۴. راه درمان «سوءظن»
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عنوان موضوع اصلي: قرآن
عنوان موضوع فرعي اول: پرسش و پاسخ
عنوان موضوع فرعي دوم: معارف قرآن
زبان: فارسي
نام خانوادگي نويسنده: نامشخص
عنوان مقاله: راه درمان «سوءظن»
چكيده مقاله: متن مقاله: پرسش :
راه درمان صفت رذيله «بدبينى نسبت به ديگران» چيست؟
پاسخ :
يكى از عواملى كه بنيان هر جامعه‌اى را متزلزل كرده و حتى مى‌تواند آن را فروپاشد، «سوء ظن» افراد نسبت به يكديگر است، به خصوص اگر اين عنصر زهرآگين به جامعه كوچك خانواده مسلمانان راه پيدا كند. قرآن مجيد در رابطه با اجتناب از اين صفت زشت اخلاقى مى‌فرمايد: «يأيُّهَا الّذِينَ ءامَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيراً مِّنَ الظَّنِّ إنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إثمٌ»؛۱ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! از بسيارى از گمان‌ها بپرهيزيد؛ چرا كه بعضى از گمان‌ها گناه است.۲
گمان بد، نه تنها به طرف مقابل، و «حيثيت و آبروى» او، لطمه وارد مى‌كند و روح «بى‌اعتمادى» را در جامعه موجب مى‌شود، بلكه براى صاحب آن نيز بلاى بزرگى است كه همانند خوره او را آزار مى‌دهد، و دنيايى وحشتناك و آكنده از غربت را براى او فراهم مى‌سازد. اسلام اجازه نمى‌دهد، هر كسى با اين كار با آبروى ديگران بازى كند و جهنمى نيز براى خويش به وجود آورد. رسول گرامى اسلام (صلى‌الله‌عليه‌وآله) در حديثى مى‌فرمايد: «خداوند خون و مال و آبروى مسلمان و گمان بد به او را بر ديگران حرام كرده است.»۳
راه درمان «سوءظن»
درمان اين بيمارى اخلاقى، مانند درمان ديگر صفات رذيله، بر دو اساس استوار است:
۱- راه‌هاى علمى
۲- راه‌هاى عملى
راه علمى اين است كه شخص «بدبين»، در دو موضوع انديشه كند: يكى پيامدها و آثار ويرانگر «سوء ظن» از نظر روح و جسم، و ديگر در ريشه‌ها و انگيزه‌هاى پيدايش آن.
«بدگمان» بايد بداند كه بد دلى از نتايج ترس و ضعف نفس است ؛ زيرا انسان ضعيف هر فكر فاسدى را كه به خاطرش مى‌آيد، مى‌پذيرد و به دنبال آن مى‌رود و بايد متوجه باشد كه اين بيمارى، هم چنان كه اشاره شد، همانند خوره او را آزار خواهد داد و دنيايى وحشتناك را براى او فراهم خواهد ساخت، به طورى كه گاهى به نزديك‌ترين و صميمى‌ترين دوستش نيز اعتماد نخواهد داشت.
در راه عملى رعايت امور ذيل مفيد است:
۱- فرد بايد گمان بد را از خود دور سازد؛ به اين ترتيب كه به راه‌هاى حمل بر صحت بينديشد و احتمالات صحيحى را كه در مورد آن عمل وجود دارد، در ذهن خود مجسم سازد تا به تدريج بر «گمان بد» غلبه كرده، «گمان نيك» و خير را جايگزين آن نمايد. قرآن كريم مى‌فرمايد: «چرا هنگامى كه اين (تهمت) را شنيدند، مردان و زنان با ايمان نسبت به خود (و كسى كه همچون خود آن‌ها است)، گمان خير نبردند و نگفتند: اين دروغى بزرگ و آشكار است؟!۴
به همين جهت است كه در آموزه‌هاى روايى اهل بيت (عليهم‌السلام) چنين دستور داده‌اند كه اعمال برادران و خواهران ايمانى‌ات را تا زمانى كه دليل بر خلاف آن يافت نشده است، بر نيكوترين وجه ممكن حمل كن. ۵
۲- اگر گمان بد، بدون اختيار در ذهن پيدا شد، در عمل، كوچك‌ترين اعتنايى به آن نشود. و بدون تغيير در رفتار، ترتيب اثرى به آن داده نشود، بلكه در اكرام و احترام نمودن به فرد مظنون بيفزاييم و براى او دعاى خير كنيم. در حديثى از پيامبر اكرم (صلى‌الله‌عليه‌وآله) مى‌خوانيم: «سه چيز است كه وجود آن در مؤمن پسنديده نيست و راه فرار دارد، از جمله آن‌ها سوءظن است، و راه فرار از آن اين است كه به آن جامه عمل نپوشاند.»۶
مرا پير داناى مرشد شهاب دو اندرز فرمود بر روى آب يكى آن كه بر خويش، خوشبين مباش دگر آن كه بر خلق بدبين مباش
۳- خود را عادت دادن به آداب و روش‌هاى اسلامى در مورد حكم و قضاوت نسبت به امور مربوط به ديگران، مانند: نگاه به ظاهر اشخاص و اشيا و سپردن باطن به خداوندى كه به نهان آگاه است. تلاش براى دست يابى به برهان و دليل و دقت در صحت و سقم آن دلائل و اين كه تنها براساس حدس و گمان نمى‌توان ديگران را متهم نمود: «يأَيُّهَاالَّذِينَ ءَامَنُوا إن جَاءَكُم فَاسِقٌ بِنَبإٍ فَتَبيَّنُوا أن تُصيبُوا قَوماً بِجَهلةٍ فَتُصبِحُوا عَلى مَا فَعَلتُم ندِمينَ؛۷ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! اگر فاسق برايتان خبرى آورد، نيك بررسى كنيد. مبادا به نادانى، گروهى را آسيب برسانيد و (بعد) از آن چه كرده‌ايد، پشيمان شويد.»
۴- كوشش مداوم براى سالم سازى محيط اجتماعى؛ يعنى با جمعى باشيم كه از سلامت فكرى و اخلاقى برخوردار باشند. چنين جمعى، نقش مهمى در معالجه سوءظن و پيشگيرى از مبتلا شدن دوباره به آن برعهده دارد.۸
پى‌نوشت ها:
۱- حجرات/ ۱۲.
۲- ر.ك: فتح/ ۱۲.
۳- ر.ك: مهجّةالبيضاء، ج ۵، ص ۲۶۸.
۴- نور/ ۱۲.
۵- ر.ك: آيت‌الله مكارم شيرازى و ديگران، تفسير نمونه، ج ۱۴، ص ۳۹۶ و ج ۲۲، ص۱۸۱؛ اصول كافى، ج ۲، ص ۳۶۳.
۶- ر.ك: بحارالانوار، ج ۷۲، ص ۲۰۱؛ و ملا احمد نراقى، معراج السعاده، ص ۱۶۱.
۷- حجرات/ ۶.
۸- دكتر سيد نوح، آفت‌هاى ديندارى و دعوت گرى، ترجمه: عبدالعزيز سليمى، ص ۳۶۷.
منابع: ماهنامه ياس شماره ۱۵
پيوند مرتبط: تاريخ بارگذاري: ۱۳۸۹/۰۸/۱۸
