نفس (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نَفْس (به فتح نون و سکون فاء) از
واژگان نهج البلاغه به معنای ذات شى‌ء است.
نَفَس (به فتح نون و فاء) و
تَنَفُّس (به فتح تاء، نون و ضم فاء) به معنى گسترش و توسعه يافتن است.
تنافس و
منافست: به معنى رغبت و ميل آمده است.
نَفِيس (به فتح نون و کسر فاء) به معنای پر ارزش است.
نَفَس مثل شرف به معنى بخل آمده است.
موارد بى‌شمارى از اين ماده در
نهج البلاغه آمده است.
نَفْس:
(مثل عقل) به معنای ذات شى‌ء است.
طبرسی فرمايد: نفس سه معنى دارد: تاكيد مثل «جائنى زيد نفسه» ديگرى روح، سوّمى ذات شى‌ء است.
جوهری در
صحاح گويد: نفس به معنى روح است: «خرجت نفسه» يعنى روحش خارج شد و نيز به معنى خون است «نفس سائله» يعنى خون روان شونده.
نَفَس (مثل شرف) و
تَنَفُّس به معنى گسترش و توسعه يافتن است. نفس كشيدن به همان مناسبت است كه ريه انسان بزرگ و كوچک مى‌شود.
تَنافَس و
مُنافَسَت: به معنى رغبت و ميل آمده است.
نَفِيس به معنای پر ارزش است.
نَفَس مثل شرف به معنى بخل آمده است.
به برخی از مواردی که در نهج البلاغه به‌کار رفته است، اشاره می‌شود:
امام علی (صلوات‌الله‌علیه) در مقام
نصیحت فرموده:
«أَيُّها النّاسُ، إنَّ الدُّنْيا تَغُرُّ الْمُؤَمِّلَ لَها وَ الْـمُخلِدَ إِلَيْها، وَ لاَ تَنْفَسُ بِمَنْ نافَسَ فِيهَا، وَ تَغْلِبُ مَنْ غَلَبَ عَلَيْها.» «يعنى دنيا بخيل نيست از اين‌كه مايل شونده و راغب شونده خود را هلاک كند، بلكه هلاک مى‌كند، و هر كس به فكر غلبه بر او باشد، او را مغلوب مى‌كند.»
(شرح‌های خطبه:
)
حضرت در مقام
موعظه به آن شخص فرمود:
«لاَ تَكُنْ مِمَّنْ ... يُنافِسُ فِيَما يَفْنَى، وَ يُسامِحُ فِيَما يَبْقَى.» «نباش از كسى كه در دنياى فانى شونده، همچشمى و رقابت و رغبت مى‌كند ولى درباره آخرت جاويدان مسامحه مى‌نمايد.»
(شرح های حکمت:
)
حضرت علی (علیه‌السلام) درباره اهل
دنیا فرموده:
«يَتَنافَسُونَ في دُنْيا دَنِيَّة، وَ يَتَكالَبُونَ عَلى جِيفَة مُرِيحَة» «يعنى درباره دنياى پست رقابت و رغبت مى‌كنند و بر جيفه بد بو و گنديده خصومت مى‌نمايند.»
(شرح‌های خطبه:
)
تنافس به معنای رقابت، همچشمى، رغبت و ميل است.
حضرت در رابطه با
خلافت خويش فرموده:
«اللَّهُمَّ إِنَّكَ تَعْلَمُ أَنَّهُ لَمْ يَكُنِ الَّذِي كانَ مِنّا مُنافَسَةً فِي سُلْطَان... وَ لكِنْ لِنَرِدَ الْمَعالِمَ مِنْ دِينِكَ» «پروردگارا! تو می‌دانی آنچه ما انجام دادیم، نه برای این بود که ملک و سلطنتی بدست آوریم و نه برای این‌که از متاع پست
دنیا چیزی تهیّه کنیم، بلکه به خاطر این بود که نشانه‌های از بین رفته دینت را بازگردانیم و
صلح و مسالمت را در شهرهایت آشکار سازیم، تا بندگان ستمدیده‌ات در ایمنی قرار گیرند و قوانین و مقرّراتی که به دست فراموشی سپرده شده، بار دیگر عملی گردد.»
(شرح‌های خطبه:
)
حضرت علی (علیه‌السلام) درباره
حسنین (علیهماالسلام) فرموده:
«فَإِنَّنِي أَنْفَسُ بِهذَيْنِ - يَعْنِي الحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ (عليهماالسلام) عَلَى الْمَوْتِ، لِئَلاَّ يَنْقَطِعَ بِهِما نَسْلُ رَسُولِ اللهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم).» «يعنى من به مرگ اين دو بخيلم، نمى‌خواهم كشته شون، تا نسل
رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم) قطع نشود.»
(شرح‌های خطبه:
)
امام علی (صلوات‌الله‌علیه) درباره نفس‌كشيدن
انسان فرموده:
«نَفْسُ الْمَرْءِ خُطَاهُ إِلَى أَجَلِهِ» «نفس كشيدن انسان قدم برداشتن به سوى مرگ است.»
(شرح‌های حکمت:
)
موارد بى‌شمارى از اين ماده در نهج البلاغه آمده است.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه،برگرفته از مقاله «نفس»، ج۲، ص۱۰۵۵.
