معجم المعاجم (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«معجم المعاجم» اثر احمد شرقاوی اقبال در موضوع علم لغت به
زبان عربی است. مولف در این کتاب سعی کرده که تمام
کتب لغت را که تا زمان مولف نوشته شده است به صورت موضوعی دسته بندی و به اختصار معرفی کند.
کتاب با مقدمه‌ای از مولف آغاز شده است. متن کتاب حاوی معرفی ۱۴۰۷ کتاب لغوی است که مولف آن را در ۹ مجموعه معرفی کرده است.
مولف در مقدمه جمعی از محققین غربی و شرقی که معاجم عربی را مورد تحقیق و نشر قرار داده‌اند را برمی شمارد. سپس از منابعی که مورد استفاده قرار داده نام می‌برد.
معاجمی که در مجموعه‌های کتاب ذکر شده به ترتیب عبارت است از:
۱- مجموعه لغات: در این مجموعه از ۳۹۷ کتاب لغت نام برده شده که از آن جمله است:
غریب القرآن ،
لغت القرآن ،
الوجوه و النظائر فی القرآن ،
معرب القرآن ،
غریب الحدیث ،
کتب المصطلحات ،
کتب اللهجات ،
کتب النوادر ،
کتب المعربات ،
کتب اللحن و التصویب .
۲- مجموعه موضوعات: معجم‌هایی که بر اساس موضوعات مرتب شده‌اند که از آن جمله است: کتب خلق الانسان، کتب خلق الفرس، کتب الابل، کتب الوحوش، کتب الحشرات... که مجموع معاجم این بخش به ۳۴۵ کتاب می‌رسد.
۳- مجموعه قلب و
ابدال و ما اشتبه فی کیفیة نطقه او صوره خطه: مولف در این مجموعه ۷۶ کتاب را برشمرده است.
۴- مجموعه اشتقاق: که حاوی ۳۵ کتاب است.
۵- مجموعه معاجمی که بر
حروف بنا شده است: که خود بر سه شکل هستند، یا بر اساس مخارج مرتب شده‌اند، یا بر اساس حرف آخرشان مرتب شده‌اند و یا بر اساس حروف الفبا مرتب شده‌اند. که در این قسم ۱۵۳ کتاب ذکر کرده است.
۶- مجموعه الابنیه: که حدود ۱۳۹ کتاب است.
۷- مجموعه المعانی: که حاوی ۱۳۹ کتاب است. ب
۸- مجموعه الاوشاب (پراکنده): که حاوی ۹۷ کتاب است.
۹- مجموعه الطرائف: مولف در این مجموعه نیز ۴۰ کتاب را ذکر کرده است.
شرقاوی در ذکر کتابهای معجم، ابتدا نام کتاب و مولف آن، سپس نام کسانی کتاب را منسوب به این مولف دانسته‌اند ذکر می‌کند، در ادامه نسخه‌های خطی کتاب که موجود می‌باشد را بیان می‌کند و در پایان، اگر کتاب منتشر شده است، نام انتشارات و محل آن را ذکر می‌کند. به عنوان مثال:
۱- غریب القرآن: اثر ابی عبدالله محمد بن سلام بن عبید الله بن سالم جمحی متوفی ۲۳۱ ق است. این کتاب را
ابن ندیم در فهرست، و یاقوت در ارشاد،
سیوطی در البغیه و داودی در طبقات المفسرین به محمد بن سلام جمحی نسبت داده است.
۲- الابدال: اثر ابو طیب عبد الواحد بن علی الحلبی اللغوی متوفای ۳۵۱ ق که توسط عز الدین تنوخی تحقیق شده و در
سال ۱۹۶۰ م در دو جلد منتشر شده است.
در آخر کتاب، فهرست معاجم، اعلام و مولفین مجهول ذکر شده است.
نرم افزار قاموس، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
