• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

نظریات مشتق خام

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



نظريات مشتق به آراى اصوليان در بحث بساطت يا تركيب معناى مشتقات اطلاق می‌شود و در علم اصول فقه کاربرد دارد.



نظريات مشتق، به آرايى گفته مى شود كه درباره بساطت و يا تركيب معناى مشتق ارائه شده است.


ميان علماى اصولى درباره اين كه آيا معنا و موضوع له مشتق، مركب است يا بسيط، اختلاف وجود دارد و در اين‌باره دو ديدگاه ارائه شده است:
۱. بساطت مشتق؛ يعنى معنايى كه با شنيدن مشتق به ذهن تبادر مى‌كند معنايى بسيط است؛
۲. تركب مشتق؛ يعنى معناى مشتق امرى مركب است


در ملاك بساطت و تركب معناى مشتق نيز اختلاف وجود دارد:
۱. برخى مانند مرحوم «آخوند خراسانى» معتقدند ملاك بساطت، بساطت معنا در مرحله تصور و ادراك است و اين بساطت با اين مطلب كه مشتق در تحليل مفهومى در ذهن، به دو يا چند جزء منحل مى‌گردد، ارتباطى ندارد؛ براى مثال، با شنيدن لفظ «ضارب» مفهوم واحدى به ذهن مى‌آيد به نام «زننده» كه يك تصور بسيط است. اين معناى بسيط ممكن است در مرحله بعد بر اثر تحليل عقلى، به «ذات ثبت له الضرب» منحل شود، اما چون ملاك بساطت، بسيط بودن در عالم تصور و ادراك است، منافاتى ندارد كه اين مفهوم بسيط در مرحله بعد، به وسيله تحليل ذهنى به دو يا چند جزء منحل گردد. هم چنين، ملاك تركيب، تبادر چند صورت ذهنى در ذهن از شنيدن لفظ مشتق است؛ براى مثال، از شنيدن لفظ «ضارب» صورت ذهنى ذات، مبدأ و تلبس ذات به مبدأ، در ذهن مخاطب و شنونده پديد مى‌آيد، چون معناى آن «ذات ثبت له الضرب» است.
بر اساس اين مبنا، بساطت يعنى پديد آمدن يك صورت ذهنى از شنيدن لفظ مشتق در ذهن مخاطب، و تركيب يعنى پديد آمدن چند صورت ذهنى از شنيدن لفظ مشتق در ذهن مخاطب.(۱)
۲. برخى هم چون مرحوم «محقق خوئى» معتقدند ملاك بساطت، عدم انحلال يك مفهوم حتى در تحليل مفهومى و عقلى است و مركب يعنى اين كه با تحليل عقلى، آن چيز به دو يا چند جزء منحل شود و يا اين كه بدون تحليل نيز داراى اجزا باشد.
در كتاب «محاضرات فى اصول الفقه» آمده است:
«و من مجموع ذلك يستبين ان مركز النزاع هو البساطة و التركيب بحسب التحليل و الواقع لا بحسب الادراك و التصور».(۲)(۳)(۴)
(۱) آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص۷۴
(۲) خويى، ابوالقاسم، محاضرات فى اصول الفقه، ج۱، ص۲۶۶-۲۶۵.
(۳) مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج۱، ص۱۸۸.
(۴) نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج۱و ۲، ص۱۰۳.



جعبه ابزار