|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چشمه‌ی دوبرار، کاروان‌سرا kār(e)vān-sarā-ye češme-ye do-be(a)rār، بنایی از دوره‌ی صفویه در شمال‌غربی دشت لار و کنار چشمه‌ای به همین نام است. این کاروان‌سرا با ابعاد ۱۸٫۵×۱۲ متر به‌صورت مستطیلی و در جهت شمالی ـ جنوبی ساخته شده و ورودی آن در ضلع شرقی قرار دارد. سقف با طاق و تویزه و گنبدهای عرقچین خفته پوشیده شده و طاق‌نماهای ضلع شرقی برای استقرار مسافران در نظر گرفته شده است. در اطراف بنا سفالینه‌هایی از دوره‌های مختلف تا صفویه یافت شده و برخی آن را «رباط» دانسته‌اند. این کاروان‌سرا در مهر سال (۱۳۸۲ هـ.ش) با شماره‌ی ۱۰۳۵۷ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. کاروان‌سرای چشمه دو برار کاروان‌سرایی از دوره‌ی صفویه که در دشت لار قرار دارد. این کاروان‌سرا در شمال غربی دشت لار، در جبهه‌ی شرقی کوه ملک‌چشمه واقع است. این مکان در فاصله‌ی ۸۰۰ متری جنوب محل تقاطع رودخانه‌ی سفیدآب، در °۳۵ و ´۵۸ و ´´۳۵ عرض شمالی و °۵۱ و´۴۶ و´´۱۸ طول شرقی قرار دارد. این بنا در بلندی ۶۶۰‘۲ متر از سطح دریا و در کنار چشمه‌ی دوبرار واقع است. کاروان‌سرای دوبرار به شکل مستطیل و در جهت شمال به جنوب احداث شده است و درِ ورودی آن در سمت شرق بنا قرار دارد. خارج از پلان بنا و در شمال در ورودی آن، اتاقی به ابعاد ۲۶۰×۵۴۰ سانتی‌متر وجود دارد که به نظر می‌رسد سال‌ها پس از احداث کاروان‌سرا ساخته شده است. احتمالاً این فضا به علت کوچکی فضای کاروان‌سرا در مواقع ازدحام جمعیت و یا به عنوان اتاق نگهبانی ساخته شده است. ابعاد کاروان‌سرا ۱۲×۵/ ۱۸ متر است و سقف بنا با اجرای طاق، تویزه و گنبدهای عرقچین خفته پوشانده شده است. در بدنه‌ی داخلی ضلع شرقی بنا ۴ طاق‌نما یا بارانداز یا ایوان‌نشین (هر طرف درِ ورودی، دو طاق‌نما) با عمق حدود دومتر ساخته شده که محل استقرار و استراحت مسافران در مواقع سرما بوده است. در بدنه‌ی داخلیِ ۳ ضلع دیگر نیز طاق‌نماهایی با عمق حداکثر ۳۰ سانتی‌متر و صرفاً جهت رعایت اصول زیبایی و ایستایی بنا کار شده است. در بدنه‌های اضلاع چهارگانه‌ی کاروان‌سرا هیچ نورگیر یا پنجره‌ای تعبیه نشده است، اما بر بالای گنبدها، روزنه‌هایی به شکل دایره با قطر حدود ۴۰ سانتی‌متر وجود دارد که وظیفه انتقال هوا و تأمین نور فضاهای داخلی را برعهده دارند. ارتفاع بنا از سطح زمین‌های اطراف تا نوک گنبدها حدود ۸/ ۳ متر و قوس سقف‌ها از نوع جناغی نسبتاً تند است؛ همین امر موجب شده است که به رغم بارش‌های سنگین برف در دشت لار و عدم برف‌روبی، سقف کاروان‌سرا پس از گذشت حدود ۴ سده، فرونریزد. مصالح به کار رفته در بنا عبارت‌اند از: سنگ‌لاشه، سنگ‌های کف رودخانه‌ای و ملاط گچ سنتی. در فاصله‌ی ۱۰۰متری جنوب غربی کاروان‌سرای دوبرار بنای دیگری وجود دارد که قدمت آن به حدود ۵۰ سال می‌رسد، اما فاقد سقف است و قابلیت بهره‌برداری ندارد. این بنا شامل دو راهرو، ۴ اتاق و پنجره‌هایی در اضلاع بیرونی است و شاید بنای قهوه‌خانه‌ای باشد که در برخی نقشه‌ها آن را جانمایی کرده‌اند. وسعت این بنا تقریباً به اندازه کاروان‌سرای دوبرار است. در اطراف کاروان‌سرای دوبرار، قطعات نسبتاً فراوانی از سفال‌های متعلق به دوره‌های مختلف تاریخی و اسلامی تا اواخر دوره صفویه یافت می‌شود که به نظر می‌رسد متعلق به این مکان نباشند، زیرا شواهدی از لایه‌های یک مکان استقراری در اینجا مشاهده نمی‌شود. این احتمال نیز وجود دارد که در گذشته در این مکان کاروان‌سرا یا بنای استقراری دیگری وجود داشته که کاروان‌سرای فعلی بر جای آن ساخته شده است. قدمت بنای کاروان‌سرای چشمه‌ی دوبرار با توجه به سبک معماری و نوع مصالح به کار رفته و طرح و نقشه‌ی آن، به دوره صفویه بازمی‌گردد. با توجه به نظر برخی از کارشناسان معماری که کاروان‌سراهای فاقد ایوان و حیاط مرکزی را «رباط» می‌نامند، این کاروان‌سرا را می‌توان «رباط» نامید. کاروان‌سرای چشمه‌ی دوبرار در مهر ماه سال (۱۳۸۲ هـ.ش) با شماره‌ی ۳۵۷‘۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. راه دسترسی به این کاروان‌سرا از دو راه ممکن است: • یکی راه شنی پلور ـ دشت لار است؛ • دیگر، راه شوسه‌ای که از روستای ایرا در لواسان بزرگ به کوه سیاه‌پلاس و دره‌ی قوش‌خانه می‌رود و با ورود به دشت لار به سمت غرب ادامه می‌یابد. در فاصله‌ی حدود ۱۵ متری شمال و شرق کاروان‌سرای چشمه‌ی دوبرار، ۵ چشمه‌ی کوچک و بزرگ وجود دارد که در فصل بهار پرآب‌اند، اما در فصل تابستان برخی از آن‌ها خشک می‌شوند. در میان این چشمه‌ها، دو چشمه‌ی دائمی و پیوسته، به نام چشمه‌ی دوبرار یا دوبرادر وجود دارد؛ از همین‌رو، این کاروان‌سرا، «کاروان‌سرای چشمه‌ی دوبرار» نامیده می‌شود. • پازوکی طرودی، ناصر، دانشنامه تهران بزرگ، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «کاروان‌سرای چشمه دو برار»، ص۷۳۶. رده‌های این صفحه : دانشنامه تهران بزرگ | کاروان سراهای تهران
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
