• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مُتَشابه (لغات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




مُتَشابه: (وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ)

«مُتَشابه» از مادّه‌ «تشابُه» در اصل، به معناى چيزى است كه قسمت‌هاى مختلف آن، شبيه يكديگر باشد، به همين جهت به جمله‌ها و كلماتى كه معناى آن‌ها پيچيده است و گاهى احتمالات مختلف درباره آن داده مى‌شود، «متشابه» مى‌گويند و منظور از «متشابهات» قرآن همين است، يعنى آياتى كه معانى آن در بدو نظر پيچيده است، و در آغاز، احتمالات متعددى در آن مى‌رود، اگرچه با توجّه به آيات محكم، تفسير آن‌ها روشن است. منظور از «مُتِشابه» در سوره‌ زمر كلامى است كه قسمت‌هاى مختلف آن با يكديگر همرنگ و هماهنگ مى‌باشد، هيچ‌گونه‌ تضاد و اختلافى در ميان آن‌ها نيست، خوب و بد ندارد، بلكه، يكى از يكى بهتر است. اين درست بر خلاف كلمات انسان‌ها است كه هر قدر در آن دقت شود، هنگامى كه گسترده و وسيع گردد، خواه‌ ناخواه، اختلافات و تناقض‌ها و تضادهايى در آن پيدا مى‌شود، بعضى در اوج زيبايى است و بعضى كاملًا عادى و معمولى. بررسى آثار نويسندگان معروف و بزرگ، اعم از نثر و نظم، نيز گواه زنده اين مطلب است. اما كلام خدا، قرآن مجید، اين‌چنين نيست، انسجام فوق العاده و همبستگى مفاهيم، فصاحت و بلاغت بى‌نظيرى كه در همه آياتش حاكم است، گواهى مى‌دهد كه از كلام انسان‌ها نيست.



ترجمه و تفاسیر آیات مرتبط با مُتَشابه:

۱.۱ - آیه ۷ سوره آل عمران

(هُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَ أُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ في قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاء الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغَاء تَأْوِيلِهِ وَ مَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَ مَا يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُوْلُواْ الألْبَابِ) (او كسى است كه اين كتاب آسمانى را بر تو نازل كرد كه بخشى از آن، آیات محکم (صريح و روشن‌) است كه اساس اين كتاب مى‌باشد و پيچيدگى آيات ديگر، را بر طرف مى‌كند و بخشى ديگر، متشابه و پيچيده است. امّا آن‌ها كه در قلوبشان انحراف است، به دنبال آيات متشابه‌اند، تا فتنه‌انگيزى كنند و مردم را گمراه سازند و تفسير نادرستى براى آن مى‌طلبند درحالى‌كه تفسير آن‌ها را، جز خدا و راسخان در علم، نمى‌دانند. آن‌ها كه به دنبال درک اسرار آيات قرآن هستند مى‌گويند: ما به آن ايمان آورديم تمامى آن از جانب پروردگار ما است و جز خردمندان، متذكّر نمى‌شوند و اين حقيقت را درک نمى‌كنند.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: در آيه شريفه، كلمه محكمات در مقابل‌ (أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ) قرار گرفته، پس معلوم مى‌شود، همان‌طور كه گفتيم آيات قرآن دو قسم هستند، آن دسته كه محكم است متشابه نيست و آن‌كه متشابه است محكم نيست و تشابه به معناى توافق چند چيز مختلف و اتحاد آن‌ها در پاره‌اى از اوصاف و كيفيات است و از سوى ديگر قرآن را چنين توصيف كرده‌ كه كتابى متشابه و مثانى است، به طورى كه پوست بدن مردم خدا ترس، از شنيدن آن جمع مى‌شود و فرموده: (كِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ‌...) و مسلما منظور از اين تشابه غير از آن تشابه است، منظور از اين آن است كه آيات اين كتاب (چه محكمش و چه متشابهش) از اين نظر كه يک اسلوب بى‌نظير دارند و همه آن‌ها در بيان حقايق و حكمت‌ها و هدايت به سوى حق صريح و اسلوبى متقن دارند، متشابه و نظير هم هستند و منظور از تشابه در آيه مورد بحث، (به دليل اين‌كه، در مقابل محكم قرار گرفته و نيز به قرينه اين‌كه، فرموده بيماردلان تنها آيات متشابه را گرفته، جار و جنجال بپا مى‌كنند و مى‌خواهند آن‌ها را به دلخواه خود تاویل نمايند.) اين است كه آيات متشابه طورى است كه مقصود از آن براى فهم شنونده روشن نيست و چنان نيست كه شنونده به مجرد شنيدن آن، مراد از آن را درک كند، بلكه در اين كه منظور، فلان معنا است يا آن معناى ديگر ترديد مى‌كند و ترديدش بر طرف نمى‌شود تا آن كه به آيات محكم رجوع نموده و به كمک آن‌ها معناى آيات متشابه را مشخص كند و در نتيجه همان آيات متشابه نيز محكم شود، پس آيات محكم به خودى خود محكم است و آيات متشابه به وسيله آيات محكم، محكم مى‌شود. (دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:)

۱.۲ - آیه ۲۳ سوره زمر

(اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُّتَشَابِهًا مَّثَانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَ قُلُوبُهُمْ إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ ذَلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشَاءُ وَ مَن يُضْلِلْ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ) (خداوند بهترين سخن را نازل كرده، كتابى كه آياتش در لطف و زيبايى و عمق و محتوا همانند يكديگر است، آياتى مكرر دارد با تكرارى شوق‌انگيز كه از شنيدن آياتش لرزه بر اندام كسانى كه از پروردگارشان مى‌ترسند مى‌افتد، سپس برون و درونشان نرم و متوجّه ذكر خدا مى‌شود، اين هدايت الهى است كه هركس را بخواهد با آن راهنمايى مى‌كند و هر كس را خداوند گمراه سازد، هيچ راهنمايى براى او نخواهد بود.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: (كِتاباً مُتَشابِهاً) يعنى كتابى است كه هر قسمتش شبيه ساير قسمت‌ها است و اين تشابه غير از تشابهى است كه در مقابل محكم استعمال شده، چون تشابه دومى صفت بعضى از آيات قرآن است و در آيه مورد بحث همه آيات را متشابه خوانده، پس اين تشابه غير آن تشابه است، آن تشابه به معناى واضح نبودن معناى آيه است و اين تشابه به معناى آن است‌ كه سراسر قرآن آياتش از اين جهت كه اختلافى با هم ندارند و هيچ آيه‌اى با آيه ديگر ضديت ندارد مشابه يكديگر هستند. (دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان: )


۱. آل عمران/سوره۳، آیه۷.    
۲. زمر/سوره۳۹، آیه۲۳.    
۳. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۴۴۳.    
۴. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲، ص۵۰۶.    
۵. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۹، ص۴۵۲.    
۶. آل عمران/سوره۳، آیه۷.    
۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۵۰.    
۸. زمر/سوره۳۹، آیه۲۳.    
۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۳، ص۳۰-۳۱.    
۱۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۳، ص۲۰-۲۱.    
۱۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۳، ص۲۳۲-۲۳۴.    
۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۶۹۹.    
۱۳. زمر/سوره۳۹، آیه۲۳.    
۱۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۴۶۱.    
۱۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۳۸۸-۳۸۹.    
۱۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۲۵۶.    
۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۱، ص۱۶۷.    
۱۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۷۷۲.    



مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «مُتَشابه»، ص۵۰۰-۵۰۱.    






جعبه ابزار