• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

پرچم (روزنامه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


پَرْچَم، روزنامه، سپس دو هفته‌نامه و بعداً هفته‌نامه‌ای که احمد کسروی تبریزی (مق‌ ۱۳۲۴ش/۱۹۴۶م) در دورۀ پس از شهریور۱۳۲۰ در تهران منتشر می‌کرد.


نخستین شمارۀ این نشریه در ۵ بهمن۱۳۲۰ انتشار یافت. پرچم سخنگوی «باهماد (= جمعیت، حزب) آزادگان» بود. این جمعیت با استفاده از اوضاع و احوالِ نسبتاً مناسبِ پس از شهریور ۲۰ به رهبری کسروی تشکیل یافت و مروج اندیشه‌های او بود.
[۱] حسن مرسلوند، زندگی‌نامۀ رجال و مشاهیر ایران، ج۵، ص۲۶۸، تهران، ۱۳۷۵ش.
[۲] مسعود پاکدامن، قتل کسروی، ج۱، ص۱۰۴، اپسالا، ۱۳۷۷ش/۱۹۹۹م.
[۳] حسین ابوترابیان، مطبوعات ایران از شهریور ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۶، ج۱، ص۶۱، تهران، ۱۳۶۶ش.
[۴] علی‌اکبر قاضی‌زاده، جان‌باختگان روزنامه‌نگار، ج۱، ص۴۵۱، تهران، ۱۳۷۹ش.
در حدود یک ‌ماه و اندی پس از انتشار پرچم، در این روزنامه صراحتاً بیان شد که جمعیتی پدید آمده است که «در گام نخست به موضوع مشروطه و نشر معنی آن در میان توده می‌پردازد و... پرچم زبان آن است».
[۵] پرچم روزنامه، تهران، ۱۳۲۰-۱۳۲۱ش، شم‌ ۱، ۳۴، ۱۴۰، ۱۴۴، ۱۶۱، ۲۵۴.


کسروی پس از تشکیل باهماد آزادگان، تقاضای امتیاز روزنامه ای به نام «درفش» به عنوان ارگانِ آن کرد، ولی از آن‌جا که کلمۀ درفش اختصاصاً به بیرق سلطنتی اطلاق می‌شد، از دادن امتیاز با این عنوان به او خودداری، و نام «پرچم» پیشنهاد شد و کسروی نیز (با آن‌ که از انتخاب این نام اکراه داشت) ناگزیر پذیرفت.
[۶] هوشنگ اتحاد، پژوهشگران معاصر ایران، ج۴، ص۲۰۷-۲۰۸، تهران، ۱۳۸۱ش.
سرمقاله‌های پرچم را کسروی خود می‌نوشت و بقیۀ مندرجات آن را (که شامل مطالب ارسالی به دفتر روزنامه، اخبار و مباحثی دربارۀ جریانات روز مملکتی بود) دیگران می‌نوشتند و با نظارت کسرویی به چاپ می‌رسید.
[۷] هوشنگ اتحاد، پژوهشگران معاصر ایران، ج۴، ص۲۰۷-۲۰۸، تهران، ۱۳۸۱ش.
در نخستین شمارۀ روزنامه توضیح داده شده بود که «خبرهای خبرگزاری پارس و آگهی‌های سودمند دیگر، به ویژه دربارۀ رویدادهای جنگ‌ جهانی، ترجمه و چاپ خواهد شد. در آخر هرهفته نیز خلاصۀ رویدادهای آن هفته به صورت گفتاری در شمارۀ روز آدینه به چاپ خواهد رسید».
[۸] پرچم روزنامه، تهران، ج۱، ص۱، ۱۳۲۰-۱۳۲۱ش، شم‌ ۱، ۳۴، ۱۴۰، ۱۴۴، ۱۶۱، ۲۵۴.


در شماره‌های مختلف پرچم ضمن جانبداری از اصول حکومت مشروطه و تبلیغ آن، شرح‌حال قهرمانان انقلاب مشروطیت، همراه با عکس‌هایی از آنان چاپ می‌شد. شمارۀ ۱۶۱ (۱۳مرداد۱۳۲۱) این روزنامه به مناسبت سالگرد اعلام مشروطه با چاپ عکس‌های سران جنبش مشروطه در صفحات اول و آخر، و درج مقالاتی در خصوص این جنبش، به صورت ویژه‌نامه انتشار یافت. درج بیان‌نامه‌ها و نوشته‌های «آزادگان» شهرهای مختلف ایران، به ویژه آذربایجان، و دفاع از تروج زبان فارسی در این استان در شماره‌های متعدد و سرانجام تبلیغ «زبان پاک» ابداعی کسروی از جمله مسائل مورد توجه روزنامۀ پرچم بود.

صرف‌نظر از وقفه‌های کوتاه مدت (که یکی از آن‌ها توقیف ۳روزه به سبب چاپ عکس دو ژنرال نازی در شمارۀ ۱۴۰ (۱۵تیرماه۱۳۲۱) بود) پرچم تا ۱۷آذر۱۳۲۱ به‌طور مرتب انتشار می‌یافت
[۹] پرچم روزنامه، تهران، ۱۳۲۰-۱۳۲۱ش، شم‌ ۱، ۳۴، ۱۴۰، ۱۴۴، ۱۶۱، ۲۵۴.
و شمارۀ ۲۵۴ (۱۷آذر۱۳۲۱) واپسین شمارۀ پرچم روزانه بود.
[۱۰] محمود کتیرایی، کتاب‌شناسی کسروی، ج۱، ص۳۸۵، فرهنگ ایران زمین، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۰ش، ج۱۸.
در این روز به سبب «بلوای نان» که منجر به برقراری حکومت نظامی گردید، به دستور قوام‌السلطنه، نخست‌ وزیر وقت از انتشار تمامی روزنامه‌ها در تهران و از آن جمله پرچم جلوگیری شد.
[۱۱] باقر عاقلی، میرزا احمدخان قوام ‌السلطنه، ج۱، ص۲۹۱-۲۹۵، تهران، ۱۳۷۶ش.
[۱۲] باقر عاقلی، روزشمار تاریخ ایران، ج۱، ص۲۵۰، تهران، ۱۳۶۹ش.
[۱۳] مسعود پاکدامن، قتل کسروی، ج۱، ص۱۰۳، اپسالا، ۱۳۷۷ش/۱۹۹۹م.
[۱۴] حسین ابوترابیان، مطبوعات ایران از شهریور ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۶، ج۱، ص۱۰-۱۱، تهران، ۱۳۶۶ش.
از شمارۀ ۴ تا آخرین شمارۀ این دوره در کتابخانۀ ملی موجود است.
[۱۵] بیژن سرتیپ‌زاده، فهرست روزنامه‌های موجود در کتابخانۀ ملی ایران، ج۱، ص۶۳، تهران، ۱۳۵۶ش.


پس از گذشت ۴ ماه، پرچم به شکل دو هفته‌نامه در ۱۵ فروردین ۱۳۲۲ آغاز به انتشار مجدد کرد.
[۱۶] محمود کتیرایی، کتاب‌شناسی کسروی، ج۱، ص۳۸۵، فرهنگ ایران زمین، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۰ش، ج۱۸.
کسروی در نخستین شمارۀ آن دربارۀ این توقفِ ۴ ماهه آورده است که «به مناسبتِ پیش درآمدِ آذر ماه و نداشتن کاغذ، تا امروز پرچم را تعطیل نمودیم»
[۱۷] محمود کتیرایی، کتاب‌شناسی کسروی، ج۱، ص۳۹، فرهنگ ایران زمین، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۰ش، ج۱۸.
از توضیح دیگری که در پشت جلد همین شماره داده شده است، چنین بر می‌آید که پرچم و دیگر نشریۀ کسروی، پیمان تا «پیش درآمدِ آذرماه» انتشار می‌یافته، و «پس از گذارده شدن قانون نوین برای روزنامه‌ها» کسروی امتیازی برای انتشار مجدد پرچم گرفته است، لیکن به علت کمبود کاغذ و گرانی آن، و نیز اشتغال وی به چاپ و انتشار کتابهایی چون ورجاوند بنیاد، انتشار آن تا تاریخ یاد شده به تعویق افتاده، و از آن پس، به جای پرچم روزانه، پرچم دوهفتگی ۴۸ صفحه‌ای انتشار یافته است. این نشریه با «رفت ‌و رویۀ» پیمان جایگزین روزانه و پیمان شد و در آن «گفتارهایی (هم) در زمینۀ پرچم با همان زبان روزنامه و ... هم در زمینۀ پیمان با همان زبانِ (خاص)» دنبال گردید.
[۱۸] پرچم دوهفته‌نامه، تهران، ۱۳۲۲ش، شم‌ ۱.


پرچم دو هفتگی پس از انتشار شمارۀ ۱۲ در نیمۀ دوم شهریور ۱۳۲۲ توقیف گردید. نسخه‌ای از این دورۀ ۱۲ شماره‌ای در کتابخانۀ مرکزی تبریز موجود است. اقدام برای جلوگیری از انتشار پرچم، ظاهراً با ارسال نامۀ مورخ ۲۱/۴/۱۳۲۲ش از سوی حسن اسفندیاری محتشم‌السلطنه، رئیس مجلس شورای ملی دورۀ سیزدهم، مبنی بر ضد دین بودنِ پیمان و پرچم به نخست‌ وزیر وقت علی سهیلی، و انعکاس آن به فرمانداری نظامی آغاز شد.
[۱۹] اسناد مطبوعات ایران، به کوشش غلامرضا سلامی و محسن روستایی، ج۲، ص۲۷۷-۲۷۸، تهران، ۱۳۷۳-۱۳۷۶ش.
فرمانداری نظامی هم طی نامۀ مورخ ۱۱/۵/۱۳۲۲ش به نخست‌ وزیر اطلاع داد که به شهربانی دستور داده شده است تا از انتشار مجلۀ پرچم به علت درج مقالات «خلاف دیانت اسلام» جلوگیری کنند.
[۲۰] اسناد مطبوعات ایران، به کوشش غلامرضا سلامی و محسن روستایی، ج۲، ص۲۷۸، تهران، ۱۳۷۳-۱۳۷۶ش.
سرانجام این نامه‌نگاری آن بود که هیئت وزیران در جلسۀ مروخ ۲۱/۶/۱۳۲۲ش توقیف ۱۷ نشریه و از آن جمله پرچم را تصویب کرد
[۲۱] اسناد مطبوعات ایران، به کوشش غلامرضا سلامی و محسن روستایی، ج۱، ص۳۳، تهران، ۱۳۷۳-۱۳۷۶ش.
و بدین‌ ترتیب، و بر اساس همین تصویب‌نامه، از انتشار پرچم دوهفتگی جلوگیری شد.

انتشار مجدد پرچم پس از رفع توقیف (که مقدماتش از اواسط آذر ۱۳۲۲ فراهم آمده بود) از اسفند ۱۳۲۲، با قطع بزرگ و به صورت هفتگی آغاز گردید
[۲۲] هوشنگ اتحاد، پژوهشگران معاصر ایران، ج۴، ص۲۰۸، تهران، ۱۳۸۱ش.
[۲۳] علی‌اکبر قاضی‌زاده، جان‌باختگان روزنامه‌نگار، ج۱، ص۴۵۱، تهران، ۱۳۷۹ش.
لیکن پس از انتشار ۷شماره، باز توقیف شد.
[۲۴] محمود کتیرایی، کتاب‌شناسی کسروی، ج۱، ص۳۸۵-۳۸۶، فرهنگ ایران زمین، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۰ش، ج۱۸.
این توقیف در ۵ اردیبهشت ۱۳۲۳ به سبب «اهانت به دین اسلام» صورت گرفت.
[۲۵] اسناد مطبوعات ایران، به کوشش غلامرضا سلامی و محسن روستایی، ج۱، ص۶۳-۶۴، تهران، ۱۳۷۳-۱۳۷۶ش.
[۲۶] مسعود پاکدامن، قتل کسروی، ج۱، ص۱۳۲، اپسالا، ۱۳۷۷ش/۱۹۹۹م.


شمارۀ ۷ پرچم هفتگی در حقیقت آخرین شمارۀ دوره‌های ۳گانۀ آن بود. از آن پس، با وجودِ اعتراضات مداوم از جانب کسروی و اعضای باهماد آزادگان از شهرهای مختلف در ۱۳۲۳-۱۳۲۴ش،
[۲۷] اسناد مطبوعات ایران، به کوشش غلامرضا سلامی و محسن روستایی، ج۲، ص۲۷۹-۲۸۷، تهران، ۱۳۷۳-۱۳۷۶ش.
دیگر روزنامه یا مجله‌ای به نام پرچم منتشر نشد و به جای آن، «دفترهای ماهانه» در سال‌های ۱۳۲۴-۱۳۲۶ش در دورۀ حیات کسروی، و پس از قتل وی در ۱۲ اسفند ۱۳۲۴، توسط «یارانش» و به سردبیری یحییٰ ذکا، روی هم ۳۰ شماره، منتشر گردید.
[۲۸] محمود کتیرایی، کتاب‌شناسی کسروی، ج۱، ص۳۸۶، فرهنگ ایران زمین، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۰ش، ج۱۸.
[۲۹] مسعود برزین، شناسنامۀ مطبوعات ایران از ۱۲۹۵تا۱۳۵۷، ج۱، ص۱۰۴، تهران، ۱۳۷۵ش.
[۳۰] ایرج افشار، نادره کاران، ج۱، ص۹۸۵، به کوشش محمود نیکویه، تهران، ۱۳۸۳ش.


(۱) حسین ابوترابیان، مطبوعات ایران از شهریور ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۶، تهران، ۱۳۶۶ش.
(۲) هوشنگ اتحاد، پژوهشگران معاصر ایران، تهران، ۱۳۸۱ش.
(۳) اسناد مطبوعات ایران، به کوشش غلامرضا سلامی و محسن روستایی، تهران، ۱۳۷۳-۱۳۷۶ش.
(۴) ایرج افشار، نادره کاران، به کوشش محمود نیکویه، تهران، ۱۳۸۳ش.
(۵) مسعود برزین، شناسنامۀ مطبوعات ایران از ۱۲۹۵تا۱۳۵۷، تهران، ۱۳۷۵ش.
(۶) مسعود پاکدامن، قتل کسروی، اپسالا، ۱۳۷۷ش/۱۹۹۹م.
(۷) پرچم دوهفته‌نامه، تهران، ۱۳۲۲ش، شم‌ ۱.
(۸) پرچم روزنامه، تهران، ۱۳۲۰-۱۳۲۱ش، شم‌ ۱، ۳۴، ۱۴۰، ۱۴۴، ۱۶۱، ۲۵۴.
(۹) پرچم هفته‌نامه، تهران، ۱۳۲۲-۱۳۲۳ش، شم‌ ۱-۷.
(۱۰) بیژن سرتیپ‌زاده، فهرست روزنامه‌های موجود در کتابخانۀ ملی ایران، تهران، ۱۳۵۶ش.
(۱۱) باقر عاقلی، روزشمار تاریخ ایران، تهران، ۱۳۶۹ش.
(۱۲) باقر عاقلی، میرزا احمدخان قوام ‌السلطنه، تهران، ۱۳۷۶ش.
(۱۳) علی‌اکبر قاضی‌زاده، جان‌باختگان روزنامه‌نگار، تهران، ۱۳۷۹ش.
(۱۴) محمود کتیرایی، کتاب‌شناسی کسروی، فرهنگ ایران زمین، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۰ش، ج۱۸.
(۱۵) حسن مرسلوند، زندگی‌نامۀ رجال و مشاهیر ایران، تهران، ۱۳۷۵ش.

۱. ↑ حسن مرسلوند، زندگی‌نامۀ رجال و مشاهیر ایران، ج۵، ص۲۶۸، تهران، ۱۳۷۵ش.
۲. ↑ مسعود پاکدامن، قتل کسروی، ج۱، ص۱۰۴، اپسالا، ۱۳۷۷ش/۱۹۹۹م.
۳. ↑ حسین ابوترابیان، مطبوعات ایران از شهریور ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۶، ج۱، ص۶۱، تهران، ۱۳۶۶ش.
۴. ↑ علی‌اکبر قاضی‌زاده، جان‌باختگان روزنامه‌نگار، ج۱، ص۴۵۱، تهران، ۱۳۷۹ش.
۵. ↑ پرچم روزنامه، تهران، ۱۳۲۰-۱۳۲۱ش، شم‌ ۱، ۳۴، ۱۴۰، ۱۴۴، ۱۶۱، ۲۵۴.
۶. ↑ هوشنگ اتحاد، پژوهشگران معاصر ایران، ج۴، ص۲۰۷-۲۰۸، تهران، ۱۳۸۱ش.
۷. ↑ هوشنگ اتحاد، پژوهشگران معاصر ایران، ج۴، ص۲۰۷-۲۰۸، تهران، ۱۳۸۱ش.
۸. ↑ پرچم روزنامه، تهران، ج۱، ص۱، ۱۳۲۰-۱۳۲۱ش، شم‌ ۱، ۳۴، ۱۴۰، ۱۴۴، ۱۶۱، ۲۵۴.
۹. ↑ پرچم روزنامه، تهران، ۱۳۲۰-۱۳۲۱ش، شم‌ ۱، ۳۴، ۱۴۰، ۱۴۴، ۱۶۱، ۲۵۴.
۱۰. ↑ محمود کتیرایی، کتاب‌شناسی کسروی، ج۱، ص۳۸۵، فرهنگ ایران زمین، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۰ش، ج۱۸.
۱۱. ↑ باقر عاقلی، میرزا احمدخان قوام ‌السلطنه، ج۱، ص۲۹۱-۲۹۵، تهران، ۱۳۷۶ش.
۱۲. ↑ باقر عاقلی، روزشمار تاریخ ایران، ج۱، ص۲۵۰، تهران، ۱۳۶۹ش.
۱۳. ↑ مسعود پاکدامن، قتل کسروی، ج۱، ص۱۰۳، اپسالا، ۱۳۷۷ش/۱۹۹۹م.
۱۴. ↑ حسین ابوترابیان، مطبوعات ایران از شهریور ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۶، ج۱، ص۱۰-۱۱، تهران، ۱۳۶۶ش.
۱۵. ↑ بیژن سرتیپ‌زاده، فهرست روزنامه‌های موجود در کتابخانۀ ملی ایران، ج۱، ص۶۳، تهران، ۱۳۵۶ش.
۱۶. ↑ محمود کتیرایی، کتاب‌شناسی کسروی، ج۱، ص۳۸۵، فرهنگ ایران زمین، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۰ش، ج۱۸.
۱۷. ↑ محمود کتیرایی، کتاب‌شناسی کسروی، ج۱، ص۳۹، فرهنگ ایران زمین، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۰ش، ج۱۸.
۱۸. ↑ پرچم دوهفته‌نامه، تهران، ۱۳۲۲ش، شم‌ ۱.
۱۹. ↑ اسناد مطبوعات ایران، به کوشش غلامرضا سلامی و محسن روستایی، ج۲، ص۲۷۷-۲۷۸، تهران، ۱۳۷۳-۱۳۷۶ش.
۲۰. ↑ اسناد مطبوعات ایران، به کوشش غلامرضا سلامی و محسن روستایی، ج۲، ص۲۷۸، تهران، ۱۳۷۳-۱۳۷۶ش.
۲۱. ↑ اسناد مطبوعات ایران، به کوشش غلامرضا سلامی و محسن روستایی، ج۱، ص۳۳، تهران، ۱۳۷۳-۱۳۷۶ش.
۲۲. ↑ هوشنگ اتحاد، پژوهشگران معاصر ایران، ج۴، ص۲۰۸، تهران، ۱۳۸۱ش.
۲۳. ↑ علی‌اکبر قاضی‌زاده، جان‌باختگان روزنامه‌نگار، ج۱، ص۴۵۱، تهران، ۱۳۷۹ش.
۲۴. ↑ محمود کتیرایی، کتاب‌شناسی کسروی، ج۱، ص۳۸۵-۳۸۶، فرهنگ ایران زمین، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۰ش، ج۱۸.
۲۵. ↑ اسناد مطبوعات ایران، به کوشش غلامرضا سلامی و محسن روستایی، ج۱، ص۶۳-۶۴، تهران، ۱۳۷۳-۱۳۷۶ش.
۲۶. ↑ مسعود پاکدامن، قتل کسروی، ج۱، ص۱۳۲، اپسالا، ۱۳۷۷ش/۱۹۹۹م.
۲۷. ↑ اسناد مطبوعات ایران، به کوشش غلامرضا سلامی و محسن روستایی، ج۲، ص۲۷۹-۲۸۷، تهران، ۱۳۷۳-۱۳۷۶ش.
۲۸. ↑ محمود کتیرایی، کتاب‌شناسی کسروی، ج۱، ص۳۸۶، فرهنگ ایران زمین، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۰ش، ج۱۸.
۲۹. ↑ مسعود برزین، شناسنامۀ مطبوعات ایران از ۱۲۹۵تا۱۳۵۷، ج۱، ص۱۰۴، تهران، ۱۳۷۵ش.
۳۰. ↑ ایرج افشار، نادره کاران، ج۱، ص۹۸۵، به کوشش محمود نیکویه، تهران، ۱۳۸۳ش.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «پرچم»، شماره۵۴۹۲.    



جعبه ابزار