مفهوم حمایت از غیرنظامیان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نیروهای غیرنظامی مطابق
قوانین حقوق بین‌الملل بشردوستانه، به افرادی گفته می‌شود که عضو هیچ نیروی نظامی‌ای نیستند؛ و هیچ نقش خصومت‌آمیزی در وضعیت جنگی ندارد. چنین اشخاصی در دسته‌ی افراد غیرجنگجو به حساب می‌آیند و تحت درجه‌ای از حمایت‌های قانونی در برابر تأثیرات شرایط جنگی و اشغال نظامی هستند. در این تحقیق به مفهوم، و مقررات بین‌المللی و ... در این خصوص پرداخته می‌شود.
در رابطه با هدایت عملیات جنگی در مخاصمات مسلحانه بین المللی و غیر بین المللی، حقوق بین الملل بشر دوستانه بین دو دسته افراد تمایز قائل می‌شود، علت چنین مسئله‌ای اعمال حمایت از پیش بینی شده (Right of protected persons) از افراد ـ اعم از نظامی و غیرنظامی ـ می‌باشد. دسته اول افرادی هستند که عضو
نیروهای مسلح طرفین مخاصمه بوده و نظامی محسوب می‌شوند که اصطلاحاً آنها را
رزمنده (combatant) می‌نامند؛ و این دسته از افراد عملیات نظامی را انجام می‌دهند. دسته دوم افرادی هستند که دست به اعمال خصمانه نمی‌زنند و نقشی در عملیات جنگی بر علیه دشمن ندارند به همین دلیل بایستی مورد حمایت قرار گیرند. این دسته از افراد در اصطلاح حقوقی،
غیرنظامی (civil) نام دارند. بنابراین تبیین وضعیت حقوقی غیرنظامیان و تعریف آن به منظور شناسایی از
رزمندگان در راستای حمایت از غیر نظامی در ادامه مطلب بررسی می‌گردد.
وضعیت حقوقی غیرنظامیان در مقایسه با گذشته به دلیل تغییر ماهیّت درگیریهای مسلحانه دچار تغییر و تحول شده است. ماهیت درگیریهای مسلحانه معاصر به گونه‌ای است که غیرنظامیان بیشتر از گذشته در معرض تاثیرات
جنگ قرار دارند. امروزه دامنه تاثیرات مخاصمات منحصر به سربازان حاضر در میدان جنگ نمی‌گردد بلکه غیرنظامیان نیز این قابلیت را دارند که در مخاصمات مسلحانه مشارکت نمایند و دشمن را مورد هدف قرار دهند.
حقوق بین الملل بشر دوستانه معاصر، این عملکرد غیرنظامیان را مشارکت مستقیم در مخاصمات تلقی می‌نماید. (
و نیز بند ۳ ماده ۱۳،
پروتکل الحاقی شماره ۱ در مورد مخاصمات مسلحانه بین‌المللی است و پروتکل الحاقی شماره ۲ در مورد مخاصمات مسلحانه غیر بین المللی است.) اشاره به مشارکت مستقیم در مخاصمات (Direct participation in Hoshities) بدین معنی است که ما مشارکت غیر مستقیم نیز داریم. بدین صورت که یک فرد غیرنظامی می‌تواند بصورت غیر مستقیم نیز در مخاصمات شرکت کند. منظور از مشارکت غیر مستقیم این است که در یک درگیری اعم از بین‌المللی و داخلی، یک فرد غیرنظامی می‌تواند احساساتی نسبت به یکی از طرفین درگیری داشته باشد، حتی به نفع یکی از طرفین تبلیغ کند، به او کالا بفروشد، کمک مالی بکند. بطور یقین این واکنش هرگز به معنی مشارکت مستقیم نیست. در عوض مشارکتی مستقیم تلقی می‌گردد که فرد غیرنظامی به دشمن لطمه و صدمه بزند. برای نمونه فرد، تفنگی در دست گرفته به طرف دشمن شلیک می‌کند تردیدی وجود ندارد که در این حالت دشمن آسیب می‌بیند و این مشارکت مستقیم است. مشارکت غیر مستقیم مصونیت فرد غیرنظامی را زایل نمی‌کند اما مشارکت مستقیم مصونیت غیرنظامی را از بین می‌برد و دشمن می‌تواند به این سبب او را مورد حمله قرار دهد و یا او را دستگیر نماید.در صورت دستگیری نمی‌تواند با او بصورت دل‌بخواهی (Arbitrary) عمل نماید بلکه بایستی حداقل مقررات
حقوق بشر و بشر دوستانه را رعایت نماید.
کنفرانس‌های صلح ۱۸۹۹ و ۱۹۰۷ لاهه مقررات مختصر و جزئی تری در رابطه با وضعیت حقوقی غیرنظامیان داشت اما پیامدهای تلخ و ناگوار نشات گرفته از دو جنگ جهانی علی الخصوص
جنگ جهانی دوم، ناکافی بودن حمایت از غیرنظامیان را آشکار ساخت و سرآغاز تفکری گردید که بر اساس آن غیرنظامیان می‌بایست بیشتر از گذشته مورد حمایت قرار گیرند. در این راستا بود که کنوانسیون چهارگانه ۱۹۴۹ ژنو و دو پروتکل الحاقی به آنها به سال ۱۹۷۷ تدوین گردید. (در میان اسناد مذکور، کنواسیون چهارم ژنو مختص حمایت از غیرنظامیان است.) اسناد مذکور در مجموع مقررات منسجم و قابل قبولی جهت حمایت بیشتر از غیرنظامیان ارائه داده است.
هر چند دولت‌های درگیر در هنگام مخاصمات مسلحانه ممکن است این مقررات را نقض نمایند. به عنوان مثال دولت
عراق در جنگ با
ایران بارها حقوق غیرنظامیان را نادیده گرفت.
پروتکل الحاقی شماره ۱ در فصل دوم زیر عنوان افراد و سکنه غیرنظامی مقرر می‌دارد: «هر فردی که نظامی نباشد یعنی عضو نیرورهای مسلح طرفین مخاصمه نباشد و اعمال خصومت آمیز جنگی مرتکب نشود غیرنظامی است»
طبق این تعریف اگر فردی عضو نیروهای مسلح باشد رزمنده تلقی می‌گردد در غیر این صورت غیرنظامی است و دشمن نمی‌تواند او را مورد هدف قرار دهد مگر اینکه مستقیماً در مخاصمات مشارکت نماید. در این خصوص توجه به دو نکته مهم و اساسی است: اول آنکه در صورت تردید در وضعیت یک فرد از حیث نظامی یا غیرنظامی بودن، آن فرد غیرنظامی محسوب می‌شود و دیگر آنکه حضور پراکنده رزمندگان در میان سکنه عادی غیر نظامی خصوصیت غیرنظامی بودن این سکنه را از بین نمی‌برد.
و آنها همچنان از حمایت‌های پیش بینی شده در اسناد حقوق بشردوستانه برخوردارند.
در یک نتیجه‌گیری پایانی می‌توان گفت که غیرنظامی کسی است که نظامی نباشد. غیرنظامی مورد حمایت حقوق بین‌الملل بشر دوستانه است بجز در یک مورد و آن اینکه او در مخاصمات مسلحانه مشارکت مستقیم داشته باشد. حمایت از غیرنظامیان در هنگام مخاصمات مسلحانه مطابق با اصول کلی زیر است:
الف ـ رعایت تمایز بین
نظامیان و غیرنظامیان (اصل تفکیک).
ب ـ ممنوعیت حمله به غیرنظامیان که شامل حمله به آنان به عنوان اقدام تلافی جویانه می‌شود.
ج ـ ممنوعیت اعمالی که هدف آن ایجاد وحشت در میان غیرنظامی‌هاست.
د ـ به کارگیری همه تدابیر احتیاطی در هنگام حمله برای مراقبت از سکنه غیرنظامی.
۱- قواعد کاربردی حقوق مخاصمات مسلحانه، نوشته آنتونی پ. و راجرز، پل مالرب، ترجمه کمیته ملی حقوق بشر دوستانه، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۸۲.
۲- حقوق بین الملل بشر دوستانه ناظر بر حمایت از افراد در درگیریهای مسلحانه (مجموعه اسناد ژنو)، محمد طاهر کنعانی،هاجر سیاه رستمی و کتایون حسین نژاد، کمیته ملی حقوق بشردوستانه، تهران، ۱۳۸۵.
۳- امیرحسین رنجبریان، حمایت از غیرنظامیان در مخاصمات مسحانه، مجموعه مقالات همایش حقوق بشردوستانه بین المللی، دبیرخانه کمیته ملی حقوق بشر دوستانه، تهران، ۱۳۸۱.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «مفهوم حمایت از غیر نظامیان»، تاریخ بازیابی:۱۴۰۰/۰۱/۲۲.
