مردم و عدم پذیرش خلافت امام علی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: فضایل امام علی،
سقیفه،
عرب جاهلی،
جانشین پیامبر.
پرسش: چرا مردم با شناخت فضایل امام علی (علیه‌السّلام) بر حکومت وی گردن ننهادند؟
پاسخ اجمالی: جریان سقیفه بیشتر به
کودتا شباهت دارد تا انتخاب جانشین برای پیامبر، مردم درقبال کودتاهای دیگر که در جهان به وقوع می‌پیوندد نمی‌توانند نقش چندان تعیین کننده‌ای داشته باشند؛ آن هم مردم
عربستان آنروز که جز اندکی فاقد بلوغ سیاسی لازم بودند؛ عوامل دیگری نیز مانند: تفکر جاهلی،
حسادت، رقابت گروه‌های حاکم بر مدینه و ... وجود دارد تا مردم فضایل امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام) را نادیده گرفته و به سراغ شخصی دیگر بروند.
جریان سقیفه چنانکه
عمر خود از آن به
فلته یاد کرده بیشتر به کودتا شباهت دارد تا انتخاب جانشین برای پیامبر، مردم درقبال کودتاهای دیگر که در جهان بوقوع می‌پیوندد نمی‌توانند نقش چندان تعیین کننده‌ای داشته باشند؛ آن هم مردم عربستان آنروز که جز اندکی فاقد بلوغ سیاسی لازم بودند؛ در این راستا می‌توان عوامل دیگری را نیز موثر دانست.
اولین عامل در این راه، برگشت مردم به تفکّر زمان جاهلی بود، تفکّری که در آن همه چیز دور قبیله و بزرگ آن می‌چرخید، چون هنوز
عقیده اسلامی در دل‌های آن‌ها رسوخ نکرده و قومیت و
قبیله‌گرایی در تفکّر آن‌ها جای داشت از این رو منافع و
مصالح اسلام را فدای منافع و خواسته‌های قبیله‌ای خود کردند و با این‌که
امام علی (علیه‌السّلام) از نظر قرابت و خویشاوندی، پیوندی نزدیک با
پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و آله‌و‌سلّم) داشت و از نظر
علم و دانش و
عدالت و اطلاع از سیاست، سرآمد همه یاران پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و آله‌و‌سلّم) بود، ولی با همه این شایستگی‌ها، مردم به سراغ او نرفتند چون تابع سران قوم خود بودند و سران آن‌ها غیر او را برگزیدند و مردم سراغ غیر او رفتند.
عامل بعدی حسادت و
کینه‌توزی و
انتقام‌جویی بود، که این هم به تفکّر جاهلی آن‌ها باز می‌گردد چون عرب جاهلی به انتقام‌جویی و کینه‌توزی مشهور بود و هیچ‌گاه از فکر انتقام بیرون نمی‌آمد و بارها به خاطر مسائلی بی‌ارزش سال‌ها با هم به جنگ و خونریزی می‌پرداختند. اکنون نیز گروهی از مسلمانان دشمنان و رقبای حضرت علی (علیه‌السّلام) به شمار می‌آمدند و گروهی دیگر که
دین و
ایمان خوبی نداشتند و چون دیدند بزرگان اصحاب در خلافت بر امام علی (علیه‌السّلام) سبقت گرفتند، گمان کردند این به خاطر دستور خاصی از جانب پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و آله‌و‌سلّم) می‌باشد، و گروهی دیگر که اکثریت را تشکیل می‌دهد، و رای ثابتی از خود نداشتند و همیشه تابع و پیرو قدرت حاکم هستند، به حدی که اگر
نماز واجب را از دین حذف کنند، آن‌ها نیز آن را ترک می‌کنند به این جهت دستورات پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و آله‌و‌سلّم) در مورد
خلافت امام علی (علیه‌السّلام) پایمال و کهنه گردید و پنهان ماند.
و به قول
ابوجعفر نقیب، بعضی به خاطر حسادت، برخی دیگر به خاطر جوانی حضرت، دوست نداشتند امام علی (علیه‌السّلام) بر آن‌ها مسلط شود، و بعضی دیگر از بیم پایبندی شدید، و سختگیری او در امور دینی و برخی به خاطر دشمنی که با او داشتند، خلافت را از امام علی (علیه‌السّلام) سلب نمودند.
و با این کار ثابت کردند که اسلام و ایمان جز سرپوشی بر چهره جاهلیت ایشان نبوده است.
عامل بعدی، جریان رقابت گروه‌های حاکم بر مدینه بود که این گروه‌ها از زمان جاهلیت دائماً بر سر قدرت، جنگ و خونریزی داشتند، بعد از
رحلت پیامبر این اختلافات چنان آتشی زیر خاکستر دوباره سر برآورد،
انصار که پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و آله‌و‌سلّم) و
مهاجرین را پناه داده بودند و در این راه از جان و مال خود ایثار کرده بودند و احادیث زیادی از پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و آله‌و‌سلم) در مورد فضل آن‌ها وجود داشت، در امر خلافت برای خود حقی غیر قابل انکار قائل بودند و با این تفکّر قدم به سقیفه گذاردند که به خاطر اختلاف جاهلی و دیرینه داخلی خود نتوانستند به این مهم دست پیدا بکنند.
گروه دوّم مهاجرینی بودند که به خاطر نزدیکی و خویشاوندی با پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و آله‌و‌سلّم) خود را سزاوارترین مردم به خلافت می‌دانستند ولی اینها نیز مانند گروه انصار درگیر اختلافات داخلی و قومی بودند که بیشترین آن بین
بنی‌هاشم و دیگر تیره‌های
قریش (
بنی امیه) بود.
قریش به خاطر موقعیت ممتازی که قبل از اسلام در سرزمین
مکه داشت و به خاطر نزدیکی و هم‌قومی با پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و آله‌و‌سلّم) در زمان اسلام، و با تمسک به روایت ساختگی «الائمة من القریش» نتوانستند امر خلافت را به نفع قبیله خود به پایان برسانند.
با توجه به روند قدرت‌گیری عده‌ای که پشت سرهم به توصیه‌ی یکدیگر به قدرت رسیدند از مهمترین عواملی بودند که در کنار عوامل دیگری مانند حسادت و طمع قدرت و قرار دادن مردم در مقابل عمل انجام شده و فشار و زور و تهدید که همه و همه باعث شدند تا مردم فضایل و شایستگی‌های
وصی پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و آله‌و‌سلّم) امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام) را نادیده گرفته و به سراغ شخصی دیگر بروند.
۱ـ آیت‌الله جعفر سبحانی، فروغ ولایت .
۲ـ علی غلامی، جنگ‌های ارتداد و بحران جانشینی پیامبر.
۳ـ علی اکبر ذاکری، حکومت و سیاست.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله "چرا مردم با شناخت فضایل امام علی علیه السّلام بر حکومت وی گردن ننهادند؟"، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۶/۳۰.
