نصر بن علی جهضمی (خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جَهْضَمی، نصر بن علی، محدّث اهل سنّت در قرن سوم. وی اهل بصره و كنیهاش ابوعمرو بود.)خطیب بغدادی، ج ۱۵، ص ۳۸۹) نسبت جهضمی به محله جهاضمه شهر بصره اشاره دارد. نسبتهای اَزْدی و حُدّانی هم برای او ذكر شده است (سمعانی، ج ۲، ص ۱۳۲ـ۱۳۳) زیرا وی از طرف مادر، به تیره حُدّانِ قبیله اَزْد منسوب است. جدّ مادریش، ابوعبداللّه اشعث بن عبداللّه بن جابر حدّانی، از تابعین تابعین (مزّی، ج ۲، ص ۲۷۶ـ۲۷۷) و پدرش، ابوالحسن علی بن نصر جهضمی، از راویان بنام بصره بود. (ذهبی، ج ۱۲، ص ۱۳۶؛ مزّی، ج ۱۳، ص ۴۱۳) مزّی )مزّی، ج ۱۳، ص ۴۱۴) او را ثقه دانسته است.
از تاریخ تولد و سوانح زندگی جهضمی اطلاع چندانی در دست نیست، اما باتوجه به سال درگذشت یكی از استادانش، نوح بن قیس، محدّث بصری )متوفی ۱۸۳ یا ۱۸۴)، احتمالاً تاریخ ولادت وی حدود سال ۱۷۰ بوده است. جایگاه علمی و اجتماعی او را با الفاظ مدحآمیزی چون «من نُبَلاءِ الناس»، «ثقه» و «حُجّه» ستودهاند. (خطیب بغدادی، ج ۱۵، ص ۳۹۱ـ۳۹۲؛ ذهبی، ج ۱۲، ص ۱۳۳) به گزارش خطیب بغدادی، (خطیب بغدادی، ج ۱۵، ص ۳۸۹) وی به بغداد سفر كرده و در آنجا به نقل حدیث پرداخته است. از جمله مشایخ وی این اشخاص بودهاند: نوح بن قیس حُدّانی، سفیان بن عُیینه (محدّث و فقیه كوفی، متوفی ۱۹۶)، یحیی بن سعید قَطّان (مورخ و محدّث بصری، متوفی ۱۹۴)، ابوداوود طَیالسی (صاحب مسند، متوفی ۲۰۴)، عبدالملك بن قُرَیب اَصمَعی (ادیب و محدّث بصری، متوفی ۲۱۵) و علی بن جعفر عُرَیضی (محدّث مدنی و فرزند امام صادق علیهالسلام، متوفی ۲۱۰). (مزّی، ج ۱۹، ص ۶۶ ـ ۶۷) نام جهضمی در سلسله روایت احادیثی از كتاب مشهور مسائل علی بن جعفر عریضی نیز در متون امامیه آمده است. (ابنبابویه، ص ۲۹۹؛ ابنبابویه، ص ۴۱۲(
از راویان او ابوزُرعه (محدّث دمشقی، متوفی ۲۸۰)، اسماعیل بن اسحاق جهضمی، عبداللّه بن احمد بن حنبل، ابوالقاسم عبداللّه بن محمد بَغَوی (محدّث بغدادی، متوفی ۳۱۷)، ابن ابی الدنیا (محدّث بغدادی، متوفی ۲۸۱)، بَقِیبن مَخْلَد (فقیه، محدّث و مفسر اندلسی، متوفی ۲۸۶ ) و مؤلفان جوامع حدیثی معروف اهلسنّت بودهاند. (مزّی، ج ۱۹، ص ۶۷ـ ۶۸؛ ذهبی، ج ۱۲، ص ۱۳۳(
سید بن طاووس، محدّث شیعی (متوفی ۶۶۴)، (ابنطاووس، ۱۳۹۹، ص ۱۷۵؛ ابنطاووس، ۱۳۹۹، ص ۱۸۴؛ ابنطاووس ،۱۴۱۴ـ۱۴۱۶، ج ۳، ص ۱۱۴) كتابی با عناوین مختلف چون تاریخ أهلالبیت من آلالرسّول، تاریخ اهلبیت، و كتاب الموالید به جهضمی نسبت داده كه درباره تاریخ زندگی امامان شیعه است. )آقابزرگ طهرانی، ج ۳، ص ۲۱۲؛ آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۷۳ـ۴۷۴) همانگونه كه كولبرگ (كولبرگ، ص ۲۶۵ـ۲۶۶) اشاره كرده است، در صحت نسبت این كتاب به جهضمی تردید هست، چرا كه بخشی از حوادث نقل شده در این كتاب متعلق به زمانی پس از درگذشت جهضمی است و احتمالاً این كتاب تألیف محمد بن احمد، مشهور به ابن ابیثَلج (متوفی ۳۲۲ یا ۳۲۵)، است. (تاریخ اهلالبیت علیهمالسلام، مقدمه حسینی، ص ۴۹ـ (۵۸
نقل شده كه جهضمی در مجلس متوكل عباسی (حك: ۲۳۲ـ ۲۴۷) حدیثی را از پیامبر اكرم صلی اللّهعلیهوآلهوسلم درباره ارزش و اجر دوستی خاندان خود روایت كرد. بر این اساس، متوكل به گمان شیعه بودن جهضمی وی را به هزار ضربه شلاق محكوم كرد، اما با وساطت برخی افراد و شهادت ایشان بر اهلسنّت بودن وی، گذشت كرد. (خطیب بغدادی، ج ۱۵، ص۳۹۰) جهضمی در ۲۵۰ وفات یافت. به نوشته خطیب بغدادی (خطیب بغدادی، ج ۱۵، ص ۳۹۲) پس از آنكه حاكم بصره به جهضمی ابلاغ كرد كه مستعین باللّه (حك: ۲۴۸ـ۲۵۲) به او منصب قضای بصره را داده است، جهضمی مرگ خود را از خدا درخواست كرد، سپس به خواب رفت و در همان حال درگذشت. فرزند وی، ابوالحسن علی بن نصر، نیز همنام و هم كنیه جدّش بود و به جهضمی صغیر مشهور است. (مزّی، ج ۱۳، ص ۴۱۴) وی نیز از محدّثان بنام بوده و از كسانی چون طیالسی و ضحاك بن مَخْلَد روایت كرده است. (مزّی، ج۱۳، ص۴۱۴ـ۴۱۵) از او محدّثانی چون، مسلم، ابوداوود سجستانی و ترمذی حدیث نقل كردهاند. (مزّی، ج ۱۳، ص۴۱۵ ) بر وثاقت وی در منابع رجالی اهلسنّت تأكید شده است. (مزّی، ج ۱۳، ص۴۱۵) جهضمی صغیر در شعبان ۲۵۰ ــ به نوشته ذهبی (ذهبی، ج ۱۲، ص ۱۳۹) چهار ماه بعد از وفات پدرش ــ درگذشت.
منابع:
(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعه؛
(۲) ابنبابویه، الامالی، قم ۱۴۱۷؛
(۳) ابنطاووس، اقبال الاعمال، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۴ـ ۱۴۱۶؛
(۴) ابنطاووس، الطرائف فی معرفه مذاهبالطوائف، قم۱۳۹۹؛
(۵) تاریخاهلالبیت علیهمالسلام، بروایه كبارالمحدثین و المورخین، چاپ محمدرضا حسینی، قم: آلالبیت، ۱۴۱۰؛
(۶) خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی یا تاریخ مدینة السلام؛
(۷) ذهبی، تاریخ الاسلام؛
(۸) سمعانی، الانساب؛
(۹) یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الكمال فی اسماء الرجال، چاپ احمدعلی عبید و حسن احمدآغا، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰؛