• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

نظام‌الدین بن عبدالشکور تهانیسری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تَهانیسَری، نظام الدین بن عبدالشکوربلخی، صوفی، عالم و فقیه حنفی شبه قاره و از مشایخ سلسله چشتیه صابریه در سده یازدهم بود.



نسبت وی به خلیفه دوم، عمر، می‌رسد.
[۱] غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۴۶۳، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
از تاریخ و محل ولادتش اطلاعی در دست نیست. وی برادرزاده، داماد و خلیفه شیخ جلال الدین تهانیسری بود.
[۲] غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۴۶۳، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
[۳] رحمان علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۲۴۱، لکهنو ۱۹۱۴.



برخی گفته‌اند که او به رغم امّی بودن، جامع علوم ظاهری و باطنی بوده و از علوم غریبه بهره وافر داشته است.
[۴] غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۴۶۳، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
[۵] رحمان علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۲۴۱، لکهنو ۱۹۱۴.



تهانیسری در سلسله چشتیه مشربی خاص داشت؛ به این معنی که در سخن تابع هیچ‌کس نبود و آنچه بر او آشکار می‌شد، در کتاب‌ها و رساله‌هایش می‌آورد، ازینرو او را به گفتن سخنان کفرآمیز متهم می‌کردند.
[۶] غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۴۶۳، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
[۷] احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۵۸۶، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.



پس از خروج خسرو جهانگیر بر پدر خود، نورالدین جهانگیر، و ملاقاتش با تهانیسری در تهانیسرِ هند، دشمنان درباره این ملاقات مطالب دروغین گفتند، در نتیجه شاه از تهانیسری رنجید و او را از هند اخراج کرد.
به گفته غلام سرور لاهوری،
[۸] غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۴۶۳ـ۴۶۴، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
وی ناگزیر به حج رفت اما حسنی
[۹] عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۱، ص۴۳۱، ج ۵، حیدرآباد دکن ۱۳۹۶/۱۹۷۶.
سفر حج او را به دلیل اخراجش از هند ندانسته است.
تهانیسری پس از چند سال به هند بازگشت و در تهانیسر به تدریس پرداخت اما بار دیگر از هند اخراج شد و به بلخ رفت.
والی بلخ، امام قلی خان ازبک، از مریدان وی شد.
[۱۰] رحمان علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۲۴۱، لکهنو ۱۹۱۴.
[۱۱] عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۱، ص۴۳۱، ج ۵، حیدرآباد دکن ۱۳۹۶/۱۹۷۶.
[۱۲] غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۴۶۴، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.



تهانیسری در ۱۰۲۴، و به گزارشی در ۱۰۳۶، در بلخ درگذشت مزار او در بلخ واقع است.
[۱۳] رحمان علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۲۴۱، لکهنو ۱۹۱۴.
[۱۴] عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۱، ص۴۳۱، ج ۵، حیدرآباد دکن ۱۳۹۶/۱۹۷۶.
[۱۵] غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۴۶۵، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.



تهانیسری مریدان و خلفای بسیار داشت، از جمله ابوسعید گُنگوهی (متوفی ۱۰۵۸)، عبدالکریم لاهوری (متوفی ۱۰۴۵) و جان اللّه لاهوری (متوفی ۱۰۳۹؛.
[۱۶] غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۴۶۵ـ۴۶۶، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
[۱۷] احمدعلی خیرآبادی، قصر عارفان، ج۱، ص۴۷۴، چاپ محمدباقر، لاهور ۱۹۶۵.



از تهانیسری آثاری به جا مانده که همگی به فارسی است: بحرالتصوف، در شرح سوانح العشاق احمد غزالی
[۱۸] احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۳۱۴، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
تجلیات، در شرح لمعات عراقی
[۱۹] رحمان علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۲۴۱، لکهنو ۱۹۱۴.
[۲۰] احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۱، ص۵۳، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
رساله حقیقت یا رساله حقیه، در بیان هفت مرتبه از مقام توحید
[۲۱] احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۴۱۷، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
[۲۲] احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان،ج ۲، ص ۶۰۰، اسلام آباد۱۳۵۷-۱۳۶۱ش.
ریاض القدس (یا تفسیر سوره فاتحه یا تفسیر نظامی)، در تفسیر جزءهایی از قرآن کریم
[۲۳] احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۱، ص۵۳، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
[۲۴] احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۱، ص۳۱، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
رسالة بلخیه، در جواب اعتراضات علمای بلخ به سماع صوفیان و مباح دانستن سماع
[۲۵] غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۴۶۳، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
کتابی درباره مظاهر و مراتب ظهور، با نثری آمیخته به نظم، در باره عالم و مراتب پنج گانه ظهور: مرتبه محمدی، مرتبه صفات اللّه، مرتبه ملکوت و ارواح، مرتبه مثال و مرتبه حس و شهادت می‌باشد.
[۲۶] احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۹۳۶، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.

همچنین اثری به نام رؤیت خدا، در باره تجلی باری بر کوه طور، به وی منسوب است.
[۲۷] احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۵۳۷، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.



(۱) عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج ۵، حیدرآباد دکن ۱۳۹۶/۱۹۷۶.
(۲) احمدعلی خیرآبادی، قصر عارفان، چاپ محمدباقر، لاهور ۱۹۶۵.
(۳) رحمان علی، تذکره علمای هند، لکهنو ۱۹۱۴.
(۴) غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
(۵) احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
(۶) احمد منزوی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه گنج بخش، اسلام آباد ۱۳۵۷ـ۱۳۶۱ش

 
۱. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۴۶۳، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
۲. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۴۶۳، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
۳. ↑ رحمان علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۲۴۱، لکهنو ۱۹۱۴.
۴. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۴۶۳، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
۵. ↑ رحمان علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۲۴۱، لکهنو ۱۹۱۴.
۶. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۴۶۳، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
۷. ↑ احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۵۸۶، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
۸. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۴۶۳ـ۴۶۴، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
۹. ↑ عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۱، ص۴۳۱، ج ۵، حیدرآباد دکن ۱۳۹۶/۱۹۷۶.
۱۰. ↑ رحمان علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۲۴۱، لکهنو ۱۹۱۴.
۱۱. ↑ عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۱، ص۴۳۱، ج ۵، حیدرآباد دکن ۱۳۹۶/۱۹۷۶.
۱۲. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۴۶۴، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
۱۳. ↑ رحمان علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۲۴۱، لکهنو ۱۹۱۴.
۱۴. ↑ عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۱، ص۴۳۱، ج ۵، حیدرآباد دکن ۱۳۹۶/۱۹۷۶.
۱۵. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۴۶۵، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
۱۶. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۴۶۵ـ۴۶۶، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
۱۷. ↑ احمدعلی خیرآبادی، قصر عارفان، ج۱، ص۴۷۴، چاپ محمدباقر، لاهور ۱۹۶۵.
۱۸. ↑ احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۳۱۴، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
۱۹. ↑ رحمان علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۲۴۱، لکهنو ۱۹۱۴.
۲۰. ↑ احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۱، ص۵۳، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
۲۱. ↑ احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۴۱۷، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
۲۲. ↑ احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان،ج ۲، ص ۶۰۰، اسلام آباد۱۳۵۷-۱۳۶۱ش.
۲۳. ↑ احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۱، ص۵۳، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
۲۴. ↑ احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۱، ص۳۱، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
۲۵. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۴۶۳، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
۲۶. ↑ احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۹۳۶، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
۲۷. ↑ احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۵۳۷، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تهانیسری»، شماره۴۱۰۷.    



جعبه ابزار