نسبت اولی خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نسبت اولى به نسبت داراى مصداق خارجى اطلاق میشود.
نسبت اولى، مقابل نسبت ثانوى بوده و به نسبتى گفته مى شود كه در بيرون از ذهن وجود دارد و سپس در ذهن نيز ايجاد مىگردد، مانند: نسبت موجود در حروف و جملات ناقص، همچون: ظرفيت، ابتدائيت، انتهائيت، نسبت مكانى و استعلايى.
ويژگى اين نسبتها اين است كه به طور مستقيم از خارج به ذهن مىآيد و نيز از نوع نسبت ناقص و تحليلى شمرده مىشود؛ يعنى در واقع نسبت نيست و در تحليل ذهن، نسبت مىشود؛ براى مثال، نسبت ظرفيت، امرى است كه در بيرون از ذهن مىباشد و در ذهن يك مفهوم اسمى و مستقل دارد، بنابراين نمىتواند از مصاديق نسبت باشد، اما ذهن با تحليل اين مفهوم واحد مركب، آن را به ظرف و مظروف و رابطه بين آن دو تحليل مىنمايد و يك نسبت تحليلى را پديد مىآورد.
نکاتی در باب نسبت اولی بیان شده است که به شرح زیر میباشد:
نسبتهاى اولى همانند معقولات اولى در منطق مىباشد، زيرا آنها نيز به طور مستقيم از خارج در ذهن نقش مىبندد؛ به اين صورت كه ذهن با تحليل صورتهاى جزئى موجود در ذهن، يك صورت كلى را به دست مىدهد، مثل اين كه ذهن از تحليل صورت عمرو، بكر، زيد و غيره، مفهوم كلى» انسان» را به دست مىآورد.
فرق ميان نسب اوليه و ثانويه اين است كه در نسب اوليه، جايگاه اصلى نسبت در خارج است و ذهن آن را از خارج انتزاع مىكند، مثل: نسبت ظرفيه؛ اما در نسب ثانويه، جايگاه اصلى نسبت در ذهن است و نسبت در خارج وجود ندارد، ولى ذهن از همان نسبت ذهنى، نسبت ديگرى را انتزاع مىكند كه به آن نسبت ثانويه مىگويند، مثل: نسبت استثنائيت كه در خارج موجود نيست و ذهن آن را از نسبت ذهنى ميان مستثنا و مستثنامنه انتزاع مىكند.(۱)(۲)(۳)
(۱) حيدر، محمد صنقور على، المعجم الاصولى، ص۹۲۶
(۲) نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج۱، ص۱۷.
(۳) صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج۱، ص۲۵۶.