سیر ارتقایی حوزه علمیه قم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«از صیانت سنت تا کنشگری تمدنی؛ بازخوانی سیر ارتقایی حوزه علمیه قم»
در تحلیل نهادهای دینی جهان
تشیع، یکی از پرسش‌های محوری آن است که با وجود حوزه‌های دیرپایی چون
نجف، چرا
حوزه علمیه قم با وجود سابقه تاریخی کوتاه‌تر توانست در طول یک قرن، نقش‌آفرینی تمدنی و تحول‌ساز در
ایران و جهان اسلام ایفا کند؟
تأسیس حوزه علمیه قم به‌دست
آیت‌الله حائری یزدی، در فضای سرکوب‌گرایانه دوره
رضاخان، اقدامی حفاظتی برای صیانت از نهاد دین تلقی می‌شد. اما این نهاد دینی، به‌تدریج از مرحله «تدافعی» عبور کرده و به مرحله «کنشگری اجتماعی» رسید.
با زعامت
آیت‌الله بروجردی، حوزه قم وارد مرحله‌ای نو شد که آن را می‌توان نقطه آغاز رویکرد اجتماعی حوزه دانست. آیت‌الله بروجردی، با تأکید بر تبلیغ فراگیر، طلاب را از انحصار حجره خارج کرد و به میدان ارتباط مستقیم با جامعه فراخواند.
تبلیغ دینی، نه به‌مثابه امری فرعی، بلکه بخشی از هویت طلبگی شد.
این الگو، در ادامه با ورود
حضرت امام خمینی (ره) و با طرح
نظریه ولایت فقیه، جهشی سیاسی-تمدنی یافت و حوزه قم به نهادی بدل شد که از بطن سنت دینی، توان برپایی نظم سیاسی مبتنی بر دین را نشان داد. این نهاد دیگر صرفاً یک نهاد آموزشی فقهی نبود؛ بلکه به مرکز تولید هویت اجتماعی سیاسی و دینی بدل شد.
حوزه علمیه قم دیگر تنها نهادِ حراست از سنت نبود، بلکه به کنشگری فعال در صحنه تمدن‌سازی اسلامی مبدل شد؛ نهادی که پیام وحیانی اسلام را در قامت نظام اجتماعی و سیاسی به جامعه عرضه کرد.
البته این ظرفیت، بدون بستر تاریخی اعتماد اجتماعی مردم ایران به نهاد حوزه، امکان بروز نمی‌یافت. لذا در فرهنگ ایرانی این کنشگری به جایی رسید که حوزه نه صرفاً یک مرکز علمی فقهی، بلکه مرکز ثقل معرفتی در همه ساحت‌های دین و سعادت جمعی مردم تلقی می‌شود.
«ویژگی ممتاز
حوزه علمیه قم را باید در رویکرد اجتماعی–تمدنی آن جست‌وجو کرد؛ رویکردی که از نهادینه‌سازی تبلیغ دینی در دوران آیت‌الله بروجردی آغاز گردید و با کنشگری سیاسی–اجتماعی امام خمینی(ره)، در قالب نظریه ولایت فقیه، به نقطه اوج خود رسید.
رهبر معظم انقلاب نیز در تحلیل صدسالۀ خود از تحولات حوزه، با تأکید بر این رویکرد، تصریح می‌کنند که این نهاد توانسته است نقشی اساسی در تحول هویت ایرانی، بازسازی نظام سیاسی کشور و ارتقاء موقعیت جهانی جمهوری اسلامی ایفا کند.
گروه پژوهشی ویکی‌فقه.
