احمد بن محمد بنا(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَنّاء ، احمد بن محمد دِمیاطی ، عالم شافعی مذهب قرن یازدهم و دوازدهم و از ارکان طریقت نقشبندیه در مصر. تاریخ تولد او نامعلوم است . در دمیاط • ، شهری بر حاشیة شاخه شرقی نیل ، به دنیا آمد. کودکی را در همین شهر گذراند و به حفظ قرآن و تحصیل علم نزد مشایخ آنجا پرداخت (جبرتی ، ج ۱، ص ۱۴۲؛ سرکیس ، ج ۱، ستون ۸۸۵)، سپس به قاهره رفت و نزد شیخ سلطان مَزّاحی و نورالدین علی شَبرامَلِّسی علوم قرائت و فقه آموخت و از آنان (جبرتی ، ج ۱، ص ۱۴۲؛ سرکیس ، ج ۱، ستون ۸۸۵) و از استادانی چون نورالدین علی اَجهوری ، شمس الدین محمد شَوبَری ، شهاب الدین احمد قَلْیوبی ، شمس الدین محمد بابلی و برهان الدین ابراهیم میمونی حدیث شنید (جبرتی ، ج ۱، ص ۱۴۲).
بنّاء سه بار به حجاز سفر کرد. در سفرِ نخست ، از برهان الدین ابراهیم کورانی حدیث شنید و پس از بازگشت به دمیاط ، برخی از آثار مهم خود را تألیف کرد. در سفر دوم ، پس از انجام مناسک حج ، به یمن رفت و در آنجا به واسطة احمدبن عَجیل به طریقت نقشبندیه وارد شد، مدتی در خدمت او بود تا اینکه اجازة ارشاد یافت و به امر وی به مصر بازگشت . بنّاء به عنوان مُرابط (کسانی که در سرحدّات اسلامی سکنی می گزیدند) به قریة عَزبَة البرج ، در نزدیکی بحرالمیت ، رفت و در آنجا به عبادت و ارشاد پرداخت و شاگردان بسیاری تربیت کرد (جبرتی،ج ۱، ص ۱۴۲ ؛ سرکیس ، ج ۱، ستون ۸۸۵). وی را آخرین کسی دانسته اند که برای ترویج و تبلیغ طریقت نقشبندیه در مصر و تشیید مبانی آن تلاش فراوان کرد و رنج بسیار متحمّل شد (جبرتی،ج ۱، ص ۱۴۲ ؛ سرکیس ، ج ۱، ستون ۸۸۵؛ مدرس تبریزی ، ج ۲، ص ۲۳۰). بنّاء در سومین سفر خود به حجاز، پس از به جای آوردن مراسم حج ، در مدینه درگذشت و در بقیع به خاک سپرده شد. برخی وفات او را در ۱۱۱۶ (بغدادی ، هدیة العارفین ، ج ۱، ستون ۱۶۷)، و برخی دیگر در ۱۱۱۷ دانسته اند (جبرتی،ج ۱، ص ۱۴۲ ؛ سرکیس ، ج ۱، ستون ۸۸۵؛ خزانة التیموریة ، ج ۳، ص ۳۹؛ مکتبة الازهریة ، ج ۱، ص ۴۵).
مهمترین اثر بنّاء، اِتحاف فضلاءالبشر بالقراءات الاربعة عشر است که آن را مُنتَهَی الاَمانی والمَسَرّات فی علوم القراءات نیز نامیده اند (سرکیس ، ج ۱، ستون ۸۸۵؛ خزانة التیموریة ، ج ۱، ص ۷، ۲۷۲؛ مکتبة الازهریة ، ج ۱، ص ۴۵). وی در این کتاب ، پس از مقدمه ای کوتاه ، به مبادی علم قرائت و سپس در ابواب و فصول متعدد، به موضوعات دیگر علم قرائت ، از جمله معرفی چهارده قاری و روایتهای آنان ، پرداخته است . بررسی اختلافات این قاریان در تمامی سوره های قرآنی ، بیشترین صفحات این کتاب را پر کرده است . از دیگر امتیازهای این کتاب ، آوردن وجه قرائات گوناگون از حیث زبان و اِعراب ، پس از ذکر قرائات وارده در هر مورد، است (بناء، مقدمة شعبان محمد اسماعیل ، ص ۵۴). در این کتاب ، با توجه به وابستگی میان تفسیر و قرائت ، به نکات تفسیری اهتمام ، و به احکام فقهی نیز توجه شده است (بناء، مقدمة شعبان محمد اسماعیل، ص ۵۵؛بناء، مقدمة شعبان محمد اسماعیل،ص۵۸).
بغدادی (بغدادی، هدیة العارفین ، ج ۱، ستون ۱۶۷؛ بغدادی، ایضاح المکنون ، ج ۱؛بغدادی،ستون ۲۰؛ ج ۲، ستون ۵۷۱) به اشتباه اتحاف فضلاءالبشر و منتهی الامانی و المسرّات را دو کتاب مستقل دانسته است . جبرتی (جبرتی ، ج ۱، ص ۱۴۲) تنها از اتحاف البشر بالقراءات الاربعة عشر (با حذف «فضلاء») نام برده ، و کحاله (کحاله، ج ۲، ص ۷۱) همین کتاب را با منتهی الامانی والمسرات یکی دانسته ، و سرکیس (سرکیس ، ج ۱، ستون ۸۸۵) هم از اتحاف البشر و هم از اتحاف فضلاءالبشر نام برده است .
از دیگر تألیفات اوست : مختصری از سیرة حلبیه ، تألیف نورالدین حلبی (جبرتی،ج ۱، ص ۱۴۲ ؛ سرکیس ، ج ۱، ستون ۸۸۵؛ بغدادی ، هدیة العارفین ، ج ۱، ستون ۱۶۷؛ مکتبة الازهریة ، ج ۵، ص ۵۴۷)؛ حاشیه ای بر شرح جلال الدین مَحَلّی بر الورقات امام الحرمین (سرکیس ، ج ۱، ستون ۸۸۵)، در اصول فقه (بیروت و قاهره ۱۴۰۷؛ بناء، مقدمه شعبان محمداسماعیل ، ص ۵۰)؛ ذخائر المهمّات فیما یجب الایمان به من المسموعات دربارة اَشراط السّاعه (جبرتی،ج ۱، ص ۱۴۲ ؛ سرکیس،ج ۱، ستون ۸۸۵ ؛ بغدادی،هدیة العارفین ، ج ۱، ستون ۱۶۷ ؛ کحاله ، ج ۲، ص ۷۱؛ بغدادی ، هدیة العارفین ، ج ۱، ستون ۱۶۷؛ بغدادی ، ایضاح المکنون ، ج ۲، ستون ۶۳۰؛ کحاله ، ج ۲، ص ۷۱).
منابع :
(۱) اسماعیل بغدادی ، ایضاح المکنون ، ج ۱و۲، در حاجی خلیفه کشف الظنون ، ج ۳ و ۴، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰؛
(۲) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین ، ج ۱، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰؛
(۳)احمدبن محمد بناء، اتحاف فضلاء البشر بالقِراءَاتِ الاربعةعشر ، مقدمة شعبان محمداسماعیل ، بیروت و قاهره ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷؛
(۴) عبدالرحمان بن حسن جبرتی ، تاریخ عجائب الا´ثار فی التراجم و الاخبار ، بیروت ( بی تا. ) ؛
(۵) خزانة التیموریة ، فهرس الخزانة التیموریة ، قاهره ۱۳۶۷/۱۹۴۸؛
(۶) یوسف الیاس سرکیس ، معجم المطبوعات العربیة و المعربة ، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰؛
(۷) عمررضا کحاله ، معجم المؤلفین ، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(۸) محمدعلی مدرس تبریزی ، ریحانة الادب ، تهران ۱۳۶۹ ش ؛
(۹) مکتبة الازهریة ، فهرس الکتب الموجودة بالمکتبة الازهریة ، الازهر ۱۳۶۴/ ۱۹۴۵؛
(۱۰) Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur , Leiden ۱۹۴۳-۱۹۴۹, Supplementband , ۱۹۳۷-۱۹۴۲.
