینی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن عمر مدینی (
۵۰۱ ـ
۵۸۱ هـ.ق) مقری، لغوی، محدث، اخباری، نسب‌شناس و فقیه شافعی بود.
او نزد استادان بزرگی چون محمد بن حسین مزرفی، اسماعیل بن محمد تیمی و حسن بن عباس رستمی دانش آموخت.
وی سپس برای تکمیل علوم به
همدان و
بغداد سفر کرد.
ایشان از برجستگان عصر خویش در
علم حدیث بود و شاگردان فراوانی چون ابوسعد سمعانی، حازمی، عبدالغنی مقدسی و عبدالقادر رهاوی پرورش داد.
او در
نحو و
لغت نیز مهارت داشت و به پارسایی، زهد و تواضع شهرت یافته است.
آثارش فراوان است و از مهم‌ترین آنها
المغیث (تکمله‌ای بر الغریبین هروی)،
الزیادات (ذیل بر الانساب ابن طاهر مقدسی) و کتاب‌های گوناگون در انساب، رجال، حدیث و معارف اسلامی است.
وی سرانجام در
جمادی‌الاولی ۵۸۱ (هجری قمری) در اصفهان درگذشت.
ابوموسی محمد بن عمر بن احمد مدینی اصفهانی مقری، لغوی، محدث، اخباری، نسب‌شناس و فقیه شافعی بود.
او در ماه
ذی القعده سال ۵۰۱ (هجری قمری) در
اصفهان دیده به جهان گشود. ۱
پدرش در کودکی او را نزد ابوسعد محمد علی بن محمد کاتب و ابوعلی بن احمد بن حداد و
ابوالقاسم غانم بن محمد برجی و ابومنصور محمد بن عبداللّه بن مندویه برد تا از آنها علم بیاموزد. ۴
او خود نیز نزد برخی استادان حضور یافت و علوم بسیاری آموخت که از آن جمله قرائات ده‌گانه را نزد
محمد بن حسین مزرفی، ۵ اصول
مذهب شافعی و همچنین علم حدیث را نزد
اسماعیل بن محمد تیمی ۶ و فقه شافعی را نزد
ابوعبداللّه حسن بن عباس رستمی فرا گرفت.
او شاگردان بسیاری داشت که از آن جمله می‌توان به ابوسعد سمعانی،
ابوبکر محمد بن موسی حازمی، ابومحمد عبدالغنی مقدسی، ابومحمد عبدالقادر رهاوی،
محمد بن مکی اصفهانی، ابونجیح محمد بن معاویه و ابن حنبلی اشاره نمود. ۹
سمعانی می‌نویسد: «منسوبان به چند شهر ازجمله اصفهان را مدینی می‌گویند؛ لذا ابوموسی که اهل اصفهان بود به مدینی شهرت یافت.» ۲
برخی نیز او را منسوب به شهری قدیمی به نام شهرستانه که بعدها به «جی» تغییر نام یافت و اکنون جزو اصفهان و یکی از محله‌های آن است، می‌دانند. ۳
سپس برای کسب علوم بیشتر سفرهایی نیز به نقاط دیگر ازجمله همدان و بغداد داشت و در آنجا نیز از محضر ابوالقاسم بن حصین،
ابوبکر محمد بن عبدالباقی انصاری و ابوالعز بن کادش بهره علمی برد.
سپس به زادگاه خود اصفهان مراجعت نمود. ۷
مدینی از پیش‌گامان عصر خویش در حفظ و شناخت حدیث بود و در این زمینه تألیفات مفیدی از خود بر جای گذاشت. ۸
ابوموسی در علوم نحو و لغت نیز مهارت کامل داشت. ۱۰
اسنوی او را فردی پرهیزگار، زاهد و متواضع دانسته و می‌نویسد: «او مالی اندک داشت که با آن تجارت می‌کرد و از آن به دیگران انفاق می‌نمود و هرگز از کسی چیزی قبول نمی‌کرد.» ۱۱
مدینی آثار بسیاری در زمینه‌های گوناگون دارد که از جمله آنها کتاب المغیث است که به واسطه آن کتاب الغریبین هروی را تکمیل نمود. دیگر اثر او کتاب الزیادات است که ذیل بر کتاب الانساب استادش محمد بن طاهر مقدسی است. ۱۲ او همچنین کتاب فیما اختلف و ائتلف من اسماء البقاع از نصر بن عبدالرحمان فناری را به اختصار درآورد. ۱۳ کتاب های ذیل از دیگر آثار اوست: تتمة معرفة الصحابه، الاخبار الطوالات، اللطائف فی المعارف، ۱۴ عوالی التابعین، علوم الحدیث، ۱۵ القنوت، تضییع العمر فی اصطناع المعروف الی اللئام، ۱۶ خصائص المسند، ۱۷ الاسماء المشترکه بین الرجال و النساء، انساب المحدثین، الترغیب و الترهیب، دستور المذکرین، الذخیرة والعدة فی مناقب ابی عبداللّه بن جنده، ذیل اسماء الصحابه لا بن منده، سباعیات فی الحدیث، الشرح المکمل فی نسب الحسن المهمل، کتاب الحفظ و النسیان، کتاب الوظائف، من اسمه صالح، من اسمه عطاء، نزهة الحفاظ. ۱۸
مدینی سرانجام در ماه جمادی الاولی سال ۵۸۱ (هجری قمری) در اصفهان درگذشت. ۱۹
پی نوشت ها
[۱] ـ وفیات الاعیان ۴ / ۲۸۶. ۲ ـ الانساب ۵ / ۲۳۵. ۳ ـ المختصر المحتاج الیه ۱۵ / ۴۷. ۴ ـ المستفاد من ذیل تاریخ بغداد ۱۹ / ۳۰. ۵ ـ غایة النهایه ۲ / ۲۱۶. ۶ ـ طبقات الشافعیه ( اسنوی ) ۲ / ۲۴۰. ۷ ـ المستفاد من ذیل تاریخ بغداد ۱۹ / ۳۰. ۸ ـ وفیات الاعیان ۴ / ۲۸۶. ۹ ـ سیر اعلام النبلاء ۲۱ / ۱۵۲. ۱۰ ـ المستفاد من ذیل تاریخ بغداد ۱۹ / ۳۰. ۱
[۲] ـ طبقات الشافعیه ( اسنوی ) ۲ / ۲۴۰. ۱۲ ـ وفیات الاعیان ۴ / ۲۸۲. ۱۳ ـ معجم مصنفی الکتب العربیه ۶۵۰. ۱۴ ـ المستفاد من ذیل تاریخ بغداد ۱۹ / ۳۰. ۱۵ ـ الوافی بالوفیات ۴ / ۲۴۶. ۱۶ ـ سیر اعلام النبلاء ۲۱ / ۱۵۲. ۱۷ ـ الاعلام ۶ / ۳۱۳. ۱۸ ـ هدیة العارفین ۲ / ۱۰۰. ۱۹ ـ وفیات الاعیان ۴ / ۲۸۶.
دیگر منابع: مرآة الجنان ۳ / ۳۲۱؛ تاریخ ابن الوردی ۲ / ۹۳؛ دول الاسلام ۳۰۷؛ المقفی الکبیر ۲ / ۳۳۷؛ ایضاح المکنون ۳ / ۴۷۲؛ کشف الظنون ۱ / ۴۱۰؛ طبقات الشافعیة الکبری ۶ / ۱۶۰؛ معجم المؤلفین ۱۱ / ۷۶؛ العبر ۳ / ۸۴؛ شذرات الذهب ۴ / ۲۷۳؛ البدایة و النهایه ۱۲ / ۳۱۸؛ تذکرة الحفاظ ۴ / ۱۳۳۴؛ النجوم الزاهرة ۶ / ۱۰۱؛ اسد الغابة ۱ / ۱۳۳.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلام، برگرفته از مقاله «محمد بن عمر مدینی»، ج۴، ص۳۸۴.
