• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

وعده هاي الهی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



از افعال الهی که ممکن است مورد بحث و بررسی قرار گیرد، «وعده های الهی» است و این که آیا خداوند خلف وعده میکند یا خیر.




«وعد» در لغت به معنی عهد است
[۱] قرشى، سید على اکبر؛ قاموس قرآن، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ ش، تهران، ششم، ج‏۷، ص ۲۲۷.
و در اصطلاح عبارت است از تعهّد کردن به انجام امری، خواه آن امر خیر باشد یا شرّ، و اختصاص پیدا کردن به یکى از آن‌ها به واسطه قرینه، معین مى‏شود.
[۲] مصطفوی،حسن؛ تفسیر روشن، تهران، مرکز نشر کتاب ، ۱۳۸۰ش، چاپ اول، ج‏۳، ص۲۱۹.




عهد به وعده‌ای گفته می‌شود که مقرون به شرط باشد، و درباره انجام آن، از لفظ وفاء کردن استفاده می‌شود، امّا درباره وعده از لفظ إنجاز استفاده می‌گردد، و به عمل نکردن به عهد، «نقض عهد» گفته می‌شود در حالی که به عمل نکردن به وعده «خلف وعده» گفته می‌شود.



۱)«وعد» در وعده خیر و شرّ به کار می‌رود ولى «وعید» و «ایعاد» فقط در وعده شرّ استعمال می‌شود.
۲) فرق دیگری که بین «وعد» و «وعید» وجود دارد این است که خُلف وعد، قبیح است و صدور آن از خداوند محال است
[۵] طیب، سید عبد الحسین؛ أطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، ۱۳۷۸ش، چاپ دوم ج‏۱۰، ص۳۶۰.
، ولی خُلف وعید در مواردی، نه تنها قبیح نیست بلکه حسن هم دارد چون این کار او اظهار کرم است.
[۶] أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۱، ص۲۹۹.

۳) وعده از راه تفضّل خداوند بر بندگان است نه استحقاق بندگان، زیرا مومن هر چه ایمانش کاملتر باشد و اعمال صالحه او زیادتر باشد، نمی‌تواند شکر کوچک‌ترین نعمت‌های الهى را اداء نماید تا مستحق دریافت آن وعدها گردد، ولی وعید از راه استحقاق عباد است و خداوند زائد بر استحقاق، کسی را عذاب نمى‏کند، بلکه چه بسا عفو نموده و گذشت مى‏کند.
[۷] أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۹، ص۲۷۵.




واژه وعد در قرآن ۱۵۱ بار استعمال شده که ۹۱ بار از این تعداد به وعدهای خدا، که در موقعیّت‌های متفاوت صادر شده، اختصاص یافته است که نشان از اهمیّت این مطلب دارد.



وعده‌های خداوند حق است و هیچ‌گونه باطل در آن راه ندارد، چرا که همیشه با واقعیّات منطبق است، قرآن کریم در این باره می‌فرماید:«...أَلا إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ»«...آگاه باشید وعده خدا حقّ است»
از آنجا که قول خداى تعالى همان فعل او است، وعده او عبارت است از همان رفتاری که او با ما خواهد کرد که فعلاً براى ما غایب است و جنبه آینده را دارد، ولی براى خداى تعالى نه غایب است و نه جنبه آینده دارد.
لازم به ذکر است که در قرآن حدود ۲۰ آیه در مورد حقانیّت وعده‌های خداوند وارد شده، که می‌تواند تأکیدی بر واقعی بودن وعده‌های خداوند باشد.



صدور خلف وعده از خداوند محال و وقوع وعده‌های او حتمی است:
۱)زیرا «خلف وعده» یا از جهت عدم قدرت و عجز بر انجام است یا از جهت احتیاج است یا از جهت نسیان است، که این جهات در خداوند راه ندارد،
[۱۰] اطیب البیان فی التفسیر القرآن، ج۶، ص۴۰۷.
آن‌ چنان‌ که خداوند در قرآن فرموده:«فَلا تَحْسَبَنَّ اللَّهَ مُخْلِفَ وَعْدِهِ رُسُلَه‏ُ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ ذُو انتِقام»«پس گمان مبر که خدا وعده‏اى را که به پیامبرانش داده، تخلّف کند چرا که خداوند قادر و انتقام گیرنده است‏»
و در آیات دیگری برای از بین بردن هر گونه شکّی، پس از قسم‌های فراوان، با تأکید می‌فرماید:«إِنَّما تُوعَدُونَ لَواقِع‏»«که آنچه به شما (درباره قیامت) وعده داده مى‏شود، یقیناً واقع‏شدنى است‏.»
که همه این آیات و آیات دیگر، بر حتمی بودن وقوع وعده‌های خداوند تأکید می‌نمایند، تا آن‌جا که حتّی گمان تخلّف این وعده‌ها نیز صحیح نیست.
[۱۳] ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۰، ص۱۱۰.

۲)اگر خلف وعده بر خدا جایز باشد، ارسال رسولان و تنذیر و تبشیر مردم کاری عبث بوده و باعث سلب اطمینان بندگان و سست شدن آنها در اطاعت و عبادت او می‌شود.
[۱۴] أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۴، ص۳۱۵.

۳)در قرآن حدود ۳۵ آیه دربارۀ حتمی بودن وعده‌های خداوند صادر شده که نشان‌گر میزان تأکید خداوند بر حتمی الوقوع بودن وعده‌های اوست.
۴)وعده‌های خدا بر اساس حکمت و مصلحت اوست، چنان‌که قرآن کریم، برای یادآوری وضعیّت مومنین پیش از وقوع غزوه بدر، درباره وعده خدا به مومنان، می‌فرماید:
[۱۵] قرائتی، محسن؛ تفسیرنور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی ازقرآن، چاپ یازدهم، ۱۳۸۳، ج‏۹، ص۲۳۶.
«وَ إِذْ یعِدُکمُ اللَّهُ إِحْدَى الطَّائِفَتَینِ أَنَّها لَکمْ وَ تَوَدُّونَ أَنَّ غَیرَ ذاتِ الشَّوْکةِ تَکونُ لَکمْ وَ یرِیدُ اللَّهُ أَنْ یحِقَّ الْحَقَّ بِکلِماتِهِ وَ یقْطَعَ دابِرَ الْکافِرِین‏»«و (به یاد آرید) هنگامى را که خداوند به شما وعده داد که یکى از دو گروه [کاروان تجارى قریش، یا لشکر مسلح آنها] نصیب شما خواهد بود و شما دوست مى‏داشتید که کاروان (غیر مسلح) براى شما باشد (و بر آن پیروز شوید) ولى خداوند مى‏خواهد حق را با کلمات خود تقویت، و ریشه کافران را قطع کند (از این رو شما را بر خلاف میل‌تان با لشکر قریش درگیر ساخت، و آن پیروزى بزرگ نصیبتان شد.»
در این آیه خداوند به مومنین وعده نبرد و درگیری با یکی از دو گروه تجاری یا نظامی را می‌دهد، در حالی که مسلمین از قدرت کافی برای مبارزه برخوردار نبودند و نیازمند آرامش برای تثبیت نظام نوپای خود بودند، امّا خداوند براساس مصلحت و حکمت، به آن‌ها این وعده را داد.
[۱۷] مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ ش، چاپ اول، ج‏۷، ص۱۰۰.




خداوند با توجّه به نیازهای بشر و با در نظر گرفتن شرایط زمان و مکان بندگان، به آن‌ها وعده‌هایی داده است که قرآن با توجّه به آثار تربیتی این وعده‌ها و به تناسب شرایط مسلمانان به نقل این وعده‌ها و وعده‌هایی که خداوند به مسلمانان داده است پرداخته که مهم‌ترین آنها را ذکر می‌نماییم:

۷.۱ - وعدۀ مغفرت و أجر عظیم


یکی از وعده‌هایی که خداوند به مومنین داده است، وعده مغفرت و اجر عظیم می‌باشد، قرآن در این باره می‌فرماید:«وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ عَظِیم‏»«خداوند، به آنها که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‏اند، وعده آمرزش و پاداش عظیمى داده است»

۷.۲ - وعدۀ معاد و قیامت


بیش‌ترین و مهم‌ترین وعده‌هایی که خداوند به بندگان داده است وعده‌هایی است که مربوط به مساله روز جزا و یقینی و قریب‌الوقوع بودن آن می‌باشد:«إِلَیهِ مَرْجِعُکمْ جَمِیعاً وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا إِنَّهُ یبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ یعِیدُه‏...»«بازگشت همه شما به سوى اوست! خداوند وعده حقّى فرموده او آفرینش را آغاز مى‏کند...»

۷.۳ - وعدۀ بهشت و نعمت های بهشتی


از دیگر وعده‌هایی که در قرآن بسیار به چشم می‌خورد آیاتی است که بهشت و نعمت‌های آن را به مومنین، وعده و بشارت می‌دهد:«وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها أَبَداً وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا وَ مَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ قِیلاً»«و کسانى که ایمان آورده‏اند و اعمال صالح انجام داده‏اند، به زودى آن را در باغ‌هایى از بهشت وارد مى‏کنیم‏...وعده حق خداوند است و کیست که در گفتار و وعده‏هایش، از خدا صادق‌تر باشد؟»
خداوند در این آیه به کسانی که در اثر ایمان به آفریدگار از تمایلات نفسانی پرهیز نموده و منحرف نگشتند بهشت‌هایی با اوصاف گوناگون را وعده داده و بر حتمی بودن این وعده تأکید نموده است و از این طریق آنها را به انجام اعمال صالح تشویق و ترغیب نموده است.
[۲۱] حسینی همدانی، سید محمد حسین؛ انوار درخشان، تحقیق: بهبودی، محمد باقر، تهران، کتابفروشی لطفی، ۱۴۰۴ق، اول، ج‏۴، ص۲۱۷.


۷.۴ - وعده جهنّم و عذاب‌های جاودانه


خداوند همان گونه که به انسان وعده بهشت داده است، به آنها وعده عذاب نیز داده تا بدانند که همه اعمال آنها ثبت و محاسبه شده و لذا مجاز به انجام هر کاری نیستند:«وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِینَ ‏»«و دوزخ، میعادگاه همه آنهاست..‏»

۷.۵ - وعده خلافت در زمین


یکی از وعده‌هایی که خداوند به مومنین داده است وعده حکمرانی در زمین است:«وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِم‏»«خداوند به کسانى از شما که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام داده‏اند وعده مى‏دهد که قطعاً آنان را حکمران روى زمین خواهد کرد، همان گونه که به پیشینیان آنها خلافت روى زمین را بخشید...»
مفسرین در تفسیر این آیه احتمالات زیادی را بررسی نموده‌اند، امّا آن‌چه مهم به نظر می‌رسد این است که خداوند به مومنینی که دارای اعمال صالحه هستند وعده مى‏دهد که به زودى جامعه صالحى مخصوص به خودشان برایشان درست مى‏کند و زمین را در اختیارشان مى‏گذارد و دینشان را در زمین متمکن مى‏سازد، و امنیت را جایگزین ترسى که داشتند مى‏کند، امنیتى که دیگر از منافقین و کید آنان، و از کفار و جلوگیری‌هایشان بیمى نداشته باشند، خداوند را آزادانه عبادت کنند، و چیزى را شریک او قرار ندهند.


 
۱. قرشى، سید على اکبر؛ قاموس قرآن، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ ش، تهران، ششم، ج‏۷، ص ۲۲۷.
۲. مصطفوی،حسن؛ تفسیر روشن، تهران، مرکز نشر کتاب ، ۱۳۸۰ش، چاپ اول، ج‏۳، ص۲۱۹.
۳. معجم الفروق اللغویه، ص۳۷۹.    
۴. لسان العرب، ج۳، ص۴۶۳.    
۵. طیب، سید عبد الحسین؛ أطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، ۱۳۷۸ش، چاپ دوم ج‏۱۰، ص۳۶۰.
۶. أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۱، ص۲۹۹.
۷. أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۹، ص۲۷۵.
۸. یونس/سوره۱۰، آیه۵۵.    
۹. ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۰، ص۱۱۱ و ۱۱۲.    
۱۰. اطیب البیان فی التفسیر القرآن، ج۶، ص۴۰۷.
۱۱. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۴۷.    
۱۲. مرسلات/سوره۷۷، آیه۷.    
۱۳. ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۰، ص۱۱۰.
۱۴. أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۴، ص۳۱۵.
۱۵. قرائتی، محسن؛ تفسیرنور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی ازقرآن، چاپ یازدهم، ۱۳۸۳، ج‏۹، ص۲۳۶.
۱۶. انفال/سوره۸، آیه۷.    
۱۷. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ ش، چاپ اول، ج‏۷، ص۱۰۰.
۱۸. مائده/سوره۵، آیه۹.    
۱۹. یونس/سوره۱۰، آیه۴.    
۲۰. نساء/سوره۴، آیه۱۲۲.    
۲۱. حسینی همدانی، سید محمد حسین؛ انوار درخشان، تحقیق: بهبودی، محمد باقر، تهران، کتابفروشی لطفی، ۱۴۰۴ق، اول، ج‏۴، ص۲۱۷.
۲۲. حجر/سوره۱۵، آیه۴۳.    
۲۳. نور/سوره۲۴، آیه۳۵۷.    
۲۴. ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۲۰۹.    




سایت معارف قرآن    



جعبه ابزار