نورالدین جعفر بدخشی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَدَخْشی، نورالدین‌جعفر (۷۴۰-۷۹۷ق/۱۳۳۹- ۱۳۹۵م)،
عارف،
صوفی و شاگرد برجسته
میرسید علی همدانی (د ۷۸۶ق/۱۳۸۴م) بود.
نورالدین در رستاق بازار، واقع در غرب
بدخشان به
دنیا آمد.
از دوران کودکی و جوانی وی اطلاعی در دست نیست، اما چنانکه خود در معروف‌ترین اثرش،
خلاصة المناقب آورده است، پیش از ملاقات با
میرسید علی همدانی در ۷۷۳ق، از زادگاه خود
مهاجرت کرده، و در ختلان ساکن شده بود.
و درسال ۷۷۳ق به تشویق یکی از دوستانش به نام اخی علی حق گوی، به دیدار میرسید علی همدانی به روستای علیشاهیان یا علیشاه رفت و از همان ابتدا شیفته او شد.
اما میرسیدعلی که ظاهراً هنوز آمادگی لازم برای
بیعت را در او نمی‌دید، پذیرفتن او را چند ماهی به تعویق انداخت تا سرانجام در
عید فطر همان سال او را به شاگردی خود قبول کرد.
از آن هنگام تا زمان
مرگ میرسیدعلی همدانی، نورالدین جعفر همواره ملازم او بود و از
ارشاد و
تربیت او بهره‌مند می‌شد.
وی با استفاده از این ارشادات و با مجاهده خالصانه، نزد میرسیدعلی مقامی رفیع یافت و یکی از شاگردان خاص او شد، چنانکه سید در چند مورد در حضور خود به نورالدین اجازه بیعت داد و مردم را به بیعت با او تشویق نمود.
همچنین هرگاه که به
سفر می‌رفت، وظیفه تدریس و
ارشاد مریدان را برعهده نورالدین می‌گذاشت و خود از طریق نامه‌هایی که می‌فرستاد، با او ارتباط داشت.
میرسیدعلی همدانی هنگامی که به قصد سفر
حج قریه علیشاهیان را ترک می‌گفت، بدخشی را بر مسند خود نشاند، به او اجازه قبول
توبه طالبان و
تعلیم ذکر به مریدان را داد و پوستین و
آفتابه خود را به او بخشید.
پس از بازگشت از سفر حج نیز بخشی از لوازم شخصی خود را در اختیار او گذارد.
سید غالباً بدخشی را در حضور دیگر مریدان می‌ستود،
اما گاه نیز در مواردی بر او عتاب می‌کرد.
بدخشی در هنگام
مرگ میرسید علی در
خانقاه فتح‌آباد در
قریه رستاق بازار اقامت داشت و در آن‌جا از طریق نامه‌ای که
شمس‌الدین ماخانی از سوی
قوام‌الدین بدخشی برای او آورده بود، از درگذشت سید باخبر شد.
پس از آن در ۷۸۷ق/۱۳۸۵م به ختلان آمد و در خانقاه اعظم آن
شهر ساکن شد و به یادبود شیخ درگذشته‌اش، تألیف کتاب خلاصة المناقب را آغاز کرد.
با آنکه بدخشی از نزدیک‌ترین مریدان میرسیدعلی همدانی و از شاگردان خاص او بود، پس از درگذشت سید، دامادش
خواجه اسحاق جانشین او شد.
چنانکه
ابن کربلایی در حاشیه
روضات الجنان آورده است، بدخشی در ۱۶
رمضان ۷۹۷ در ۵۷ سالگی درگذشت.
۱. خلاصة المناقب، در مناقب میرسید علی همدانی، مهم‌ترین اثر بدخشی است و یک سال پس از درگذشت شیخ خود، آن را در ختلان تألیف کرده است.
این کتاب قدیم‌ترین و پر اهمیت‌ترین منبع اطلاعات درباره میرسیدعلی به شمار می‌رود؛ چه، مؤلف خود مدت درازی ملازم او بوده، و حکایت‌ها و اقوالی را که آورده، خود از زبان سید شنیده است.
در این کتاب برخی اصطلاحات و مفاهیم عرفانی نیز با استفاده از
آیات و
احادیث شرح داده شده است.
نخستین بار ترجمه آلمانی این کتاب به قلم توفل در ۱۹۶۲م در لیدن انتشار یافت.
پس از آن، سیده اشرف ظفر با استفاده از نسخه‌های خطی موجود، این کتاب را تصحیح کرد و در ۱۹۹۵م توسط مرکز تحقیقات فارسی
ایران و
پاکستان در
اسلام‌آباد به چاپ رسانید.
۲. اصطلاحات صوفیه، که در آن برخی از مهم‌ترین مفاهیم عرفانی واصطلاحات صوفیان شرح و توضیح داده شده است.
این رساله به کوشش ایرج افشار در مجله فرهنگ ایران زمین (ج ۱۶) به چاپ رسیده است.
۳. شرح اوراد فتحیه (همدانی)، که یک نسخه از آن در کتابخانه دانشگاه پنجاب لاهور و نسخه دیگری در کتابخانه دارالعلوم اسلامیه پیشاور موجود است.
نورالله شوشتری در
مجالس المؤمنین و
معصوم علیشاه در طرائق الحقائق
کتاب احباب را به نورالدین جعفر نسبت داده‌اند.
(۱) حافظ حسین ابن کربلایی، روضات الجنان، تهران، ۱۳۴۹ش.
(۲) پرویز اذکایی، مروّج اسلام در ایران صغیر، همدان، ۱۳۷۰ش.
(۳) ایرج افشار، حاشیه بر «اصطلاحات‌الصوفیه اثر شیخ نورالدین جعفر بدخشانی»، فرهنگ ایران زمین، تهران، ۱۳۵۴ش، ج ۱۶.
(۴) نورالدین جعفر بدخشی، خلاصة المناقب، به کوشش اشرف ظفر، اسلام‌آباد، ۱۹۹۵م.
(۵) محمد ریاض، احوال و آثار و اشعار میرسیدعلی‌همدانی، کراچی، ۱۳۷۰ش.
(۶) حسین شاه همدان، شاه همدانی، میرسیدعلی همدانی، ترجمه محمد ریاض، اسلام‌آباد، ۱۹۹۵م.
(۷) نورالله شوشتری، مجالس المؤمنین، تهران، ۱۳۷۶ق.
(۸) اشرف ظفر، مقدمه بر خلاصة المناقب (نک: هم، بدخشی).
(۹) اشرف ظفر، مقدمه بر زبدةالمناقب (ترجمه اردوی خلاصة المناقب)، کراچی، ۱۹۹۳م.
(۱۰) محمد معصوم معصوم علیشاه، طرائق الحقائق، به کوشش محمد جعفر محجوب، تهران، ۱۳۱۸ش.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بدخشی، نورالدین»، ج۱۱، ص۴۶۰۳.
