• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن هلال صابی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: محمد بن هلال صابی


محمد بن هلال صابی (۴۱۶ ـ ۴۸۰ هـ.ق) از مورخان، ادیبان و سخنوران قرن پنجم هجری بود.
او ریاست دیوان انشا را بر عهده داشت و کتابخانه‌ای در بغداد تأسیس کرد.
از آثار او الربیع، عیون التواریخ و التاریخ الکبیر است.
وی در سال ۴۸۰ (هجری قمری) در بغداد درگذشت و در نجف اشرف به خاک سپرده شد.



ابوالحسن محمد بن هلال بن محسن صابی مشهور به غرس النعمه
[۱] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
[۲] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
[۳] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۰، ص۷۲.    
[۴] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ص۲۲۷.    
[۵] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۲۰۷.    
[۶] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۱۹.    
[۷] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۲۸.    
[۸] ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۰۱.    
[۹] ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۳۱۸.    
[۱۰] قفطی، علی بن یوسف، تاریخ الحکماء، ص۱۱۰.
[۱۱] ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، اخبار الحمقی و المغفّلین، صص۸۲ و ۱۱۳.
در سال ۴۱۶ (هجری قمری) در خانواده‌ای مشهور به علم و فضل و ریاست در بغداد به دنیا آمد و پرورش یافت.
[۱۲] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۱۱.    
[۱۳] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    

وی را مورخ،
[۱۴] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۶، ص۲۷۵.    
[۱۵] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
[۱۶] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
ادیب، سخنور،
[۱۷] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۱۲۶.    
[۱۸] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
[۱۹] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
[۲۰] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
بلیغ و مدرس به شمار آورده‌اند.


ابوالحسن از پدرش و ابوعلی شاذان و دیگران ادب و دانش آموخت.


محمد بن هلال شاگردانی داشته که از او روایت نقل کردند که جمله آن‌ها؛ ابن سمرقندی، أنماطی و دیگران که از او روایت کرده‌اند.
[۲۱] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۲، ص۲۹۹.    



غرس النعمه در زمان خود مورد توجه و احترام حاکمان عباسی
[۲۲] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۱۲۶.    
[۲۳] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
مانند القائم بامرالله بود و ریاست دیوان انشا (منصب کاتب بودن) را برعهده داشت.
[۲۴] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۱۱.    

او کتابخانه‌ای در بغداد تأسیس کرد
[۲۵] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۶، ص۲۷۶.    
[۲۶] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
[۲۷] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
و چهار هزار مجلد کتاب درباره انواع علوم و فنون بر آن‌جا وقف نمود.
[۲۸] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۱۶۴.    
[۲۹] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
[۳۰] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    



ابن هلال کتاب‌های تالیف کرده که عبارتند از:
• الربیع ذیل کتاب نشوار المحاضره؛
[۳۱] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ص۲۲۷.    
[۳۲] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۰، ص۷۲.    
[۳۳] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
[۳۴] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
[۳۵] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۱۹.    

• عیون التواریخ؛
[۳۶] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۱۲۶.    
[۳۷] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
[۳۸] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    

• ذیلی بر کتاب تاریخ پدرش؛
[۳۹] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۱۱.    
[۴۰] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
[۴۱] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
[۴۲] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۲۸.    

• الهفوات البادرة من المغفلین المحظوظین و السقطات البادرة من المعقلین الملحوظین؛
[۴۳] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
[۴۴] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
[۴۵] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ص۲۲۷.    
[۴۶] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۲۰۷.    
[۴۷] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۷۲.    
[۴۸] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۲۰۴۵.    
[۴۹] ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۰۱.    

• التاریخ الکبیر.
[۵۰] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۲۰۷.    
[۵۱] ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۰۱.    
[۵۲] ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۳۱۸.    
[۵۳] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۵.    



صابی در سال ۴۸۰ (هجری قمری) در بغداد از دنیا رفت.
[۵۴] ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۳۱۸.    
[۵۵] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۲۸.    
[۵۶] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۱۹.    
[۵۷] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
[۵۸] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    

ابتدا در خانه خود و سپس در نجف اشرف به خاک سپرده شد.
[۵۹] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۶، ص۲۷۵.    
این امر می‌تواند نشانه عقیده باطنی او باشد.
(دیگر منابع:
[۶۰] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
[۶۱] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
[۶۲] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۰، ص۷۲.    
[۶۳] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ص۲۲۷.    
[۶۴] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۲۰۷.    
[۶۵] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۱۹.    
[۶۶] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۲۸.    
[۶۷] ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۰۱.    
[۶۸] ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۳۱۸.    
[۶۹] قفطی، علی بن یوسف، تاریخ الحکماء، ص۱۱۰.
[۷۰] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۱، ص۳۳۹.    
[۷۱] ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، اخبار الحمقی و المغفّلین، صص۸۲ و ۱۱۳.
)


۱. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
۲. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
۳. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۰، ص۷۲.    
۴. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ص۲۲۷.    
۵. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۲۰۷.    
۶. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۱۹.    
۷. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۲۸.    
۸. ↑ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۰۱.    
۹. ↑ ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۳۱۸.    
۱۰. ↑ قفطی، علی بن یوسف، تاریخ الحکماء، ص۱۱۰.
۱۱. ↑ ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، اخبار الحمقی و المغفّلین، صص۸۲ و ۱۱۳.
۱۲. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۱۱.    
۱۳. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
۱۴. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۶، ص۲۷۵.    
۱۵. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
۱۶. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
۱۷. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۱۲۶.    
۱۸. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
۱۹. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
۲۰. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
۲۱. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۲، ص۲۹۹.    
۲۲. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۱۲۶.    
۲۳. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
۲۴. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۱۱.    
۲۵. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۶، ص۲۷۶.    
۲۶. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
۲۷. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
۲۸. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۱۶۴.    
۲۹. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
۳۰. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
۳۱. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ص۲۲۷.    
۳۲. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۰، ص۷۲.    
۳۳. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
۳۴. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
۳۵. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۱۹.    
۳۶. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۱۲۶.    
۳۷. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
۳۸. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
۳۹. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۱۱.    
۴۰. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
۴۱. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
۴۲. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۲۸.    
۴۳. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
۴۴. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
۴۵. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ص۲۲۷.    
۴۶. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۲۰۷.    
۴۷. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۷۲.    
۴۸. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۲۰۴۵.    
۴۹. ↑ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۰۱.    
۵۰. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۲۰۷.    
۵۱. ↑ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۰۱.    
۵۲. ↑ ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۳۱۸.    
۵۳. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۵.    
۵۴. ↑ ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۳۱۸.    
۵۵. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۲۸.    
۵۶. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۱۹.    
۵۷. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
۵۸. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
۵۹. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۶، ص۲۷۵.    
۶۰. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۹۳.    
۶۱. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۲.    
۶۲. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۰، ص۷۲.    
۶۳. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ص۲۲۷.    
۶۴. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۲۰۷.    
۶۵. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۱۹.    
۶۶. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۲۸.    
۶۷. ↑ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۰۱.    
۶۸. ↑ ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۳۱۸.    
۶۹. ↑ قفطی، علی بن یوسف، تاریخ الحکماء، ص۱۱۰.
۷۰. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۱، ص۳۳۹.    
۷۱. ↑ ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، اخبار الحمقی و المغفّلین، صص۸۲ و ۱۱۳.


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن هلال صابی»، ج۳، ص۳۳۸.


رده‌های این صفحه : ادیبان قرن 5 (قمری) | درگذشتگان سال 480 (قمری) | زادگان سال 416 (قمری) | شخصیت‌های قرن 5 (قمری) | مؤلفان قرن 5 (قمری) | مورخان قرن 5 (قمری)
جعبه ابزار