• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

نقد کتاب نورالعین فی مشهد الحسین

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کتاب نور العین فی مشهد الحسین، منسوب به ابراهیم بن محمد بن ابراهیم بن مهران شافعی اشعری، معروف به ابواسحاق اسفراینی (۴۱۷ یا ۴۱۸ ق) است.


این اثر بدون فصل‌بندی و عنوان‌بندی است. نویسنده برای گزارش‌های خود سند ارائه نکرده و تنها هر گزارش را با تعبیر «قال الراوی» آغاز کرده است. از این رو سبک نگارش آن شبیه داستان و عامه پسند است. برخی از محققان بر این باورند که کتاب یادشده، ساختگی و منسوب به اسفراینی است؛ چراکه اسلوب نگارش آن با نوشته‌های قرن چهارم، سازگاری ندارد.
[۱] طباطبایی، سید عبدالعزیز، اهل البیت فی المکتب العربیه، ص۶۵۵، ش ۸۳۹.
[۲] ابن عساکر، تبیین کذب المفتری، ص۲۴۰_ ۲۴۱، تحقیق احمد حجازی السقا.
[۳] ابن خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، ج۱، ص۲۸، تحقیق احسان عباس.    
[۴] سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۲۵۷، تحقیق عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی.
[۵] ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۷، ص۳۵۳، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا.    
[۶] ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۳۰، تحقیق مکتب تحقیق التراث.    
[۷] پاشا بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، ص۸.
[۸] یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیة والمعربة، ج۱، ص۴۳۶.
[۹] تهرانی، آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱۷، ص۷۲ ۷۳.    
در تایید این سخن، اضافه می‌کنیم که در متن کتاب عبارتی درباره محل دفن سر امام حسین (علیه‌السّلام) وجود دارد که گمان متاخر بودن این اثر را به یقین تبدیل می‌کند و آن عبارت این است: «وروی عن طائفة الفاطمیة الذی (الذین) حکموا مصر، ان الراس وصلت الیهم ودفنوها فی مشهد (المشهد) المشهور»
[۱۰] اسفراینی، ابواسحاق، نور العین فی مشهد الحسین، ص۷۲.    
بر اساس گزارش مورخان تاریخ فاطمیان، انتقال سر از عسقلان به مصر و دفن آن در قاهره مصر و ساختن بنای باشکوه بر آن، پس از سال ۵۴۸ بوده است؛
[۱۱] نویری، شهاب الدین احمد، نهایة الارب فی فنون الادب، ج۲۰، ص۳۰۰.
یعنی ۱۳۰ سال پس از مرگ اسفراینی! گزارش شده است که طلائع بن رزیک، وزیر شیعی خلیفه فاطمی، فائز بالله، پس از انتقال سر به قاهره در سال ۵۴۹، بنای باشکوهی بر آن ساخت.
[۱۲] امینی، عبدالحسین احمد، الغدیر، ج۴، ص۳۴۹.


اما درباره اعتبار و ارزش گزارش‌های این کتاب، باید گفت: بسیاری از گزارش‌ها و مطالب آن ضعیف، جعلی و سخیف است و نزد محققان، هیچ اعتباری ندارد؛ چنان که شهید قاضی طباطبایی این کتاب را از کتب بسیار ضعیف و غیرقابل اعتماد
[۱۳] قاضی طباطبایی، تحقیقی درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا، ص۶۰.
و «مجعول و ضعیف و مجهول المؤلف»
[۱۴] قاضی طباطبایی، تحقیقی درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا، ص۲۲۱.
دانسته و بر این باور است که «مقتل اسفراینی پر از جعلیات و نقلیات قصه سرایان است».
[۱۵] قاضی طباطبایی، تحقیقی درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا، ص۶۴۰.

نکته آخر آنکه اگر در انتساب این کتاب به اسفراینی تردید نکنیم، باید دانست که او یک سنی اشعری مسلک، و به اعتقاد صاحب بن عباد، یک آتش سوزانده بوده است.
[۱۶] ابن عساکر، تبیین کذب المفتری، ص۲۴۱، تحقیق احمد حجازی السقاء.
[۱۷] سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۲۵۷، تحقیق عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی.
[۱۸] ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۷، ص۳۵۳، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا.    
[۱۹] قمی، شیخ عباس، الکنی والالقاب، ج۲، ص۲۶، مقدمه محمدهادی امینی.    
از این رو نمی‌توان به مطالب این کتاب اعتماد کرد.

۲.۱ - برخی گزارش‌های نامعتبر

۱. آمدن گروهی از فرشتگان و نیز جنیان مؤمن نزد امام حسین (علیه‌السّلام) که برای یاری، هنگام خروج حضرت از مدینه و نپذیرفتن امام، که هیچ مستند تاریخی ندارد؛
[۲۰] اسفراینی، ابواسحاق، نور العین فی مشهد الحسین علیه‌السّلام ، ص۲۵_ ۲۶.

۲. گزارش‌های نادرست و محرف از جریان قیام مسلم در کوفه، از جمله عدم اقدام مسلم به ترور ابن زیاد در خانه هانی (پس از پیشنهاد این امر توسط هانی) به این علت که یک منادی، او را از این کار بازداشته است
[۲۱] اسفراینی، ابواسحاق، نور العین فی مشهد الحسین علیه السلام، ص۳۳.
و کشته شدن ۱۱۰۰ نفر از سپاه ۱۸۰۰ نفری ابن زیاد توسط مسلم در درگیری کوفه پیش از دستگیری مسلم.
[۲۲] اسفراینی، ابواسحاق، نور العین فی مشهد الحسین علیه السلام، ص۳۷_ ۴۰.

۳ کشته شدن ۱۶۰۰ نفر به دست امام حسین (علیه‌السّلام) در روز عاشورا.
[۲۳] اسفراینی، ابواسحاق، نور العین فی مشهد الحسین علیه السلام، ص۶۷.


۱. ↑ طباطبایی، سید عبدالعزیز، اهل البیت فی المکتب العربیه، ص۶۵۵، ش ۸۳۹.
۲. ↑ ابن عساکر، تبیین کذب المفتری، ص۲۴۰_ ۲۴۱، تحقیق احمد حجازی السقا.
۳. ↑ ابن خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، ج۱، ص۲۸، تحقیق احسان عباس.    
۴. ↑ سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۲۵۷، تحقیق عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی.
۵. ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۷، ص۳۵۳، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا.    
۶. ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۳۰، تحقیق مکتب تحقیق التراث.    
۷. ↑ پاشا بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، ص۸.
۸. ↑ یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیة والمعربة، ج۱، ص۴۳۶.
۹. ↑ تهرانی، آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱۷، ص۷۲ ۷۳.    
۱۰. ↑ اسفراینی، ابواسحاق، نور العین فی مشهد الحسین، ص۷۲.    
۱۱. ↑ نویری، شهاب الدین احمد، نهایة الارب فی فنون الادب، ج۲۰، ص۳۰۰.
۱۲. ↑ امینی، عبدالحسین احمد، الغدیر، ج۴، ص۳۴۹.
۱۳. ↑ قاضی طباطبایی، تحقیقی درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا، ص۶۰.
۱۴. ↑ قاضی طباطبایی، تحقیقی درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا، ص۲۲۱.
۱۵. ↑ قاضی طباطبایی، تحقیقی درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا، ص۶۴۰.
۱۶. ↑ ابن عساکر، تبیین کذب المفتری، ص۲۴۱، تحقیق احمد حجازی السقاء.
۱۷. ↑ سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۲۵۷، تحقیق عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی.
۱۸. ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۷، ص۳۵۳، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا.    
۱۹. ↑ قمی، شیخ عباس، الکنی والالقاب، ج۲، ص۲۶، مقدمه محمدهادی امینی.    
۲۰. ↑ اسفراینی، ابواسحاق، نور العین فی مشهد الحسین علیه‌السّلام ، ص۲۵_ ۲۶.
۲۱. ↑ اسفراینی، ابواسحاق، نور العین فی مشهد الحسین علیه السلام، ص۳۳.
۲۲. ↑ اسفراینی، ابواسحاق، نور العین فی مشهد الحسین علیه السلام، ص۳۷_ ۴۰.
۲۳. ↑ اسفراینی، ابواسحاق، نور العین فی مشهد الحسین علیه السلام، ص۶۷.


پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۱، ص۱۳۵_۱۳۷.



جعبه ابزار