ملامحمود بن محمد عمری‌فاروقی‌جونپوری (خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جونپوری، ملامحمود بن محمدعمری فاروقی، مشهور به ملامحمود، حكیم و منطقی و ادیب هندی. وی در ۹۹۳ در جونپور، كه دارالعلم هندوستان به شمار می‌رفت، متولد شد. (رحمان علی، ص ۲۲۱؛ حسنی، ۱۳۹۶، ج ۵، ص ۴۰۹؛ صدرالافاضل، ص ۶۳۶( پدرش (رحمان علی، ص ۲۲۱) ابتدا نزد جدش، شاه‌محمد، و در هفده سالگی نزد مولانا محمدافضل جونپوری، در زادگاهش به تحصیل پرداخت و در منطق و حكمت بر اقران خود پیشی گرفت، سپس به انگیزه تأسیس رصدخانه و كسب اجازه از شاه‌جهان، به اكبرآباد (آگره) رفت. در آنجا آصف‌خان، وزیر شاه‌جهان، مانع از مساعدت شاه به جونپوری شد و او به زادگاهش بازگشت و به تدریس علوم پرداخت. (رحمان‌علی، ص ۲۲۱؛ حسنی، ۱۳۹۶، ج ۵، ص۴۰۹ـ۴۱۰)
آقابزرگ طهرانی (محمدمحسن آقابزرگ طهرانی،۱۴۱۱، ص ۵۵۰) وی را از عالمان و فقیهان شیعی دانسته است. بنابر پاره‌ای گزارشها، جونپوری علوم عقلی را نزد حكیمان ایرانی آموخت و با بعضی از ایشان مناظره كرد، از جمله در اصفهان در باره حدوث زمانی، كه خود بدان معتقد بود، با میرداماد بحث كرد اما اختلافشان در این باره حل نشد. پس‌از این ملاقاتها، وی به هند بازگشت و كتاب مهم خود، الحكمه البالغه، را نوشت و سبب معرفی افكار میرداماد و ملاصدرا در هند شد. (صدر الافاضل، ص ۶۳۶؛ رضوی، ص۳۵ـ۳۶)
نقل شده است كه ملامحمود به دعوت شاه شجاع، فرزند شاه‌جهان، به بنگال رفت و در آنجا به وی علوم حِكْمی آموخت (حسنی، ۱۳۹۶، ج ۵، ص۴۱۰) و در همین ایام (در ۱۰۵۲)، با محمود نعمت‌اللّه نارنولی بن عطاءاللّه فیروزپوری (از صوفیان سلسله قادریه، متوفی ۱۰۷۲) در بنگال ملاقات كرد و ضمن بیعت با او، از وی كسب طریقت كرد و از او ذكر گرفت. (حسنی، ۱۳۹۶، ج ۵، ص ۴۳۵ـ۴۳۶)
به نوشته عبدالحی حسنی، (حسنی، ۱۳۹۶، ج ۵، ص ۴۱۰) بسیاری از عالمان آن دوره از شاگردان جونپوری بودند، از جمله نواب شایسته‌خان، ابوطالب بن ابوالحسن اكبرآبادی، كه نزد جونپوری الفرائد المحمودیه را می‌خواند كه احتمالاً نام مشهورتر كتاب جونپوری با عنوان فرائد شمس بازغه است؛ شیخ نورالدین جعفر جونپوری؛ و عبدالباقی بن غوث الاءسلام صدیقی، مؤلف الا´داب الباقیه.
جونپوری در ۹ ربیع‌الاول ۱۰۶۲ در زادگاهش وفات یافت. مقبره او خارج از شهر جونپور است. (رحمان‌علی، ص ۲۲۱؛ حسنی، ۱۳۹۶، ج ۵، ص ۴۱۱(
برخی از آثار جونپوری عبارت‌اند از: (۱ الحكمه البالغه (رضوی، ص۳۶) (۲ الشمس البازغه فی شرح الحكمه البالغه، در حكمت و شامل منطق و طبیعیات و عقلیات. این كتاب مشهورترین اثر اوست و پس از شرح ملاصدرا بر الهدایه الاثیریه اثیرالدین ابهری، از كتابهای مهم حكمت در هند است. (حسنی، ۱۳۹۶، ج۵، ص۴۱۱؛ حسنی،۱۴۰۳، ص۱۶؛ سركیس، ج۲، ستون ۱۷۰۴؛ غلام سرور لاهوری، ج۲، ص۳۵۰؛ بروكلمان، ذیل، ج ۲، ص ۶۲ ) حواشی بسیاری بر این كتاب نوشته شده است، از جمله حاشیه حمداللّه بن شكراللّه سَندیلَوی. (حسنی، ۱۴۰۳، ص ۲۶۷( الشمس البازغه نخستین‌بار به كوشش محمد كَلَنْدار علی الزُبیری در ۱۲۸۰ در لكهنو چاپ شد و در ۱۳۰۸ با حواشی محمد عبدالحمید لكهنوی مجدداً در لكهنو به چاپ رسید. (سركیس، ج۲، ستون ۱۷۰۴) ۳) فرائد شمس بازغه، در علم معانی و بیان كه آن را برای شاه جهان تألیف كرده است. (آقابزرگ طهرانی، ۱۴۰۳، ج۱۶، ص۱۳۷) عبداللطیف شوشتری (عبداللطیف شوشتری، ص۴۱۹ـ ۴۲۰) گفته كه نسخه‌ای از آن را دیده است. (۴ الفرائد فی شرح الفوائد الغیاثیه، نوشته قاضی عضدالدین‌ایجی، در بلاغت و معانی و بیان. (حسنی،۱۳۹۶، ج ۵، ص ۴۱۱؛ حسنی، ۱۴۰۳، ص ۴۵؛ بروكلمان، ذیل، ج ۲، ص ۶۲ ؛ سركیس، ج۲، ستون ۱۷۰۴) ۵) الدوحه المیاده فی تحقیق الصوره و المادّه، كه ابوالحسنات محمد لكهنوی حاشیه‌ای بر آن نوشته است. (سركیس، ج۲، ستون ۱۷۰۴؛ بروكلمان، ذیل، ج ۲، ص ۶۲) این اثر به انضمام رساله فی الكلی و الجزئی و رساله فی تحقیق اجتماع النقیضین و ارتفاعهما، هر دو از شیخ محمد جونپوری، در ۱۳۰۸ در هند چاپ سنگی شده است. (سركیس، ، ج۲، ستون ۱۷۰۴ (۶ (دیوان شعر به فارسی. (حسنی، ۱۳۹۶، ج ۵، ص ۴۱۱)
در باره جونپوری و آرای وی كتابهایی نوشته شده كه از آن جمله است كتاب المحاكمه اثر امان‌اللّه بن نوراللّه بنارسی كه آن را در باره آرای میرداماد در كتاب الافق‌المبین و آرای جونپوری در كتاب الشمس البازغه، راجع به مسئله حدوث دهری، نوشته است. (حسنی، ۱۴۰۳، ص ۲۶۵ـ۲۶۶) همچنین گفته شده كه یكی از احفاد میرداماد كتابی در باره جونپوری تألیف كرده است. (صدرالافاضل، ص ۶۳۶)
منابع:
(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛
(۲) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعه: الروضه النضره فی علماء المأه الحادیه عشره، بیروت ۱۴۱۱ /۱۹۹۰؛
(۳)عبدالحی حسنی، الثقافه الاسلامیه فی الهند (معارف العوارف فی انواع‌العلوم و المعارف)، چاپ ابوالحسن علی حسنی ندوی، دمشق ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛
(۴) عبدالحی حسنی، نزهه الخواطر و بهجه المسامع و النواظر، ج ۵، حیدر آباد، دكن ۱۳۹۶/ ۱۹۷۶؛
(۵) رحمان علی، تذكره علمای هند، لكهنو ۱۹۱۴؛
(۶) اطهر عباس رضوی، «تأثیر حكمت اشراق و فلسفه میر باقر داماد و ملاصدرا در شبه‌قاره هند و پاكستان»، جاویدان خرد، سال ۴، ش ۲ (پاییز(۱۳۶۰؛
(۷) یوسف الیان سركیس، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰؛
(۸) عبداللطیف بن ابیطالب شوشتری، تحفه العالم، ذیل‌التحفه، چاپ صمد موحد، تهران ۱۳۶۳ ش؛
(۹) مرتضی حسین صدرالافاضل، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاكستان و هند، ترجمه محمدهاشم، مشهد ۱۳۷۴ ش؛
(۱۰) غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیا، كانپور ۱۳۳۲/ ۱۹۱۴؛
(۱۱) محمدصالح كنبو، عمل صالح، الموسوم به شاه‌جهان‌نامه، ترتیب و تحشیه غلام یزدانی، چاپ وحید قریشی، لاهور ۱۹۶۷ـ ۱۹۷۲؛
