۲۰. در آمدی بر قرآن در نگاه امام خمینی رحمة‌الله‌علیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عنوان موضوع اصلي: قرآن
عنوان موضوع فرعي اول: معارف قرآن
عنوان موضوع فرعي دوم: جايگاه قرآن
زبان: فارسي
نام خانوادگي نويسنده: مجله بينات
عنوان مقاله: در آمدى بر قرآن در نگاه امام خمينى (ره)
چكيده مقاله: متن مقاله: او مفسر علمى و عملى قرآن بود و با كلام وحى سخن مى گفت.
كمتر آيات قرآن را در سخنانش تلاوت مى كرد، لكن بسيارى از گفتار هايش تفسير آيات الهى بود او وجودش را با آيات نورانى قرآن ساخته و پرداخته بود و سالها در كنار سفره گسترده الهى زانو زده بود و به دستور العمل‌هاى آن به عنوان عالى‌ترين و برترين درمان نگريسته و آنها را به كار بسته بود تا خود را انسانى قرآنى بسازد
او تمامى اوصافى را كه براى قرآن بر شمرده است با گوشت و پوست و جان خويش لمس كرده است؛ قرآن را كتاب تاريخ و قصه سرايى نمى‌داند، كتاب فصاحت و بلاغت نمى‌داند و مى فرمايد:
صاحب اين كتاب سكاكى و شيخ نيست كه مقصدش جهات بلاغت و فصاحت باشد، سيبويه و خليل نيست تا منظورش جهات نحو و صرف باشد، مسعودى و ابن خلكان نيست تا در اطراف تاريخ عالم بحث كند. اين كتاب چون عصاى موسى و يد بيضاى آن سرور، دم عيسى كه احياى اموات مى كرد، نيست كه فقط براى اعجاز و دلالت بر صدق نبى اكرم آمده باشد، بكله اين صحيفه الهيه كتاب احياى قلوب به حيات ابدى علم و معارف الهيه است. (۱)
حضرت امام(ره)، آيات قرآن را بر خود تطبيق داده و بدان عمل كرده بود. وى قرآن را تنها براى ثواب و تبين و تبرك تلاوت نمى‌كرد. به نكاتى دست يافته بود كه براى كمتر افرادى قابل دست يازيدن است.
وى در مكتب نهج البلاغه آموخته بود كه:
كسى با قرآن ننشست جز كه چون بر خاست افزون شد يا از وى كاست:
افزونى در رستگارى و كاهش از كورى. بدانيد كسى را كه با قرآن است نياز نباشد و بى قرآن بى نياز نباشد. پس بهبودى خود را از قرآن بخواهيد و در سختى‌ها از آن طلب يارى نماييد، كه قرآن بزرگ‌ترين آزار را موجب بهى است و آن كفر و دو رويى و بيراهه شدن و گمرهى است. پس از خدا بخواهيد به وسيلت قرآن و بدان روى آريد به دوستى آن؛ و به قرآن خيرى مخواهيد از آفريدگان، كه بندگان روى به خدا نكردند با وسيلتى مانند قرآن/// /
همانا روز رستاخيز منادى بانگ بر آرد كه: هر كس هر چه را اندوخته است بر عهده دارد و پايان كار خود را ضامن بود، جز اندوزندگان قرآن - كه حسابى نبود بر آنان -. پس در شمار گرد آورندگان قرآن باشيد و پيروان آن و قرآن را دليل گيريد بر شناخت پروردگارتان و آن را نصيحت گوى خود شماريد.(۲)
با نگاهى به شخصيت آن بزرگ مرد و مجدد قرن حاضر و محيى قرآن و بازگشت دهنده به معارف آفتابگون آن، در يك جمله در مى يابيم كه او شخصيتى قرآنى بود قبل از آنكه شخصيتى سياسى، اجتماعى و يا حتى فقهى و اصولى يا فلسفى و عرفانى باشد. او همه چيز خود را مرهون قرآن مى دانست. گر چه سوگمندانه اين بعد عظيم و گرانسنگ آن عالى مقدار مخفى مانده است و ابعاد ديگر شخصيت وى حجاب‌هاى بعد قرآنى وى گرديده است و جاى دارد صاحبان انديشه و قرآنيان به اين مهم بپردازند. و گسترده اين بعد، از شخصيت حضرتش را بنمايانند/
گستره حضور قرآن در نگاه امام
با نگاهى به مجموعه آنچه تحت عنوانقرآن كتاب هدايت در ديدگاه امام خمينى(س)»(تبيان دفتر سيزدهم) گرد آورى شده است به مجموعه‌اى از پيام‌ها و ديدگاه‌هاى قرآنى امام پى خواهيم برد. گر چه نكات و مطالب تفسيرى آن بزرگوار در مجموعه ديگرى تحت عنوانحمد نامه امام(ره)» توسط فاضل ارجمند جناب آقاى مهدوى راد معرفى شده است و نيز مقالات تفسير قرآن كريم، در فصلنامه بينات از سوره بقره تا كنون ادامه دارد كه اكنون به سوره مباركه روم رسيده‌ايم، لكن پى بردن به تمامى ابعاد قرآنى امام نيازمند، بحث و پژوهش‌هاى بسيار عميقى در تمامى آثار و انديشه‌هاى حضرتش مى باشد و ما اينك تنها به گونه گذرا و كلى به برخى‌از آن ديدگاه‌ها مى پردازيم/
او براى احيا و اجراى تعاليم قرآن قيام كرد و تمامى تلاش خود را در راه احياى كتاب الهى به كار بست و در دوران جور و تاريكى فرياد بر آورد:
اى علماى نجف به داد اسلام برسيد، اى علماى قم به داد اسلام برسيد، رفت اسلام... قرآن ما را بفروشند و خفه شويم؟ و الله گناه كار است كسى كه داد نزند، و الله مرتكب كبيره است كسى كه فرياد نكند.(۳)
و با نگارش آيه مباركه:قل انما اعظكم بواحدْ ان تقوموا لله مثنى و فرادى»(سبأ، ۳۴ / ۴۶)، در اولين پيام انقلابى خود،(۴)راه و هدف خود را نماياند و حركت خود را نمادى از عمل به اين آيه قرآن دانست/
حضرت امام قرآن را كتاب هدايت و راهنماى سلوك انسانيت، كتاب انسان سازى، كتاب همه اعصار، كتاب اصلاح جامعه، كتاب زنده الهى، كتاب تربيت تمام ابعاد انسان و مربى نفوس و شفاى امراض قلبيه و نور بخش سير الى الله مى داند/
امام با نگاهى نو و ديدگاهى وراى ديدگاه ديگر عالمان و فقيهان و معتقدان به قرآن، انسان را به عالمى ديگر از معارف قرآن رهنمون مى سازد و گام به گام دست انسان را مى گيرد و ابعاد عميق و انسان ساز قرآن را فرا رويمان مى گشايد/
امام - رحمْ الله عليه - با نگاهى نو و زنده و پويا به قرآن و معارف آن و فرياد بر آوردن بر كار ساز بودن اين كتاب شريف در تمامى ابعاد زندگى انسان، به مسلمانان آموخت كه قرآن تها كتاب خواندن نيست. او فرمود:
انگيزه نزول اين كتاب مقدس و انگيزه بعثت نبى اكرم، براى اين است كه اين كتاب در دسترس همه قرار بگيرد و همه از او به اندازه سعه وجودى و فكرى خودشان استفاده كنند. (۵)
او چنان در منزلت و مقام قرآن سخن مى گفت، گو اينكه هيچ چيز در نظر وى بدين منزلت نمى‌رسد، قرآن را مظهر رحمت و تجلى جمال و جلال الهى مى دانست/
آداب قرائت قرآن را به روشنى تبيين كرده و خود را نيز به آنها آراسته و تمامى آنها را به كار بسته بود. فرمود:
يكى از آداب مهمه قرائت قرآن كه انسان را به نتايج بسيار و استفادات بى شمار نايل كند،تطبيق» است؛ و آن چنان است كه هر آيه از آيات شريفه كه تفكر مى كند، مفاد آن را با حال خود منطبق كند و نقصان خود را به واسطه آن مرتفع كند و امراض خود را بدان شفا دهد.(۶)
مقاصد قرآن را بيان مى كرد و همگان را به آنها دعوت مى نمود. قرآن را هادى به سبل سلامت، راهنماى مقاصد عالى و نقطه جمع همه مسلمانان و مفتاح معرفت الهى مى دانست/
قرآن را جهان شمول و قوانين آن را مايه سعادت و تأمين كننده رفاه مردم و نسخه تربيت بشر معرفى مى كرد/
روش‌هاى تربيتى قرآن را بهترين روش و آموزنده‌ترين آموزه‌ها در تهذيب نفوس انسانى بر مى شمرد/
اهداف قرآن را: احياى قلوب انسان‌ها، رساندن انسان به كمال انسانيت، دعوت به معرفت الله، نجات انسان از نفسانيت و حيوانيت و دعوت به صراط مستقيم مى دانست؛ و در بعد اجتماعى و سياسى، قرآن را بر پا دارنده عدل همراه با معنويات، دعوت كننده به عدالت عمومى و وحدت و برادرى تمام مسلمانان جهان. بعثت نبى مكرم اسلام را براى ابلاغ قرآن و نزول قرآن؛ و تزكيه را انگيزه تلاوت قرآن؛ و تحول معارف بشرى را نيز در پرتو بعثت مى پنداشت/
در باب تلاوت قرآن، اخلاص، تفكر، تدبر، تعظيم، تطبيق، حضور قلب و... را سفارض مى فرمود/
گر چه قرآن را سفره گسترده الهى و قابل استفاده براى همگان و ازلى و ابدى مى دانست اما شرايط فهم آن را نيز بازگو مى كرد و طهارت روح، پاكى درون و طهارت از رجس طبيعت و.. را مهم بر مى شمرد و نبود آنها را مانع فهم مى دانست. حجاب‌هاى فهم و درك قرآن را: خود بينى، آراى فاسد، گناه، حب دنيا و... مى دانست/
امام گرچه بسيار كم به كرسى تفسير قرآن به گونه رسمى نشست و جلسات تفسيرى آن بزگوار با تأسف بسيار به تعطيلى كشيده شد، لكن آن مختصر گوياى انبوهى معارف بود كه در آن سينه فراخ نهاده شده بود و والايى و عظمت آن را از پنج جلسه تفسير سوره حمد آن بزرگوار و تفاسير پراكنده‌اى كه در برخى‌كتب ايشان از جمله: شرح چهل حديث، آداب الصلوْ، سر الصلوْ، شرح دعاى سحر و شرح حديث جنود عقل و جهل آمده است، به روشنى مى توان دريافت/
وى تفاسير موجود را به ديده نقد مى نگريست و هدف و وظيفه مفسر قرآن را جز آن مى دانست و مى فرمود:
مفسر وقتىمقصد» از نزول را بما فهماند مفسر است، نهسبب» نزول به آن طور كه در تفاسير وارد است.(۷)
و درباره تفسير فرموده است:
بالجمله، كتاب خدا، كتاب معرفت و اخلاق و دعوت به سعادت و كمال است؛ كتاب تفسير نيز بايد كتاب عرفانى - اخلاقى و مبين جهات عرفانى و اخلاقى و ديگر جهات دعوت به سعادت آن باشد.(۸)
او از تفاسير يك بعدى و نپرداختن به هدف و مقصد قرآن بر مى آشفت و آنها را دور شدن از قرآن و معارف آن مى دانست و درتفسير به رأى» بيانى ديگر داشت و آن را درآيات الأحكام» و يادخالت دادن آراى شخصى و تحميل آن به قرآن» مى دانست/
تمامى فداكارى‌ها و جانبازى‌ها را در راه دفاع از قرآن و صبر و استقامت و پايمردى را در راه حفظ معارف آن و پيروزى را نيز در پرتوى اتصال به قرآن مى دانست و مسلمانان را دعوت به پيروى از قرآن مى كرد و به آنان حضور عملى قرآن را در تمامى عرصه‌هاى زندگى گوشزد مى فرمود. وى از مهجوريت و غربت قرآن در ميان مسلمين رنج مى برد و تمامى ذلت و خسران دولت‌هاى اسلامى را به جهت دورى از قرآن مى دانست.(۹)
در خاتمه ياد آورى برخى‌از زمينه‌هاى تحقيقات قرآنى در آثار و انديشه‌هاى امام خمينى(رحمه الله عليه) خالى از لطف نيست:
۱. الگوهاى قرآنى رفتارهاى امام(ره)
۲. الگوهاى قرآنى گفتارهاى امام(ره)
۳. شرايط تفسير و مفسر در نظر امام
۴. نگرش امام به تفاسير موجود
۵. تأثير قرآن در عرصه زندگى
۶. راه‌هاى عملى مهجوريت زدايى از قرآن
۷. عمل به قرآن تنها راه نجات مسلمانان
۸. مباحث علوم قرآنى در ديدگاه امام
۹. تفسير به رأى در منظر امام
۱۰. آداب و كيفيت تلاوت قرآن
و... .
پي نوشت ها
۱- امام خمينى(ره)، آداب الصلوه / ۱۹۴.
۲- نهج البلاغه، صبحى صالح، خ ۱۷۶، ترجمه دكتر على شهيدى.
۳- امام خمينى(ره)، صحيفه نور، ۱ / ۱۰۵.
۴- همان / ۳.
۵- همان / ۱۴ / ۲۵۲.
۶- آداب الصلوْ / ۲۰۶.
۷- همان / ۱۹۳.
۸- همان.
۹- تمامى آنچه به گونه فهرست وار و گذرا يادآور شديم، بر گرفته از گفتارهاى قرآنى حضرت امام(ره)، جمع آورى شده در كتابقرآن كتاب هدايت در ديدگاه امام خمينى(ره)» توسط مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى(قد) مى باشد.
منابع: بينات ، شماره ۱
پيوند مرتبط: تاريخ بارگذاري: ۱۳۸۹/۰۸/۱۷
