کتابخانه آیت الله حائری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتابخانه آیت الله حائری، در
مدرسه فیضیه قراردارد و توسط
آیت الله شیخ عبدالکریم حائری ساخته شده است.
جمع آوری کتاب و تشکیل
کتابخانه رسم دیرینه‌ای است که پیشینه آن به مدت‌ها پیش از ظهور
اسلام باز می‌گردد؛ ولی از آنجا که تحریص و ترغیب
پیغمبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و جانشینان ارجمندش بر فراگرفتن
دانش و حکمت؛ بیش از پیشوایان سایر مذاهب و ملل بوده، این شیوه در میان
مسلمانان رونق و رواج بیشتری یافت و سبب شد آنان گوی سبقت از سایر اقوام و ملت‌ها بربایند و تمام طبقات مسلمانان به قدر وسع خود، در صدد تهیه کتاب و تشکیل کتابخانه برآیند تا آنجا که، نقل شده است در کاخ سلطنتی العزیر بالله فاطمی یک صد و بیست هزار! مجلد کتاب بوده و
هلاکوخان برای
خواجه نصیرالدین طوسی در
مراغه کتابخانه مهمی تشکیل داد که شمار مجلدات آن را چهار صد هزار نوشته‌اند.
کتابخانه‌های مسلمانان از درخشان‌ترین صفحات تاریخ تمدن اسلامی‌اند که عموم مورخین از آنها به عظمت یاد کرده‌اند. در میان فرقه‌های مسلمانان، می‌توان گفت طائفه
امامیه از همه بیشتر به این موضوع حیاتی عنایت داشته است و همان گونه که در تالیف و تصنیف، جایگاه ارزشمندی داشته، در جمع آوری کتب و تشکیل کتابخانه نیز بر سایرین تقدیم داشته است. برای نمونه، در تاریخ زندگی بعضی از علمای بزرگ شیعه، مانند مرحوم
سید مرتضی علم‌الهدی می‌خوانیم که بعد از وفات خود هشتاد هزار مجلد کتاب از مخطوطات و مقرورات و مصنفات به یادگار گذاشت که آنها را سی هزار اشرفی
طلا قیمت گذاشتند.
همچنین داستان آتش زدن کتابخانه و کرسی تدریس
شیخ طوسی در فتنه
بغداد، گواهی دیگر بر این مدعا است، سایر بزرگان فقهای شیعه نیز هر کدام به نوبه خود کتابخانه‌های قابل توجهی داشته‌اند. در این میان چون
عراق، مرکز بزرگ
علم و ادب پروری بوده است، پیوسته کتابخانه‌های مهمی در آن وجود داشته و مخصوصا در مهد علم و حکمت شیعه، دارالعلم
نجف اشرف، کتابخانه‌های بزرگی از نفیس‌ترین کتاب‌ها همواره مورد استفاده دانشمندان بوده است؛ مانند کتابخانه
آیت اللّه سید مهدی بحرالعلوم و کتابخانه
شیخ جعفر کاشف الغطا.
در عصر حاضر نیز این شیوه نیکو به دست مرحوم
آیت اللّه شیخ عبدالکریم حائری(رحمة‌الله‌علیه) با تاسیس کتابخانه مدرسه فیضیه قم پی گیری شد. این کتابخانه پس از آنکه حوزه فقاهتی و مجمع علمی قم در سال ۱۳۴۰ ه. ق پی ریزی شد، به منظور استفاده عمومی طلاب تاسیس شد. کتابخانه مدرسه فیضیه قم، در سال ۱۳۰۹ شمسی در شب بیستم
جمادی‌الثانی ۱۳۴۹ ه. ق (میلاد
حضرت فاطمه زهرا (علیهماالسلام)) افتتاح گردید. پس از رحلت آیت‌الله العظمی شیخ عبدالکریم حائری، به ترتیب،
آیت‌الله حاج سیدمحمدتقی خوانساری،
آیت‌الله حاج سید محمد حجت و
آیت‌الله سیدصدرالدین صدر که سرپرستی حوزه را به عهده داشتند، به سهم خود در پیشرفت این کتابخانه موثر بودند. تا اینکه در زمان
آیت‌الله العظمی بروجردی بنای کتابخانه توسعه بیشتری پیدا کرد و کتاب‌هایی که کمتر در دسترس طلاب و اهل تحقیق بود، برای آن تهیه شد.
پس از رحلت آیت اللّه بروجردی نیز، مراجع قم از توجه و عنایت به این کتابخانه دریغ نداشتند و به خصوص
آیت اللّه گلپایگانی که در عمران مدرسه اقداماتی کردند، دستور توسعه سالن مطالعه را نیز صادر کردند. از همان زمان تاسیس این کتابخانه، مردان خیراندیش، بهترین
صدقه جاریه و باقیات و صالحات را، تهیه و اهدای کتاب به این کتابخانه دانسته و کتاب‌های زیادی را اهدا و وقف این کتابخانه کرده و در توسعه آن کوشیده‌اند. ساختمان کتابخانه در ضلع غربی
مدرسه فیضیه و در طبقه فوقانی مدرس قرار گرفته و سالن مطالعه و مخزن آن به هم متصل است.
اولین مسئول کتابخانه، مرحوم آیت اللّه حاج شیخ عبدالحسین صاحب الداری (رحمة‌الله‌علیه) بود که از بدو تاسیس تا سال ۱۳۳۶ شمسی (که در قید حیات بود) کتابخانه را اداره می‌نمود. بعد از فوت مرحوم آقای صاحب الداری، از طرف آیت اللّه العظمی بروجردی، مرحوم آیت اللّه حاج آقا مجتبی محمدی عراقی این سمت را عهده دار شدند و از سال ۱۳۳۶ تا فروردین ماه ۱۳۸۰ شمسی که بدرود حیات گفتند، کتابخانه را به نحو احسن و اتم اداره نمودند؛ به گونه‌ای که بر اثر مساعی و کوشش‌های ایشان، کتاب‌های کتابخانه از حدود پنج تا شش هزار جلد به یکصد و بیست هزار جلد رسید.
اقدامات دیگر ایشان، نوشتن دو جلد فهرست کتب خطی و چاپی و تبدیل قفسه‌های چوبی به قفسه‌های فلزی و تهیه جعبه فیشدان و فیش‌نویسی و تبدیل زیلوها به فرش قالی و اضافه کردن دو سالن مطالعه است که یکی از طرف مرحوم آیت اللّه بروجردی و دیگری از طرف مرحوم آیت اللّه گلپایگانی ساخته شد.
کتب کتابخانه به روش سنتی ترتیب داده شده است. یعنی برای هر کتاب، دو برگ فیش نوشته شده (نام کتاب، نام مؤلف، موضوع) که یک برگ آن در جعبه فیش دانی که به موضوع کتاب اختصاص دارد، به ترتیب حروف معجم جای گرفته و برگ دوم آن را در جعبه فیش دانی که تمام کتاب‌هایی که در موضوعات مختلف در آن قرار گرفته، به ترتیب حروف الفبا قرار داده‌اند. کتبی که در کتابخانه موجود است، دارای دو شماره است. یک شماره در بالای خط کسری نوشته شده و نماینده ردیف کتاب در قفسه است و شماره دیگر در زیر خط کسری نوشته شده و نماینده قفسه است.
اولین اقدامی که برای تهیه فهرست از کتاب‌های کتابخانه فیضیه انجام گرفت، در جمادی الثانی ۱۳۷۶ ه. ق به دستور آیت اللّه بروجردی و به دست مرحوم حاج آقا مجتبی عراقی بود. ایشان موفق شد دو جلد کتاب فهرست از کتاب‌های خطی و چاپی کتابخانه را تهیه و منتشر کند.
دومین گام در فهرست نویسی این کتابخانه را
آیت اللّه استادی برداشت. ایشان اقدام به نگارش فهرست کتب خطی در دو جلد نمود که جلد اول آن به کتب عربی و جلد دوم آن به نسخ خطی به زبان‌های فارسی، ترکی و عربی (شامل مجموعه‌ها) اختصاص دارد. این دو جلد، چاپ و منتشر گردیده است.
یک دوره فهرست کامل که در حدود ۲۶۰۰ شماره کتاب خطی کتابخانه را شامل می‌شود نیز، توسط آقای حبیب اللّه گائینی (از کتابداران با سابقه کتابخانه) نوشته شده، اما هنوز به چاپ نرسیده است.
۱. مدیر کتابخانه که در حال حاضر حجت الاسلام ستوده است.
۲. دفتردار (سه نفر)
۳. کتابدار (سه نفر)
۴. خدمت دار (دو نفر)
۵. صحّاف (یک نفر)
در کتابخانه یک اطاق مستقل برای صحّافی در نظر گرفته شده که دارای برخی اقلام مصرفی و برخی اقلام غیر مصرفی است. این بخش با کمبودهایی، مثل ماشین برش و... نیز رویارو است.
کتابخانه مدرسه فیضیه در حال انتقال از ساختمان قدیم به ساختمان جدید است که در ضلع شمال شرقی مدرسه قرار دارد. این ساختمان مدرن و پیشرفته در پنج طبقه بنا شده و دارای امکانات و فضای بسیار عالی است. طبقه زیرین، متعلق به تاسیسات و دستگاه‌های حرارتی و برودتی است. طبقه دوم زیر زمین، مخزن نگهداری نسخه‌های خطی است. طبقه اول و دوم، دو سالن مطالعه بزرگ با معماری بسیار زیبا است و طبقه سوم نیز به مخزن کتابخانه اختصاص دارد. مفروش بودن بخشی از سالن مطالعه طبقه همکف برای استفاده علاقه مندان مطالعه بر روی زمین، و استقبال زیاد طلاب و روحانیون از آن، نشانگر استمرار روش‌های سنتی تعلیم و تعلم در این معتبرترین مرکز علمی
شیعه در
ایران است.
مراجعه کنندگان به کتابخانه مدرسه فیضیه علاوه بر طلاب و روحانیون، دانشجویان و دانش آموزانی هستند که برای ورود به آن، ملزم به حفظ ظاهر و حفظ برخی شئونات می‌باشند.
بیشترین کتاب‌های مورد مطالعه، کتاب‌های
فقه و
اصول و
ادبیات و
حدیث و
تفسیر قرآن است. تعداد نسخه‌های خطی کتابخانه فیضیه ۲۶۲۱ عنوان است؛ اما هنوز آمار دقیقی از کتاب‌های چاپی در اختیار نیست. کتابخانه مدرسه فیضیه دارای تعداد زیادی کتاب تکراری (بعضا تا ۴۰ نسخه از هر کتاب) است که علت آن اهدا و وقف تعداد بسیاری کتابخانه شخصی به این کتابخانه است.
آخرین اقدام مهمی که در کتابخانه در حال انجام است، تهیه فهرست رایانه‌ای از کتاب‌ها است که به صورت شبانه روزی و با کمک هشت نفر نیروی فنی و فهرست نگار انجام می‌شود.
ساعت کار کتابخانه فیضیه نیز از نکات جالب توجه آن است. این کتابخانه دارای سه نوبت کاری است: صبح‌ها از ساعت هشت تا دوازده؛ عصرها سه ساعت قبل از نماز مغرب و عشا و شب‌ها سه ساعت بعد از نماز مغرب و عشا. (یعنی تمام ساعات مفید برای مطالعه)
سایت حوزه نت، برگرفته از مقاله «کتابخانه آیت الله حائری»، تاریخ بازیابی، ۱۳۹۵/۱۲/۲۱.
