مستوفی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن احمد مستوفی (زنده در
۵۹۶ هـ.ق) از دیوانیان قرن
۶ (هجری قمری) و در کار استیفاء بود.
وی بیشتر عمر خود را در خدمت بزرگان گذرانید.
ایشان در سال ۵۹۶ (هجری قمری)، به فرمان مؤیدالملک قوام‌الدین وزیر خوارزم‌شاهیان، مأمور ترجمه کتاب
الفتوح ابن اعثم کوفی به
فارسی شد.
به گفته مقدمه کتاب، او در پیری کار ترجمه را آغاز کرد.
برخی منابع ترجمه را به‌طور کامل از آنِ او می‌دانند.
اما گروهی بر اساس نسخه‌های متأخر معتقدند وی تنها بخشی از کتاب را ترجمه کرده، پیش از پایان آن درگذشته است و ادامه کار را محمد بن احمد بن ابی‌بکر مابیژنابادی به انجام رسانده است.
بخشی از
فتوح‌الاسلام در سال
۱۳۰۵ (هجری قمری) در
بمبئی چاپ شد و به
اردو نیز ترجمه گردید.
وفات او به احتمال در اواخر قرن ششم یا اوایل قرن
۷ (هجری قمری) رخ داده است.
محمد بن احمد بن ابی‌بکر بن احمد مستوفی هروی زاوی مابیژنابادی ملقب به
رضی و
سید الکتّاب که درباره زندگی‌اش آگاهی دقیقی در دست نیست.
او از دیوانیان و در کار استیفا بوده و تمام دوران حیاتش را در خدمت بزرگان و حاکمان روزگار گذرانیده است.
چنان‌که در مقدمه‌ی کتابی که ترجمه کرده ذکر نموده که آغاز کار ترجمه را در ایام کهولت خود ثبت کرده است بنابراین باید ولادت او در نیمه اول قرن ششم (هجری قمری) اتفاق افتاده باشد.
بخشی از
فتوح الاسلام در سال ۱۳۰۵ (هجری قمری) در بمبیی چاپ شده که دربردارنده حوادث از زمان
وفات پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) تا
رجوع اهل‌بیت (علیهم‌السلام) از
کربلا به
مدینه می‌باشد که این قسمت به اردو نیز ترجمه شده است.
محمد بن احمد در سال ۵۹۶ (هجری قمری)
در سال‌خوردگی، به فرمان مؤیدالملک قوام‌الدین وزیر (از وزرای خوارزم‌شاهیان) هنگامی که در
تایباد بود، دستور یافت کتاب
الفتوح ابن اعثم کوفی متوفای (
۳۱۴ هـ.ق) را به فارسی ترجمه کند.
مترجم در مقدمه کتاب بیان داشته که ایام جوانی و کهولت را در خدمت بزرگان روزگار گذرانیده و در پیری انزوا اختیار کرده و هم در سن پیری کار ترجمه
الفتوح را آغاز نموده است.
مستوفی درباره کار ترجمه‌اش برخی معتقدند کار ترجمه آن کتاب را به تنهایی به پایان رسانید.
اما برخی از پژوهش‌گران بر پایه بعضی نسخه‌های متأخرتر این ترجمه، معتقدند ترجمه آن کار دو نفر می‌باشد.
به این ترتیب که ایشان در عین پیری، کثرت عیال و پراکندگی احوال به کار ترجمه مشغول شد و بخشی از کتاب را تا آن‌جا که: «ابوبکر، ابوعبیده را برای پذیرش امارت مسلمانان سفارش می‌کند؛» به فارسی برگرداند و در این هنگام بر اثر بیماری و کهولت درگذشت.
در نهایت کار او را هم‌نامش
محمد بن احمد بن ابی‌بکر مابیژنابادی از مردم مابیژناباد از روستاهای خواف، به اشاره همان وزیر پی‌گرفت و به پایان رساند.
مستوفی با توجه به زمان آغاز کار ترجمه‌اش می‌توان حدس زد وفات وی در آخرین سال‌های قرن ششم یا اوایل قرن هفتم (هجری قمری) صورت گرفته باشد.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلام، برگرفته از مقاله «محمد بن احمد مستوفی»، ج۴، ص۳۸۷.
