احمد بن محمد سجزی مهندس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
احمد بن محمد سجزی (حدود
۳۳۰-
۴۴۷ ه) ریاضیدان و منجم برجسته اهل
سیستان، از پیشگامان نظریه حرکت وضعی زمین و مخترع اسطرلاب زورقی بود.
او در
خراسان و
شیراز فعالیت داشت و بیش از ۴۵ اثر در
ریاضیات،
هندسه و
نجوم به یادگار گذاشت. آثار وی شامل رساله‌هایی درباره احکام نجوم، هندسه اقلیدسی و ابزارهای نجومی است.
وی از منجمان شیعه شمرده شده و بیرونی از او به عنوان مهندس برجسته یاد کرده است.
ابوسعید احمدبن محمدبن عبداللّه لجلیل سجزی مهندس از مردمان سیستان و از مشاهیر ریاضیدانان و معاریف منجمان قرن پنجم هجری و معاصر
ابوریحان بیرونی و
عضدالدوله دیلمی بود.
ازاین رو بسیاری از تألیفات خود را به نام عضدالدوله (
۳۳۸ -
۳۷۲) نوشته است.
در حدود ۳۳۰ه زاده شد و ظاهراً بیشتر عمر خود را در شیراز (به ویژه بین
۳۵۸ -
۳۶۱) و خراسان به سر برده است.
وی یکی از مبرزترین هندسهدانان دوره اسلامی است.
بین ریاضیدانان و منجمان دوره اسلامی، سجزی نخستین کسی بود که به طور عملی عقیده به حرکت وضعی کره زمین را به کار بست. این عقیده سجزی، یعنی حرکت وضعی کره زمین در نیمه دوم سده چهارم هجری بیان شد.
سید ابن طاووس، سجزی را از منجمان شیعه به شمار آورده است.
سید محسن امین نیز او را در شمار علمای شیعه که مشهور به داشتن علم نجوم بودند ذکر کرده است.
از
سجزی در حدود ۴۵ کتاب و رساله می‌شناسیم که در حدود ۳۴ فقره آن‌ها مربوط به مطالب ریاضی و بقیه درباره نجوم و احکام و آلات نجوم است.
بیرونی در چند موضع از آثار خود از سجزی نام برده و راه حل‌هایی در مسائل گوناگون هندسی از او نقل کرده است و در کتاب آثار الباقیه او را مهندس و مخترع اسطرلاب زورقی دانسته است.
تألیفات او در حساب، هندسه و نجوم به شرح ذیل است:
• الاسعار (احکام الاسعار من کتب النجوم)؛ • رسالة الافلاک لبطلمیوس؛ • الزایجات فی استخراج الهیلاج؛ • منتخب کتاب الموالید؛ • جوامع کتاب تحویل الموالید؛ • المزاجات؛
• الاختیارات؛ • منتخب من کتاب الالوف؛ • المعانی فی احکام النجوم؛ • الدلائل؛ • برهان الکفایه؛ • المختصر من تحویل سنی الموالید لابی معشر؛• الجامع الشاهی فی علم الطلسمات و السحر و النیرنجات پانزده رساله؛
• فی مساحة الاُکر بالاکر؛ • اجوبة عن مسائل سألها عنه؛ • رسالة فی خواص الشکل المجسّم الحادث من ادارة القطع الزائد و المکافی؛• خواص المجسّم الناقص و الزائد و المکافی؛ • رسالة فی خواص القبة الزائدة و المکافیه؛ • رساله فی وصف القطوع المخروطیّه؛ • رسالة فی قسمة الزاویة السمتقیمة الخطین بثلثة اقسام متساویه؛ • علم المسبع فی الدائرة و قسمة الزاویة المستقیمة الخطین بثلثة اقسام متساویه؛ • رسالة فی اخراج الخطوط فی الدوائر الموضوعة من النقط المعاطاة؛ • رسالة فی کیفیة تصور الخطین الذین یقربان و لایلتقیان؛ • رسالة فی استخراج خط مستقیم الی الخطین المستقیمین المفروضین؛ • رسالة فی جواب مسئله عن کتاب یوحنابن یوسف من انقسام خط مستقیم بنصفین و تبیین خطاء یوحنا فی ذلک؛ • رسالة فی الشکل القطاع؛ • رسالة الی ابی علی نظیف بن یمن المتطبب فی عمل مثلث حاد الزوایا من خطین مستقیمین مختلفین؛ • النسبة المؤلفه؛ • تحصیل القوانین الهندسیة المحدوده؛ • رسالة فی البرهان الهندسی؛ • خواص الاعمدة فی المثلث؛ • المدخل الی علم الهندسه؛ • رسالة فی اخراج الخطوط من طرف قطر الدائرة الی العمود الواقع علی خط القطر؛ • رسالة فی خواص مربع قطر الدائره؛ • رسالة فی جواب مسائل الهندسه؛ • رسالة فی مسائل المختاره؛ • رسالة فی اخراج خط مستقیم الی خط معطی من نقطة معطاه؛ • رسالة فی معرفة الخطین المستقیم و المنحنی؛ • رسالة فی صنعة آلة تعرف بها الابعاد و عمل هذه الآلة؛ • تعلیقات هندسیه؛ • ثبت براهین بعض اشکال کتاب اقلیدس فی الاصول؛ • استدراک و شکّ فی الشکل الرابع عشر من المقالة الثانیة عشرة من کتاب الاصول لاقلیدس؛ • رسالة فی جلّ شک فی الشکل الثالث و العشرون من کتاب الاصول؛ • رسالة فی الجواب عن المسائل التی سُئل فی حل الاشکال المأخوذة من کتاب المأخوذات لارشمیدس؛ • برهان علی مسئلة من کتاب ارشمیدس غیرما أورده هو؛ • کتاب فی عمل الاسطرلاب؛ • رسالة فی خواص القطع الناقص و تحصیل ابقاع النسبة المؤلفه؛ که در سال
۳۸۹ آن را نوشت.
ابوسعید سرانجام در سال
۴۴۷ ه درگذشت.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «احمد بن محمد سجزی مهندس»، ج۳، ص۶۹.
